به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی مشهد، «ﺁﺭﯾﻮﺑﺮﺯﻥ ﻣﺎفی»، ﻧﺎﯾﺐ ﺭﺋﯿﺲ این ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻥ در ابتدای این جلسه ضمن ابراز تاسف نسبت به حادثه رخ داده در معدن معدنجوی طبس اظهار کرد: این حادثه بزرگ‌ترین حادثه معادن زغال سنگ کشور بود که با از دست رفتن جان بیش از 50 نفر از کارگران معدن به ثبت رسید. شنیده ها حاکی از این است که معدن مذکور از شرایط ایمنی نسبتا مطلوبی برخوردار بوده؛ با این حال، بایستی منتظر نتیجه‌گیری کارشناسان حادثه باشیم. علل این حادثه توسط چندین نهاد بررسی می‌شود؛ اما متاسفانه در فضای مجازی نظرات غیرکارشناسی زیادی در این رابطه وجود دارد.
وی افزود: ذات زغال سنگ خطرات خود را دارد و بخش اعظمی از زغال سنگ‌های ایران گازخیر هستند. سطح مقطع ذرات یک تن زغال سنگ می‌تواند تا حجم 25 مترمکعب گاز تولید کند و وجود درز‌ها و خلل و فرج داخل زغال سنگ و سنگ‌های اطراف آن می‌تواند به صورت مخزن برای انباشت گاز عمل کند. در پروسه استخراج زغال شدن، بر مبنای سرعت انجام این پروسه و میزان گازخیزی مواد و میزان بلوغ زغال سنگ، حجم گاز متصاعد شده متفاوت است.
ﻧﺎﯾﺐ ﺭﺋﯿﺲ کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی خراسان رضوی ادامه داد: مخازن و حفره هایی که حاوی ذرات گاز هستند، گاهی تحت تاثیر تکتونیک، فعالیت‌های بشری یا حرکت نیمه‌سیالی که خود دارند، در یک حفره جمع می‌شوند و این می‌تواند در خود زغال سنگ یا سنگ‌های دربرگیرنده آن جمع شده باشد. اصولاً در معادن زغال سنگ، مرحله متان‌زدایی وجود دارد و در اکتشافات بزرگ بر مبنای ضخامت و افت لایه‌ها از روش‌های عمود و افقی استفاده می‌شود که هر کدام معایب و محسناتی دارد.
ﻣﺎفی درباره غلظت گاز موجود در معادن زغال سنگ گفت: غلظت این گاز بر بروز حادثه تاثیر داشته و زمانی که حجم گاز با هوا مخلوط می‌شود، یک محلول قابل انفجار به نام گاز گریزو به وجود می‌آید. اگر تهویه به طور کامل انجام نشده و متان باقی بماند؛ درصد مجاز متان در تونل اصلی 0.5 و در راهرو‌های دسترسی 0.75 درصد است. زمانی که حجم گاز آنقدر زیاد است که محیط را اشباع می‌کند، افراد تحت تاثیر آن قرار می‌گیرند.
وی با اشاره به شایعات مطرح شده در فضای مجازی عنوان کرد: یکی از این شایعات این است که از دو روز پیش از حادثه بوی گاز تشخیص داده شده بود؛ اما نکته این است که متان بویی ندارد. متاسفانه در این برهه اظهارات غیرکارشناسی زیادی مطرح شده است.
ﻣﺎفی در ریشه یابی بروز حوادث در معادن زغال سنگ ایران تصریح کرد: ما برای حمایت از صنایع فولادی، زغال سنگ را با 40 درصد کمتر از قیمت جهانی می‌فروشیم. از سویی، حدود 2 میلیون تن زغال سنگ سالانه به ایران وارد می‌شود و این زغال سنگ به صورت نقدی و پیش از واردات خریداری می‌شود؛ اما پول معدنکاران داخلی حداقل پس از سه ماه به آن‌ها پرداخت می‌شود. در خراسان رضوی 9 معدن زغال سنگ وجود دارد که تنها معدن فعال، معدن آق‌دربند است.
