میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال 2022 تنها 1.5 میلیارد دلار بوده است.
*میزان سرمایه‌گذاری واقعی کشور در سال 98کمتر از نصف سال 90 است.
*برای سومین سال متوالی، رقم استهلاک سرمایه با رقم سرمایه‌گذاری جدید برابر شد.
*طی 10 سال اخیر، سالانه 4.5 درصد از ارزش موجودی سرمایه ثابت در اقتصاد ایران مستهلک می‌شود.
اینها بخشی از آمار و ارقامی است که نشان می‌دهد اقتصاد ایران نه‌تنها در جذب سرمایه اقتصادی جدید موفق نبوده، بلکه در چند سال گذشته موج خروج سرمایه از کشور هم شدت گرفته‌است. از طرف دیگر در سال 99 نسبت به سال 90 حدود 45 درصد از سرمایه ثابت در اقتصاد ایران مستهلک شده است.
در حالی سرمایه‌های اقتصاد در حال خروج از ایران است که در کنار گوش ما، امارات توانسته بیشترین میلیونرهای جهانی را جذب اقتصاد خود کند و در سال 2022 تعداد ساکنان با دارایی خالص یک میلیون یا بیشتر در کشور امارات 5200 نفر افزایش یافته است. اما جزئیات آمار خروج و استهلاک سرمایه در ایران چه می‌گوید؟
اتاق تهران اخیراً گزارشی منتشر کرده و در این گزارش به جزئیات میزان سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران، وضعیت استهلاک سرمایه‌ها، میزان خروج سرمایه از اقتصاد ایران پرداخته و در انتها وضعیت ایران با چهار کشور منطقه را مقایسه کرده است. این گزارش آماری به ما چه می‌گوید؟
رقم سرمایه‌گذاری نصف شد
بر اساس گزارش اتاق تهران، از سال 1390 تا سال 1401 روند عمومی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به قیمت‌های ثابت سال 1395 نزولی بوده و میانگین نرخ رشد سالانه سرمایه‌گذاری طی این بازه زمانی، منفی 5.7 درصد است.
نکته قابل توجه در این گزارش این است که نشان می‌دهد تشدید تحریم‌ها در سال 97 و 98 روند سرمایه‌گذاری اقتصادی را به کمترین میزان طی یک دهه اخیر رسانده است. به گونه‌ای که در سال 98 میزان سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد ایران 249 هزار میلیارد تومان بوده است که کمتر از نصف رقم سرمایه‌گذای سال 90 است. به عبارتی این گزارش نشان می‌دهد بهترین سال برای جذب سرمایه‌گذاری اقتصادی در ایران در یک دهه گذشته به سال 90 مربوط می‌شود و پس از آن میزان سرمایه‌گذاری مدام کاهش پیدا کرده است.
با مرور این گزارش می‌توان گفت تحریم‌ها یکی از عوامل موثر بر کاهش سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران است. اما بعید است که فعالان اقتصادی تحریم را تنها مانع جذب سرمایه یا فرار آن از کشور بدانند. آنچه در سالهای گذشته مشاهده می‌شود، کاهش کیفیت حکمرانی و سیاستگذاری در اقتصاد ایران است. سیاست‌ها در یک دهه گذشته رو به افول داشته و دولت در این دهه مدام فضای اقتصاد را بسته‌تر کرده و مداخلات خود را در بازار افزایش داده است.
به عبارتی تحریم‌ها و کاهش کیفیت حکمرانی در کنار هم دو کارکرد مهم داشته‌اند. اولی مانع ورود سرمایه به ایران شده و دومی خروج سرمایه از ایران را شدت بخشیده است. نتیجه این دو این بوده که نه تنها در دهه 90 سرمایه جدیدی وارد اقتصاد نشده بلکه سرمایه‌های موجود هم مستهلک شده است.
استهلاک 45 درصدی سرمایه‌گذاری
این بخش دیگری از گزارش اتاق تهران است. بر اساس این گزارش، طی 10 سال اخیر سالانه به صورت میانگین 4.5 درصد از ارزش موجودی سرمایه ثابت در اقتصاد ایران مستهلک شده است. به عبارتی در سال 99 نسبت به سال 90 حدود 45 درصد از سرمایه ثابت در اقتصاد ایران مستهلک شده است.
آمار استهلاک سرمایه در اقتصاد ایران هشداردهنده شده است. چون برای سومین سال متوالی رقم استهلاک سرمایه با رقم سرمایه‌گذاری جدید در اقتصاد ایران برابر شده است. این اتفاق بدین معنی است که کاسته شدن سرعت رشد سرمایه‌گذاری، موجب شده تا استهلاک سرمایه‌گذاری‌های قبلی با سرمایه‌گذاری‌های جدید برابری کند و شکاف بین این دو رقم به حداقل برسد. این اتفاق در حالی است که در هر اقتصادی رقم سرمایه‌گذاری باید از رقم استهلاک سرمایه‌ها پیشی بگیرد تا با کمک این سرمایه‌ها بتوان مانع مستهلک شدن سرمایه‌های پیشین شد. ادامه این روند اما برای اقتصاد ایران نگران‌کننده است. چون اگر سرمایه جدیدی جذب اقتصاد ایران نشود، رقم استهلاک از رقم سرمایه‌گذاری پیشی می‌گیرد و چرخ اقتصاد از حرکت بازمی‌ایستد.
