درس ترکیه برای توریسم ایران

گردشگری به‌‌‌عنوان قطب مهم و اصلی اقتصاد ترکیه به‌‌‌شمار می‌رود که تا پیش از همه‌گیری کرونا نزدیک به ۱۳‌درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص می‌‌‌داد و حتی در سال ۲۰۱۹ این میزان به ۱۷‌درصد نیز رسید. در سال ۲۰۱۹، حدود ۵۱‌میلیون گردشگر بین‌المللی به ترکیه سفر کردند که درآمد ۳۰‌میلیارد دلاری برای این کشور به‌‌‌همراه داشت. این در حالی است که پیش‌بینی‌‌‌ها برای سال ۲۰۱۹ ورود ۴۵‌میلیون گردشگر بود. این امر نشان می‌‌‌داد که ترکیه حتی فراتر از برآوردها در صنعت توریسم گام برداشته و در صورت ادامه این روند تا سال ۲۰۲۳ امکان ورود حتی ۱۰۰‌میلیون گردشگر را داشت هرچند برآوردها در سند چشم‌‌‌انداز ۲۰۲۳ برای صدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه جذب ۶۳‌میلیون گردشگر خارجی و کسب درآمد ۴۸‌میلیارد دلاری بود.

اما همه‌گیری کرونا در سراسر جهان، تمامی معادلات را برهم زد و به یکباره از ورود نزدیک به ۲‌میلیون گردشگر در ژانویه ۲۰۲۰ به ۲۴هزار نفر در آوریل رساند و این آغازی بر سقوط اقتصادی ترکیه بود. با این حال، باتوجه به اینکه گردشگری رکن اصلی اقتصاد به‌‌‌شمار می‌رود از ژوئن همان سال شروع به بازگشایی مرزهای خود کرده و با اعمال محدودیت‌هایی، گردشگری را مجددا راه‌‌‌اندازی کرده و با کمک جذب گردشگران حداقلی در تابستان توانست تا پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۷/ ۱۲‌میلیون گردشگر از ترکیه بازدید کنند. در سال ۲۰۲۱ نیز با وجود شروع بسیار ضعیف در ۶ ماه نخست سال، در نیمه دوم سال رشد چشمگیری را تجربه کرد و توانست میزان ورود گردشگران به این کشور را به ۲۵‌میلیون نفر برساند و این رقم برای ۷ماه نخست سال ۲۰۲۲ به ۲۳‌میلیون نفر رسید که برآوردها حاکی از جذب ۴۷‌میلیون گردشگر خارجی تا پایان سال است.

اما درست در اوج متزلزل شدن اوضاع اقتصادی در ترکیه، ورود گردشگران خارجی به این کشور رشد چشمگیری داشته و ماهانه ارز قابل‌توجهی از محل گردشگری به ترکیه وارد می‌شود که این امر در جلوگیری از صعود بیشتر تورم و جبران حداقل کسری بودجه تاثیرگذار است. این بحران اقتصادی منجر به سبقت ارزش نرخ دلار نسبت به لیر شده و این امر ترکیه را به یکی از ارزان‌‌‌ترین مقاصد سفر تبدیل کرده است. بنابراین، گردشگران بسیاری از سراسر جهان به ترکیه سفر می‌کنند و اینگونه محدودیت‌های سفری دو ساله خود را در این کشور جبران می‌کنند. میزان ورود گردشگران خارجی به ترکیه آنچنان افزایش یافته که ورود گردشگران آمریکایی به ترکیه بیش از ۷۶‌درصد بیشتر از سطح سال ۲۰۱۹ بوده است. این را می‌توان ناشی از تاثیر مستقیم کاهش ارزش لیر نسبت به دلار دانست که با توجه به گران شدن سفرها در پساکرونا در بسیاری از کشورهای جهان، ترکیه یک مقصد مناسب با استانداردهای جهانی در عرصه توریسم و در عین حال ارزان محسوب شود.