وی ادامه داد: در سال 1388، 90 معدن زیرزمینی، 15 معدن روباز و 5 معدن روباز و زیرزمینی زغال سنگ در کشور وجود داشت که این اعداد در سال 1397 به ترتیب به 75، 9 و 4 معدن کاهش پیدا کرد.
ﻧﺎﯾﺐ ﺭﺋﯿﺲ کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی خراسان رضوی اضافه کرد: در سال 1388، 851 حادثه با آسیب‌دیدگی 876 نفر در معادن ایران رقم خورد که از این بین 16 حادثه انفجاری، 102 حادثه آوار و تخریب، 131 مورد سایر سوانح و 17 حادثه برق گرفتگی بوده است. این آمار در سال 1389 به 881 حادثه افزایش یافت و تعداد افراد حادثه دیده به 863 نفر کاهش پیدا کرد. سال 1397 آخرین سالی بوده که این حوادث در مرکز آمار ایران ثبت شده که در این سال تعداد 1546 حادثه رخ داده است. در سال 1388، تعداد فوتی‌ها در این حوادث 15 نفر بود که این آمار در سال 1397، به 8 نفر رسید.
ﻣﺎفی ادامه داد: در سال 1388، 30 درصد فوتی‌ها مربوط به معادن زغال سنگ بودند که این میزان در سال 1397 به 22 درصد رسید. رتبه اول علت حادثه در معادن طی سال‌های 1388 تا 1397، تصادف و برخورد بوده است؛ رتبه دوم آوار و ریزش، رتبه سوم تماس با اشیاء تیز و برنده ماشین‌آلات معدنی، رتبه چهارم آوار و تخریب کارگاه، رتبه پنجم حوادث معدنی دسته بندی نشده، رتبه ششم سقوط اشیاء، رتبه هفتم انفجار و رتبه هشتم برق گرفتگی بوده است.
در ادامه، «عماد رجحانی»، دبیر کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی خراسان رضوی در خصوص شایعات مطرح شده در فضای مجازی و اظهار نظرهای غیرکارشناسی درباره حادثه معدن معدنجوی طبس تصریح کرد: در مقابله با فضای انتشار شایعات و اخبار نادرست، وظیفه کارشناسان و معدنکاران این است که گزارش صادقانه با تعهد علمی ارائه دهند. مدیریت ریسک عموما دارای دو فاز است؛ حادثه گاهی اجتناب‌ناپذیر بوده و پیش از حادثه جهت پیش‌بینی‌پذیر کردن آن می‌توان در حوزه تجهیزات پیشگیری و سنجش گاز اقداماتی انجام داد. در فاز دوم باید پروتکل‌هایی داشته باشیم تا آسیب حادثه را کم کنیم.
وی اضافه کرد: پیشنهاد می‌کنم نظام مهندسی معدن در راستای جلوگیری از تکرار این حوادث، جلسه‌ای جهت بازنگری ایمنی معادن برگزار کند.
دبیر کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی خراسان رضوی خاطرنشان کرد: یکی از مطالبات ما این است که قیمت‌گذاری دستوری در حوزه معدن حذف شود. کنترل قیمت‌ها به شیوه دستوری گردش مالی این معادن اجازه نمی‌دهد این صنعت رشد یافته و تجهیزات خود را به روز کند.
ایمنی بهداشت و محیط زیست باید به یک فرهنگ تبدیل شود
سپس «اردشیر آذری متین»، عضو نظام مهندسی معدن خراسان رضوی اظهار کرد: حادثه‌ای که در معدن زغال سنگ طبس اتفاق افتاد، اسباب تاثر و تاسف شدید است. در معادن زغال سنگ، موضوع نیروی انسانی موضوع و چالش با اهمیتی است و تامین و تربیت این نیرو‌ها مدت‌ها زمان می‌برد و هزینه بالایی دارد. هر کدام از کارگران این معادن نیرویی متخصص و کارآمد هستند و بخشی از فرآیند تولید این کشور را به عهده دارند.