افراد بسیاری درباره روند کاهش سرمایه‌گذاری و استهلاک آن در اقتصاد ایران هشدار داده‌اند. اما نگران‌کننده‌ترین مورد آن شاید کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و انرژی است. سال گذشته بود که جواد اوجی، وزیر نفت هشدار داد اگر ظرف 8 سال آینده 240 میلیارد دلار در حوزه نفت سرمایه‌گذاری نکنیم، واردکننده نفت می‌شویم. برای بزگی این عدد کافی است بدانیم درآمد نفتی ایران در چند سال گذشته به زحمت به 20 میلیارد دلار رسیده و ایران باید معادل چند سال درآمد نفتی خود را هزینه کند تا واردکننده نفت نشود. اما سوالی که وجود دارد این است که این سرمایه قرار است از کجا و چگونه تامین شود؟
معمای جذب سرمایه‌گذاری خارجی
تحریم، پای ورود سرمایه خارجی به اقتصاد ایران را بسته است. بر اساس گزارش آنکتاد میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصاد ایران در سال 2022 تنها 1.5 میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که اقتصاد ایران برای رشد اقتصادی 8 درصدی به سالی 10 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.
اما این همه ماجرا نیست. نه تنها سرمایه خارجی وارد کشور نشده، بلکه در چند سال گذشته، سرمایه‌های موجود هم از اقتصاد ایران خارج شده است. بر اساس آمار رئیس اتاق تهران ظرف 10 سال حدود 100 میلیارد دلار سرمایه از ایران خارج شده است. این رقم 10 برابر میزان سرمایه‌ای است که در برنامه هفتم توسعه برای رسیدن به نرخ رشد اقتصادی لازم است. نتیجه این مسئله چیست؟ نتیجه این است که در نهایت مردم گرفتار تله فقر می‌شوند.
چون وضعیت رفاهی خانوارها تنها در صورتی بهبود پیدا می‌کند که اشتغال پایدار ایجاد شود. ایجاد اشتغال به نرخ رشد اقتصادی بالا و پایدار نیاز دارد و نرخ رشد اقتصادی تنها در صورت سرمایه‌گذاری رخ می‌دهد. حالا اقتصادی را تصور کنید که سرمایه جدیدی وارد آن نمی‌شود، در نتیجه کیک اقتصاد به جای آنکه بزرگ‌تر شود، آب می‌رود. در این شرایط هم نمی‌توان شغلی ایجاد کرد و هم مشاغل موجود از دست می‌رود. در نتیجه رفاه از بین می‌رود و اقتصاد در تله رشد اقتصادی پایین و فقر گرفتار می‌شود.
وقتی ما خواب بودیم و دیگران بیدار
درست در بازه زمانی 10 سالهای که درهای اقتصاد ایران به سمت سرمایه‌های خارجی بسته شده، کشورهای دیگر درهای خود را روی سرمایه‌های جهان باز کرده‌اند. بر اساس نمودار زیر، در فاصله سالهای 2011 تا 2022 جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصاد ایران نزولی بوده است. این روند در سال 2017 اندکی بهبود پیدا کرده اما به روند رو به کاهش خود ادامه داده است.
اما در همین بازه زمانی جریان ورودی سرمایه به امارات متحده عربی روند رشد قابل توجهی داشته و می‌توان بر اساس نمودار زیر گفت میزان ورود سرمایه خارجی در این کشور حدوداً 5 برابر شده است. اما ایران نه تنها در این دوره رشد نکرده بلکه ایران در سال 2022 حدود 100 میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای دیگر داشته است، این رقم برای سال پیش از آن 82 میلیون دلار بوده است.
ایران در میان کشورهای جهان از حیث میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در رتبه 79 طی سال 2022 قرار داشته است. امارات متحده عربی طی سالهای اخیر توانسته روند صعودی جذب سرمایه‌گذاری خود را از سال 2019 آغاز و تا سال 2022 نیز ادامه دهد. طی سال 2022 این کشور از نظر جذب سرمایه‌گذاری خارجی در منطقه خاورمیانه رتبه نخست را کسب کرده است.
اتاق ایران هم چندی پیش گزارشی منتشر کرده بود که نشان می‌داد در سال 2022 امارات اولین مقصد جذب سرمایه میلیونرهای جهان بوده است و از کشورهای اروپایی هم پیشی گرفته است. این گزارش نشان می‌دهد تا قبل از این مقصد اولیه میلیونرهای جهان چین بود که حالا امارات جای آن را گرفته است.
منبع: آینده‌نگر