چرایی توسعه گردشگری ترکیه

در واقع بدون توسعه اقتصادی، یک کشور نمی‌تواند در بخش اقتصاد گردشگری توفیقی به‌‌‌دست آورد و توسعه گردشگری در یک کشور در ابتدا با توسعه اقتصادی اتفاق خواهد افتاد. این سیاست‌ها را می‌توان در پنج گروه عمده بر اساس دوره زمانی تقسیم کرد. ۱۹۵۰-۱۹۲۴ سیاست‌های ملی قوی، ۱۹۶۰-۱۹۵۰ لیبرالیسم طرفدار صنایع داخلی، ۱۹۸۰-۱۹۶۱ دوره اقتصادی برنامه‌‌‌ریزی شده، ۱۹۹۰-۱۹۸۰ آغاز کارآفرینی خصوصی و ۱۹۹۰ تاکنون بر بخش‌خصوصی و سیاست‌های اقتصادی لیبرال. این سیاست‌های اقتصادی توانست بر توسعه گردشگری نیز تاثیر بگذارد و باعث شود تا میزان درآمد گردشگری از ۱۲۹هزار گردشگر در سال ۱۹۶۱ با کسب درآمد ۵/ ۷ میلیارد دلاری به ۵/ ۱۳‌میلیون گردشگر و ۱۰‌میلیارد دلار درآمد در سال ۲۰۰۱ برسد و تا سال ۲۰۰۸ نزدیک به ۵۰‌درصد جهش یافت و ۵/ ۲۴‌میلیون گردشگر را جذب کرد و به درآمد ۵/ ۱۷‌میلیارد دلار دست یافت.

رشد صنعت گردشگری ترکیه و تاثیر مستقیم آن بر توسعه اقتصادی این کشور، سیاستگذاران این کشور را در جهت توجه ویژه به این بخش سوق داد به‌‌‌طوری که، در سال ۲۰۰۷ ترکیه استراتژی توسعه بخشی ۲۰۲۳ را تصویب کرد که طبق آن مشوق‌‌‌های سرمایه‌گذاری اقدامات لازم در زمینه رفع گلوگاه و در حوزه زیرساخت و حمل‌ونقل و فعالیت‌های بازار در نظر گرفته شد. از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۵ طی ۷ سال ظرفیت پذیرش گردشگر در ترکیه ۵/ ۲ برابر افزایش یافت. در سال ۲۰۱۵ در حوزه خدمات سفر درآمد صادراتی حدود ۲۷‌میلیارد دلار معادل ۷/ ۳‌درصد تولید ناخالص داخلی و ۱۳‌درصد کل صادرات عاید اقتصاد ترکیه شد. به‌‌‌طور مستقیم ۶۰۰هزار نفر و به طور غیرمستقیم حدود یک‌میلیون نفر اشتغال در بخش‌‌‌های وابسته به صنعت گردشگری شامل رستوران و صنعت تفریحی تولید شد.

دولت ترکیه یک سند چشم‌‌‌انداز برای بازار گردشگری در افق ۲۰۲۳ تدوین کرده بود که ازجمله اهداف سند چشم‌‌‌انداز ترکیه در سال ۲۰۲۳ رشد توسعه اقتصادی این کشور و دستیابی به تولید ناخالص داخلی ۲هزار‌میلیارد دلاری و صادرات ۵۰۰‌میلیارد دلاری است. در این سند چشم‌‌‌انداز به حوزه گردشگری توجه ویژه‌‌‌ای صورت گرفته و اهداف و برنامه‌‌‌های کلانی برای آن تعیین شده است. سند چشم‌‌‌انداز گردشگری ۲۰۲۳ ترکیه بر اساس ۱۳ استراتژی، برنامه‌‌‌ریزی، سرمایه‌گذاری، سازماندهی، گردشگری داخلی، تحقیق و توسعه، تقویت حمل‌‌‌و‌‌‌نقل و زیرساخت‌‌‌ها، ارتقای بازاریابی و تبلیغات، آموزش، کیفیت خدمات، برندسازی شهری، تنوع توریسم، تلاش جهت توانبخشی مناطق گردشگری و توسعه مناطق گردشگری شکل گرفت. براین اساس، صنعت گردشگری ترکیه برای دستیابی به افق‌‌‌های نوین گردشگری بر اساس این استراتژی‌‌‌ها، ۲۰ گام مهم برای توسعه و رونق گردشگری و جذب گردشگران برداشت.