وی افزود: اکثر معادن زغال سنگ ما به نوعی مواد اولیه صنایع فولاد کشور را تامین می‌کنند. جنبه دوم این حادثه، وقفه و آسیب به یک ظرفیت تولید کشور است. فعالیت‌های زیرزمینی امروزه با هزینه‌های سنگین و گزاف از جمله بازگشایی تونل‌ها، فضا‌های دسترسی و… انجام می‌شود. یک متر تونل با سطح مقطع 5.6 در حال حاضر با کمتر از 20 تا 25 میلیون تومان ایجاد نمی‌شود.
این عضو نظام مهندسی معدن خراسان رضوی تصریح کرد: کشور ما سالانه به 4 تا 4.5 میلیون تن زغال سنگ نیاز دارد و ظرفیت تولید آن حدود 2 میلیون تن بوده و باقی نیاز کشور از واردات 2 تا 2.5 میلیون تن زغال سنگ تامین می‌شود، خرید زغال سنگ داخلی با قیمت دستوری بوده و حدود 40 درصد کمتر از قیمت زغال وارداتی خریداری می‌گردد و معادن زغال سنگ مجبور به کار با این قیمت هستند. با هزینه‌های فعلی معادن زغال سنگ و زیرزمینی، بهره‌برداران معادن زغال سنگ به سختی می‌توانند معادن را اداره و تولید کنند.
آذری متین عنوان کرد: معدن طبس به تنهایی 10 درصد زغال سنگ مورد نیاز سالانه کشور را تامین و حدود 200 هزار تن زغال سنگ تولید می‌کند. در خصوص علت حادثه در این معدن فعلا به طور قطعی نمی‌توان اظهار نظر کرد. بر اساس شواهد و اطلاعات، تصاعد آنی و ناگهانی گاز متان با حجم بسیار بالا منجر به این حادثه شده است. در معادن زغال سنگ بر اساس پروتکل‌ها، گازسنجی در ابتدای هر شیفت باید انجام شود و حتی کوچکترین معادن از دستگاه گازسنج استفاده می‌کنند.
وی بیان کرد: در درجه اول باید عیار اکسیژن در فضا‌های زیرزمینی اندازه‌گیری شود و اگر از 19 و 18.5 درصد کمتر باشد، مکان باید تخلیه شود. طبق گزارشات و بازرسی‌ها معدن طبس پروتکل‌های حوزه بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) را رعایت کرده است؛ اما باید گزارش این حادثه منتشر و دلایل آن بررسی شود. در معادن زیرزمینی ما دو خطری که نمی‌شود برای آن‌ها تمهیداتی اندیشید و قابل پیش‌بینی و کنترل نیستند، حفره‌های تجمع گاز و آب است.
این عضو نظام مهندسی معدن خراسان رضوی با بیان اینکه موضوع بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) باید به یک فرآیند و فرهنگ تبدیل و در همه بخش‌ها به آن توجه شود، خاطرنشان کرد: در ارگان‌های دولتی باید به بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) توجه شود و کارشناسان و بازرسان باید از دانش تخصصی برای بررسی ایمنی هر حوزه‌ای که بازرسی می‌کنند، برخوردار باشند. بسیاری از تجهیزات ایمنی معادن زغال سنگ، وارداتی بوده و این موضوع با توجه به هزینه‌های معادن، مشکل ایجاد کرده است.
نگاهی به وضعیت ایمنی در معدن معدنجوی طبس
«مجید علیزاده ربانی»، سرپرست پیشین واحد کنترل کیفی و آزمایشگاه معادن زغال‌سنگ پروده ۵ و ۶ طبس (شرکت معدنجو) نیز در بخشی از این جلسه اظهار کرد: وضعیت ایمنی شرکت معدنجو را باید به قبل و بعد از سال 1386 تقسیم کرد. در سال 1386 به دلیل برخورد لوکوموتیو به کابل برق تونلی، یک آتش‌سوزی در بلوک B رخ داد و در آن زمان، تیم امداد و نجات و سیستم اطفاء حریقی وجود نداشت. از آن زمان، تیم امداد و نجات تشکیل و آموزش داده شدند و تجهیزات گازسنجی این معدن به‌روز بوده و در هر نقطه فعال معدن، نیروی ایمنی وجود دارد. طبس شهری است که از نظر زغال سنگ کارشناسان خبره‌ای داشته و شرکت معدنجو یکی از میزبانان کارگروه بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) بوده است.
