اوراق گام، از ابزارهای پرداخت اعتباری است که عملکردی مشابه چک دارد. با این ابزار، تولیدکنندهای که قصد خرید مواد اولیه از فروشنده را دارد، به جای پرداخت پول نقد میتواند با تضمین بانک، اوراقی را از بانک دریافت کند و به فروشنده ارائه دهد. فروشنده نیز میتواند این اوراق را تا زمان سررسید نزد خود نگه دارد، یا در صورت نیاز به نقدینگی آن را در بازار سرمایه به فروش برساند و پس از تنزیل، پول خود را به شکل نقد دریافت کند. از نگاه رئیس کل بانک مرکزی، استفاده از اوراق گام میتواند فشار را از منابع بانکی، برای تامین نقدینگی بنگاه‌ها کاهش دهد و منبع جدیدی برای تامین سرمایه در گردش بنگاه‌ها باشد.
علی صالح‌‌آبادی، رئیس کل بانک مرکزی، در نشستی به موضوع نحوه انتشار اوراق گام و معامله آن در بازار سرمایه پرداخت. گواهی اعتبار مولد گام، به‌عنوان یک ابزار بازارمحور و با قابلیت نقل و انتقال در بازارهای پول و سرمایه، تسهیلات جدیدی را برای تامین اعتبار بنگاه‌های تولیدی فراهم میکند که بر اساس آن تولیدکنندگان بر مبنای فاکتور خرید مواد اولیه و واسط از بانک عامل درخواست انتشار و تضمین گواهی اعتبار مولد در سررسید کرده و به بنگاه فروشنده مواد اولیه تحویل می‌‌دهند. دارنده میتواند گواهی را تا زمان سررسید آن نزد خود نگه دارد یا میتواند به فروشنده مواد اولیه خود تحویل دهد یا اینکه در بازار سرمایه تنزیل کند. رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به دستورالعمل‌‌های پیشین این اوراق و مشکلاتی که در زمینه استفاده مردم و بانک‌‌ها از این اوراق وجود داشت، این نکته را مطرح کرد که پیش‌تر برای تنزیل اوراق گام، باید یک ششم دوره زمانی انتشار اوراق میگذشت تا قابلیت تنزیل و معامله در بازار سرمایه را پیدا میکرد؛ درحالی‌که هم‌‌اکنون این اوراق بلافاصله پس از انتشار در بازار سرمایه قابل‌معامله است، ضمن اینکه امتیازات خوبی نیز برای آن درنظر گرفته شده است.
اوراق گام چیست؟
طرح گام، یکی از برنامه‌های بانک مرکزی با کمک نظام بانکی است که در چارچوب مدیریت نقدینگی تلاش میکند امکان تامین غیرتورمی سرمایه در گردش زنجیره تولید را به‌‌ویژه برای واحدهای کوچک و متوسط فراهم کند. درواقع بانک مرکزی برای حل مشکل نقدینگی سرمایه در گردش زنجیره‌های تولید، ابزار جدید تامین مالی سرمایه در گردش به نام اوراق گواهی اعتبار مولد یا به اختصار «گام» را ارائه کرده است. اوراق گام اوراق بهاداری است که بر مبنای عقد ضمان (مانند ضمانت‌نامه‌های بانکی)، به عاملیت و ضمانت یک بانک یا موسسه اعتباری صادر می‌شود و بانک یا موسسه اعتباری بازپرداخت مبلغ اسمی این اوراق را در سررسید تضمین میکند. به عبارت دیگر اگر یک بنگاه تولیدی جهت خرید مواد اولیه تولید خود با کمبود نقدینگی مواجه باشد، میتواند ضمن هماهنگی و گرفتن فاکتور از بنگاه فروشنده مواد اولیه به بانک عامل مراجعه و با ارائه فاکتور درخواست انتشار اوراق گام کند. بانک عامل پس از بررسی صلاحیت و ظرفیت بنگاه متقاضی اقدام به انتشار اوراق گام و تسلیم آن به بنگاه فروشنده نهاده میکند.
یکی از ویژگی‌های این اوراق این است که درون زنجیره تولید از یک بنگاه به بنگاه دیگر قابل‌انتقال بوده و در صورت سپری شدن یک‌ششم از زمان انتشار اوراق نسبت به کل مدت آن، با مکاتبه و تعهد بانک صادرکننده اوراق مبنی بر تامین وجه اوراق در سررسید، در بورس اوراق بهادار تهران قابل‌معامله است. البته در مصوبه جدید شورای پول و اعتبار بانک مرکزی، برای تنزیل این اوراق نیازی به گذشت مدت یک‌ششم سررسید نبوده و اکنون این اوراق بلافاصله پس از انتشار قابل‌تنزیل خواهند بود. در انتها نیز این اوراق توسط بنگاه متعهد تسویه خواهند شد. تعهد تسویه این اوراق در سررسید با بانک عامل بوده و چنانچه بنگاه متعهد توانایی پرداخت مبلغ اسمی اوراق و تسویه آن را نداشته باشد، این اقدام توسط بانک عامل انجام می‌شود. کارمزد صدور اوراق گام براساس مقررات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران معادل کارمزد صدور ضمانت‌نامه است. مدت‌زمان این اوراق حداقل یک ماه و حداکثر ۹ ماه بسته به فاکتور ارائه‌شده از سوی بنگاه فروشنده نهاده است. مهم‌ترین ویژگی اوراق گام این است که بانک پرداخت مبلغ اسمی این اوراق را در سررسید تضمین میکند.