همچنین به‌‌‌دلیل برخورداری از منابع طبیعی، فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی در جهت حفاظت و بهره‌‌‌برداری از منابع خود و تکامل آنها در جهت توسعه و رونق گردشگری این کشور با دیدگاهی متوازن گام برداشته و باتوجه‌‌‌به پتانسیل‌‌‌ها و ظرفیت‌‌‌های بسیار در حوزه گردشگری علاوه بر گردشگری ساحلی به دیگر انواع گردشگری همچون گردشگری سلامت، ورزش‌‌‌های زمستانی، کوهنوردی، مسافرت‌‌‌های ماجراجویانه، گردشگری جلگه‌‌‌ای، اکوتوریسم، گردشگری کنفرانسی و نمایشگاهی، کشتی‌‌‌های تفریحی کروز و گردشگری قایق‌‌‌های بادبانی، گردشگری گلف و.. نیز توجه بسیاری دارد.

اهداف بلند‌‌‌مدت توریسم ترکیه

از دیگر اهداف ترکیه اتخاذ رویکرد گردشگری پایدار، افزایش اشتغال در این حوزه و توسعه منطقه‌‌‌ای به‌‌‌عنوان یک برند جهانی در بازار گردشگری بین‌المللی و تبدیل شدن به پنج مقصد اصلی جهان در تعداد توریسم بین‌الملل و درآمد بود که توانست طی یک دهه گذشته این اهداف را تحقق بخشد. اشتغال را از یک‌میلیون در سال ۲۰۱۵ به ۳‌میلیون شغل در سال ۲۰۱۹ رساند.

مهم‌ترین دستاوردهای گردشگری ترکیه حاصل ایجاد زیرساخت‌‌‌های حرفه‌ای و مدرنی است که در شهرهای مختلف این کشور ایجاد کردند. از ساخت شهرک‌‌‌های توریستی گرفته تا احداث هتل‌‌‌هایی با استانداردهای بین‌المللی. ترکیه طی سه دهه گذشته به ایجاد تنوع در گردشگری خود اقدام کرده و علاوه بر گردشگری ساحلی بر گردشگری سلامت، ورزش‌‌‌های طبیعی، تفریحات زمستانی، ماجراجویی و بازدیدهای تاریخی متمرکز شد و بر این صنعت افزود. آب و هوای مدیترانه‌‌‌ای در قسمت اروپایی، سواحل، اسکله، زمین‌‌‌های گلف ،تاریخ و فرهنگ غنی، رشد صنعت هتلداری، گردشگری حلال به‌‌‌عنوان کشوری مسلمان و همچنین ایجاد فرصت‌‌‌های تجاری برای سرمایه‌گذاران خارجی به‌‌‌ویژه در املاک و مستغلات ترکیه را به یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان تبدیل کرده است.

این کشور، در گردشگری سلامت نیز درآمدهای بسیار بالایی به‌‌‌دست آورد و در سال ۲۰۱۸ بیش از یک‌میلیارد دلار درآمد خالص داشته است. کیفیت برتر قیمت مناسب و رعایت استانداردهای کمیسیون بین‌المللی jcj ترکیه را در رتبه ششم جهان در گردشگری سلامت قرار داد و باعث شد از محل گردشگری سلامت درآمد بیشتری در صنعت گردشگری به  دست آورد. در کنار این عوامل، ترکیه برای افزایش ورود گردشگران خارجی و جذب سرمایه بیشتر به بخش رسانه و تبلیغات رسانه‌‌‌ای توجه ویژه‌‌‌ای دارد با ساخت مستندات و فیلم‌‌‌های گوناگون از جاذبه‌‌‌های توریستی خود به زبان‌‌‌های مختلف و معرفی آن در شبکه‌های بین‌المللی در جذب بیشتر توریست موفق بوده است. ساخت سریال‌‌‌های ترکی و انتشار آن در بیش از ۸۰ کشور جهان، نقش مهمی در معرفی جاذبه‌‌‌های گردشگری ترکیه داشته است.

