5 نکته در باب ذائقه سرمایه‌گذاری مردم ایران

جدیدترین بررسی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) نیز بر این موضوع صحه می‌گذارد. این مرکز در یک نظرسنجی با موضوع «اولویت‌های سرمایه‌گذاری مردم ایران»، از ۱۲ هزار شهروند بالای ۱۵ سال پرسیده که: «درصورت داشتن پس‌انداز، ترجیح می‌دهند آن را چگونه مدیریت کنند؟» و پاسخ‌ها در خور تامل بوده است.
۳۳.۳ درصد از مردم پاسخ داده‌اند که اگر پس‌اندازی داشته باشند ترجیح می‌دهند تا آن را در زمین و مسکن سرمایه‌گذاری ‌کنند، ترجیح ۲۰.۷ درصد افراد خرید طلا و سکه بوده اما تنها ۱۵.۵ درصد به اشتغال‌زایی و کارآفرینی با سرمایه‌شان اولویت داده‌اند. در مقابل ۱۵.۲ درصد انتخاب‌شان، پس‌انداز این سرمایه در بانک بوده و ۲.۷ درصد نیز تبدیل آن به دلار و ارز را اولویت دانسته‌اند. از میان باقی‌مانده گروه هدف بررسی شده نیز ۲.۷ درصد گفته‌اند که سرمایه‌گذاری خود را به بازار خودرو، ۱.۳ درصد در بورس و ۱.۳ درصد در رمزارزها و بازارهای جهانی هدایت خواهد کرد.
مداقه بیشتر در نتایج این نظرسنجی شاید نکات بیشتری درباره ذائقه سرمایه‌گذاری گروه‌های مختلف جامعه دست دهد که در این مجال فرصت پرداخت به آن‌ها وجود ندارد. اما در نگاه کلی توجه به چند نکته ضروری به نظر می‌رسد:
1. نظام پولی و بانکی کشور و سیاست‌های اقتصادی تورم‌زا، در این سال‌ها مکرر مردم را نسبت به محافظه‌کاری در مورد سرمایه‌هایشان تشویق نموده و ورود به عرصه‌هایی که ارزش سرمایه بتواند پا به پای تورم رشد پیدا کند یا لااقل دستخوش تنزل و سقوط نشود، به اولویتی برای اقشار مختلف جامعه تبدیل شده است.
2. در این بررسی، تنها ۱۵ درصد افراد از تمایل خود به سرمایه‌گذاری در اشتغال‌زایی و کارآفرینی به عنوان بخش واقعی اقتصاد سخن گفته‌اند و همچنان عمده افراد تمایل به سرمایه‌گذاری در بازارهای سنتی شامل زمین و مسکن، طلا و ارز داشته‌اند.
ایسپا سال 1400 هم نظرسنجی مشابهی را انجام داده بود، با این تفاوت که در آن زمان حدود ۲۳درصد از افراد پاسخ دادند که پس‌انداز و سرمایه‌شان را ترجیحا به «اشتغال و کارآفرینی» تخصیص خواهند داد. کاهش معنادار این نسبت از 23 به 15 آن هم طی دو سال، مقوله‌ای تامل‌برانگیز است. البته که کند شدن آهنگ تشکیل سرمایه ثابت در کشور طی یک دهه گذشته هم گواهی بر صحت این تغییر نگرش است.
3. زمین و مسکن سرمایه‌گذاری در صدر اولویت‌های سرمایه‌گذاری ایرانیان است. این بازار اگرچه در این سال‌ها با رکود دست به گریبان بوده اما رشد ارزش آن، پا به پای تورم به عاملی تبدیل شده تا یکی از انتخاب‌های سنتی ایرانیان برای حفظ ارزش دارایی‌هایشان باشد. ترجیح ۲۰.۷ درصد افراد به تخصیص داشته‌ها و انباشته‌هایشان برای خرید طلا و سکه نیز مصداق دیگری از احساس ناامنی و به تبع آن تلاش برای حفظ سرمایه است.