وی افزود: در حادثه اخیر، انفجار از افق 12 بلوک B صورت گرفت و گاز از طریق سیستم تهویه به افق 8 بلوک C منتقل شد. کارگاهی که انفجار در آن رخ داد، کارگاه 82 بوده و طول آن 100 متر است. با توجه به شواهد و اطلاعات موجود، خسارات وارده، شدت ریزش‌ها، گاز‌های منتشر شده و وضعیت فوتی‌ها در زمان تفحص پیکر‌ها و عدم شواهد آتش‌سوزی، این حادثه، انفجار به معنای مرسوم آن و همراه با اشتعال نبوده و حفره گازی وجود داشته است.
علیزاده ربانی تصریح کرد: کارگران شیفتی که این حادثه در آن رخ داد، تا پیش از آن 8 واگن زغال سنگ استخراج کرده بودند و اگر گاز پیش از آن منتشر شده بود، روی این کارگران اثر گذاشته و نمی‌توانستند استخراج را انجام دهند. شدت انفجار به حدی بوده که درب‌های تهویه تخریب شده و گاز به غرب معدن منتقل و در دو کارگاه منجر به تلفات شده است. در زمان حادثه در بلوک‌های B و C، 251 کارگر مشغول به کار بودند و حدود 200 نفر نجات پیدا کردند. یعنی در لحظه انفجار از طریق تلفن‌های نصب شده در تونل‌ها اطلاع‌رسانی و تا حد توان تخلیه انجام شده است. در بلوک B علاوه بر نیروی کارگاهی، نیروی ایمنی و خدماتی نیز حضور داشتند.
مسئول نمایندگی نظام مهندسی معدن شهرستان گناباد ادامه داد: طبق اطلاعات موجود، بلوک B سیستم تهویه مرکزی داشته؛ اما بلوک C دو فن cbm_6 دمنده دارد. ضمن اینکه برای خرید دو ونتیلاتور از اسپانیا سفارش انجام شده؛ اما هنوز اعتبارسنجی برای این موضوع صورت نگرفته و یکی از مشکلات اساسی این است که شرایط خرید فراهم نیست.
«علی اوحدی»، عضو هیات مدیره نظام مهندسی معدن استان در بخش دیگری از این جلسه اظهار کرد: در معادن ما مطالعات مکانیک سنگ وجود ندارد که این یک معضل بزرگ است و باید به آن توجه شود. پیشنهاد می‌شود دوره‌های الزامی یک روزه بررسی حوادث برگزار و حوادث تشریح شود. در مسائل کارگری و فرهنگ‌سازی در محیط کاری نیز ضعیف هستیم. یکی از مسائلی که نظام مهندسی باید در امور عمرانی و معادن بزرگ به آن ورود پیدا کند، بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) پلان است. باید خطرات بالقوه و بالفعل این حوزه شناسایی شود. هم اکنون کمیته حفاظتی که در کارگاه‌ها با نظارت اداره کار و اداره بهداشت تشکیل می‌شود، کافی نیست.
سپس «حسن ملائکه»، عضو کمیسیون معدن خراسان رضوی بیان کرد: در فضای ایجاد شده، باید به پیشگیری از حوادث در دیگر معادن توجه کرد. بخش خصوصی مانند انجمن‌ها در این موضوعات نقشی ندارند و پیشنهاد می‌شود کمیته‌های تخصصی در خانه معدن تشکیل شده و بازدید و بازرسی انجام دهند.
در ادامه «مصطفی مالداری»، نماینده نظام مهندسی معدن خراسان رضوی گفت: در حادثه طبس مدیریت بحران فضای مجازی را در نظر نگرفتیم و افرادی که کارشناس نیستند در این خصوص اظهار نظر کردند. ابعاد این حوادث برای مردم باید مشخص شود و باید در این مواقع، نشست‌های رسانه‌ای برگزار شود و اطلاع‌رسانی برای عموم صورت گیرد.