سواحل تمیز، استراتژی و فعالیت‌های دولت‌ها و سرمایه‌گذاری‌‌‌های بخش‌خصوصی با ایجاد امکانات تفریحی و ورزشی تشکیل کمیته ملی مدیریت مناطق ساحلی و آژانس مدیریت محیط‌زیست و مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی و رعایت استانداردهای بین‌المللی و تلاش برای گرفتن پرچم آبی گردشگران بسیاری را از سراسر جهان به سوی خود می‌‌‌کشاند که علاوه بر اشتغال‌زایی و درآمدزایی بر رشد اقتصادی و توسعه گردشگری این کشورها بسیار اثرگذار است. تقویت صنعت هوایی نیز یکی دیگر از اقدامات سیاستگذاران ترکیه برای توسعه بخش گردشگری بود. خط هوایی ترکیش ایر با دارا بودن بیش از ۳۰۰ فروند هواپیما موفق به حمل ۲/ ۷۵‌میلیون مسافر در سال ۲۰۱۸ شده بود. در حال حاضر خط هوایی ترکیه یکی از خطوط تاثیرگذار و مهم در صنعت هوایی جهان به‌‌‌شمار می‌رود و توانست خود را در کنار بهترین خطوط هوایی جهان جای دهد.

فقط «لیر» نبود

در مجموع با توجه به تمامی عوامل مطرح شده می‌توان دو عامل اصلی رشد گردشگری در ترکیه را کاهش ارزش لیر ترکیه در برابر یورو ودلار و ائتلاف‌‌‌های سیاسی جدید دانست. اما به این نکته بسیار مهم باید توجه داشت که صرف کاهش ارزش پول ملی در برابر دلار و یورو به‌‌‌تنهایی عامل رشد یک کشور در توسعه گردشگری و افزایش جذب گردشگر نخواهد شد و این امر مستلزم گذراندن یک روند سیاستگذاری اقتصادی طولانی‌‌‌مدت است که بتواند گردشگری را به یک صنعت مهم درآمدزا و ارزآور در اقتصاد یک کشور تبدیل کند. همچنان که ترکیه پس از انجام اصلاحات اقتصادی گسترده، برنامه‌‌‌های اهداف توسعه گردشگری در سند چشم‌‌‌اندار و ایجاد نقشه راه و فراهم کردن شرایط سرمایه‌گذاری با دعوت از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و… به این نقطه رسیده که حتی در اوج مشکلات اقتصادی، گردشگری نجات دهنده این کشور برای عبور از بحران باشد.

بنابراین، سقوط لیر اگرچه در بعد اقتصادی داخلی ترکیه ضربه سهمگینی بر شهروندان این کشور وارد کرد، اما منجر به صعود توریسم در ترکیه شده و ارزان بودن مقصد در این کشور برای دیگر کشورها آن را به یکی از مقاصد اصلی گردشگری در جهان تبدیل کرده است؛ زیرا بازار گردشگری یکی از مهم‌ترین قطب‌‌‌های اقتصادی ترکیه محسوب می‌شود که نقش بسزایی در پویایی اقتصاد این کشور ایفا می‌کند. اگر درآمدهای گردشگری افزایش یابد این به کاهش کسری حساب جاری کمک کرده و منجر به ساده شدن تامین مالی خواهد شد. این امر شاید مشکل تورم را کاهش دهد، زیرا لیر ضعیف‌‌‌تر و افزایش درآمد ارزی  از محل توریسم به‌اقتصاد توریسم کمک می‌کند. ترکیه در سال ۲۰۲۱ جهش گسترده‌‌‌ای در بازگشت و بهبود بازار گردشگری داشته و توانست در جذب گردشگری خارجی خود را به ۶۵‌درصد از سطح سال ۲۰۱۹ برساند و پس از وقفه‌‌‌ای کوتاه به دلیل شیوع اُمیکرون برنامه خود را در سال ۲۰۲۲ بازگشت به سطح ۲۰۱۹ قرار داده است. بنابراین اگر ترکیه فصل گردشگری نسبتا قوی را پشت سر بگذراند تا حدودی می‌تواند اقتصاد خود را نجات دهد.