4. تمایل صرفا ۱.۳ درصد پاسخ‌دهندگان به این نظرسنجی برای سرمایه‌گذاری در بازار بورس نیز نشان از آن دارد که در پی اتفاقات بورسی سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، آحاد جامعه همچنان به این بازار مالی بی‌اعتمادند و با وجود نیاز مبرم بنگاه‌های اقتصادی به تأمین مالی از طریق بازار سرمایه، بخش قلیلی از جامعه به سرمایه‌گذاری در این بازار می‌اندیشند. شناخت اندک مردم از ظرفیت‌ها و توامان نحوه فعالیت تخصصی در این بازار و عمق کم آن را می‌توان دلایل دیگر برای عدم ورود به بازار بورس ارزیابی کرد. در این شرایط باید آموزش و اطلاع‌رسانی، سیاست‌گذاری‌های تشویقی و ارائه تسهیلات با هدف افزایش سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد.
علاوه بر این،  با وجود ترجیح ۱۵ درصد مردم به سرمایه‌گذاری در بانک‌ها به عنوان ابزاری دیگر برای حفظ ارزش سرمایه در‌ برابر تورم بالای کشور، این بخش به علت سیاست‌گذاری‌های دولت در پرداخت تسهیلات تکلیفی با مشکلات بسیاری در حفظ تراز مالی خود مواجه بوده و در موضوع تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی به نوعی سکته دچار آمده است. از آن‌جا که همچنان سهم بزرگی از تامین مالی بخش‌های اقتصادی و تولیدی، بانک محور است؛ بازنگری در سیاست‌های پولی و مالی و از آن مهم‌تر اصلاح سیاست‌گذاری‌های بانکی و تسهیلاتی، یک ضرورت مهم به شمار می‌آید تا همان 15درصد جامعه که اعتماد خود را به این حوزه سپرده‌اند، به زیان دچار نشوند.
5. می‌گویند، اقتصاد تعیین کننده سیاست و سیاست نشان دهنده مسیر اقتصاد است. البته که در ایران، سیاست سایه به‌مراتب سنگین‌تری بر سر اقتصاد دارد؛ چنان‌که حتی متاثر از آن، اذهان جامعه در عاقبت‌اندیشی برای سرمایه‌هایشان، به انتخاب‌های محافظه‌کارانه و تبدیل آن‌ها به دارایی‌های غیرمولد، روی می‌آورند. تغییر نگاه کلان به جایگاه اقتصاد شاید اساسی‌ترین ضرورتی باشد که بتوان برای حمایت از سرمایه‌گذاری برشمرد. در این بزنگاه دغدغه بزرگ‌ دیگر (علاوه بر مقاصد سرمایه‌گذاری ایرانیان در داخل) گریز سرمایه‌‌های آن‌ها به خارج کشور است. مقوله‌ای که در سال‌های اخیر با افزایش جدی همراه بوده است. تبدیل سرمایه‌های سرگردان مردم، از مایه‌ سوداگری به پشتوانه‌ پول ملی، سودای زیبایی است که جز با ارتقای امنیت سرمایه‌گذاری ممکن نمی‌شود.
در خاتمه باید تاکید کرد که اگر بر رشد تولید و توسعه اقتصادی تاکید می‌شود و اگر برنامه‌های توسعه‌ای و چشم‌اندازها، تصویری زیبا از آینده اقتصاد کشور به نمایش می‌گذارند؛ تحقق همه این‌ها به اتخاذ سیاست‌های پولی هوشمندانه در راستای جهت‌دهی صحیح به سرمایه‌‌های کشور و هدایت آن‌ها با رویکرد تشویقی از بخش سنتی و غیر مولد به بخش‌های دارای ارزش افزوده و مولد به منظور دستیابی به توسعه اقتصادی و توامان محافظت از این سرمایه‌ها در مقابل موج‌های تورمی است. موضوعی که با توجه به محدودیت‌ سرمایه‌گذاری خارجی در کشور اهمیتی دوچندان می‌یابد.