این اوراق به شکل الکترونیک و در قطعات استانداردی با ارزش اسمی یک میلیون ریال و فاقد کوپن سود از جانب بانک‌های عامل منتشر می‌شوند. یکی از مزایای انتشار اوراق گام، جلوگیری از خلق نقدینگی غیرمولد و در نتیجه کمک به کنترل تورم است. نکته حایز اهمیت در تامین مالی با استفاده از اوراق گام، این است که تامین مالی صورت‌گرفته در این فرآیند بدون خلق پول بوده و به‌خصوص در شرایط تورمی حال حاضر اقتصاد کشور میتواند به عنوان ابزار کارآمد در تامین مالی آن را مد‌نظر قرار داد. همچنین با توجه به عدم تامین مالی جداگانه هریک از اعضای زنجیره تامین، از تامین مالی مضاعف نیز جلوگیری شده و در کنترل نقدینگی نقش خواهد داشت. یکی دیگر از مزایای اوراق‌گام این است که این اوراق برای تامین کلیه بنگاه‌ها کاربرد دارند. براساس دستورالعمل اعلامی بانک مرکزی ۶۵درصد از سقف تعیین‌شده برای صدور اوراق گام در هر بانک باید به بنگاه‌های کوچک و متوسط اختصاص یابد.
تجدیدنظر در نحوه تنزیل اوراق گام
اوراق گام، ابزار مالی جدید و کارآمدی برای تامین مالی واحدهای تولیدی بوده و سازوکار آن در عمل امکان تامین مالی زنجیره تولید و همچنین استفاده از ظرفیت‌‌های بازار سرمایه برای تامین مالی واحدهاست. در واقع بانک مرکزی برای کمک به بهبود روش‌های تامین سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی اقدام به راه‌‌اندازی سامانه گام برای صدور و مدیریت اوراق گام در بازار پول خواهد کرد. به گفته علی صالح‌‌آبادی، رئیس کل بانک مرکزی اوراق گام یکی از ابزارهای پرداخت اعتباری است که مشابه چک عمل میکند؛ به این معنا که اگر تولیدکنندهای قصد خرید مواد اولیه از فروشنده‌‌ای داشته باشد، به جای پرداخت پول نقد، اگر دارای اعتبار نزد بانک باشد، میتواند با تضمین بانک اوراقی از بانک دریافت و به فروشنده ارائه دهد و فروشنده مواد اولیه به جای دریافت پول، اوراق دریافت کند.
رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به این موضوع که استفاده تولیدکنندگان از این اوراق میتواند فشار را از روی بانک‌‌ها برای تامین نقدینگی بنگاه‌ها کاهش دهد، بیان‌‌کرد که تا پیش از این، بنگاه‌های تولیدی برای تامین نقدینگی موردنیاز برای خرید مواد اولیه، با مراجعه به بانک درخواست حجم بالای نقدینگی و سرمایه در گردش می‌‌کردند؛ اما درصورتی‌‌که شرکت یا شخص نزد بانک دارای اعتبار باشد، میتواند به جای دریافت پول نقد، اوراقی تحت عنوان اوراق گام از بانک دریافت و این اوراق را به فروشنده واگذار کند. فروشنده نیز میتواند این اوراق را یا نزد خود نگه‌‌دارد یا در صورت نیاز به نقدینگی آن را در بازار سرمایه تنزیل کرده و پول خود را از بازار سرمایه دریافت کند و در نهایت در زمان سررسید، متعهد اوراق، وجه آن را به دارنده نهایی اوراق گام پرداخت خواهد کرد. صالح‌‌آبادی بیان کرد با مصوبه شورای پول و اعتبار، از این پس اوراق گام به محض انتشار قابل تنزیل و معامله در بازار سرمایه است.
در گذشته برای تنزیل اوراق گام باید یک ششم دوره زمانی انتشار اوراق میگذشت تا قابلیت تنزیل و معامله در بازار سرمایه را پیدا میکرد؛ اما اکنون چنین الزامی وجود ندارد. رئیس کل بانک مرکزی همچنین اشاره کرد که با تسهیل و ساده‌‌سازی انجام شده برای معامله اوراق گام طی یک ماه اخیر حجم انتشار این اوراق به رقم 7هزار و 560میلیارد تومان رسید؛ درحالی‌که حجم انتشار این اوراق از زمان راه اندازی آن در بهمن ماه سال 1399 تا تیرماه سال1401 معادل ۸هزار و 800میلیارد تومان بود. صالح‌‌آبادی با بیان اینکه باید در سیستم بانکی سازوکارهایی ایجاد شود که مردم بدون شناخت از یکدیگر بتوانند در کسب‌وکارها به یکدیگر اعتماد کنند، افزود با توسعه ابزارهای اعتباری در کشور و کاهش نیاز به نقدینگی و پول و تداوم کار چرخه‌های اقتصادی کشور، تحولات مثبتی در اقتصاد کلان کشور رخ خواهد داد.
