به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی مشهد، «محمدرضا توکلی زاده»، در نخستین نشست از سلسله برنامه‌های نوآوری و بهره‌وری در بخش کشاورزی با موضوع «تجارب یک گلخانه‌دار موفق» که به همت دفتر کشاورزی اتاق مشهد برگزار شد، اظهار داشت: هدف از کشاورزی پیشرفته و ورود تکنولوژی و زیرساخت‌های نوآورانه به این حوزه، در وهله نخست دستیابی به یک محصول باکیفیت و سالم است. محصولی که مورد اعتماد مصرف کننده بوده و او را از نگرانی بابت عوارض کوتاه مدت و یا تبعات ماندگار ناشی از استفاده از تولیدات آلوده، می‌رهاند. اما هدف دیگر نیز خلق ثروت از محل سرمایه‌گذاری در این عرصه است. سومین دستاوردی که از این حوزه دنبال می‌شود، ایجاد اشتغال و از پی آن توانمندسازی جامعه روستایی و مهار موج مهاجرت از این بخش است.
وی تصریح کرد: اشتغال پایدار، در قواره ظرفیت‌های موجود در کشورمان محقق نشده است و امروز با بیکاری مزمن در عرصه‌های مختلف بخش کشاورزی استان روبه‌رو هستیم.
توکلی زاده در ادامه به مزایای کشت گلخانهای اشاره کرد و کاهش مصرف آب و از پی آن ایجاد ارزش افزوده برای آب مازاد تولیدی در این جنس فضاها اشاره کرد و افزود: با ایجاد گلخانه پیشرفته، علاوه بر اشتغالزایی برای مردم در مناطق روستایی، ثروت‌آفرینی قابل ملاحظه‌ای رقم خواهد خورد و در عین حال، مصرف آب به میزان قابل توجهی نسبت به کشاورزی غیرپیشرفته کاهش خواهد یافت.
وی تاکید کرد: امروز ناگزیر از ارتقای بهره‌وری آب در بخش کشاورزی هستیم و در این راستا، سوق دادن این جریان به سوی تولید گلخانه ای، یکی از مهم‌ترین راهکارها به شمار می‌آید. کشت گلخانهای در افزایش پایداری منابع آبی، اشتغالزایی، پیشگیری از مهاجرت‌ها و تولید ثروت در منطقه بسیار اثرگذار است.
رئیس اتاق بازرگانی خراسان رضوی یادآور شد: با ایجاد 100 هکتار گلخانه در یک منطقه با مصرف 2میلیون مترمکعب آب، حدود 1500 نفر امکان استفاده از ظرفیت‌های آن را دارند و این بدان معناست که خلق ارزش افزوده مالی در این بخش به تولید اشتغال منجر شده است. در واقع بخش اصلی فعالیت گلخانه، به نیروی کار توانمند و برخوردار از سطح دانش مرتبط است.
وی با بیان اینکه رونق بخش کشاورزی ما منوط به داشتن منابع آبی پایدار و حفظ نیروی کار در مناطق روستایی است، تصریح کرد: بخش کشاورزی ما باید به سمت و سویی سوق پیدا کند که بتواند با بهره‌وری بالاتر و با به کارگیری نیروی کار بیشتر و با استفاده از تکنولوژی روزآمد، محصولاتی تولید نماید که در کل کشور قابل مصرف باشند.
توکلی زاده یادآور شد: وزارت جهاد کشاورزی نیز باید به این مهم توجه نماید که در صورت غفلت از ایجاد ارزش افزوده در بخش کشاورزی و عدم توسعه زیرساخت های این بخش، شاهد هدررفت منابع آبی، از دست رفتن سرمایه‌ها و سیل مهاجرت مردم از مناطق روستایی به شهرها خواهیم بود. بر همین اساس، تسهیلات‌دهی در بخش کشاورزی نیز باید با این رویکرد کمک به تحقق این مولفه‌ها انجام بگیرد.
کشت گلخانهای، ارزآوری و بهینه‌سازی مصرف آب و برق را در بخش کشاورزی در پِی دارد
«سمیرا سبزواری»، رئیس دفتر کشاورزی اتاق بازرگانی مشهد نیز، با اشاره به رویکرد مبتنی بر نوآوری و بهره‌وری این دفتر در بخش کشاورزی و باتوجه به ظرفیت‌های استان عنوان کرد: کشاورزی فعلی استان با بهره‌وری واقعی فاصله زیادی دارد. راندمان تولید و بهره‌وری واقعی با کشاورزی فعلی سنتی در ایران متفاوت است.
وی با بیان اینکه افزایش تولید و بهره‌وری در بخش کشاورزی نباید آسیبی به منابع طبیعی استان وارد کند، افزود: کشت گلخانهای از جمله روش‌ها در افزایش بهره‌وری این بخش است. در اسناد توسعه‌ای کشاورزی، توجه ویژه‌ای به کشت گلخانهای شده است؛ چرا که مسیر سبز درآمدزایی، ارزآوری، بهینه‌سازی مصرف آب و برق، افزایش تولید، افزایش راندمان، بهینه‌سازی و… را به دنبال دارد.
رئیس دفتر کشاورزی اتاق بازرگانی مشهد تاکید کرد: استان خراسان رضوی با دارا بودن رتبه های برتر در زیر بخش های کشاورزی و تولید اعم از رتبه یک سطح زیر کشت و تعداد بهره برداران کشاورزی، رتبه نخست تولید شیر در کشور، رتبه دوم تولید تخم مرغ و… جایگاه مناسبی در بخش کشاورزی دارد اما در کسب این جایگاه، به افزایش بهره‌وری آب و جلوگیری از فشار بیش از حد به منابع آبی توجه چندانی نشده است. این استان با دارا بودن 3.8درصد ارزش افزوده بخش کشاورزی رتبه سوم را در این شاخص در کشور دارد.
وی شاخص‌های ارزیابی کشت گلخانهای را بر اساس هر مترمکعب آب دانست و ادامه داد: باید توجه ویژه‌ای به حفظ منابع طبیعی به خصوص نگهداشت آب و رشد بهره‌وری آن شود.
سبزواری تاکید کرد: استانداردهای تولید محصولات کشاورزی گلخانهای برای صادرات مشخص است. کشت گلخانهای مدرن نیازمند سرمایه‌گذاری است و باید شرایط آن برای فعالان اقتصادی فراهم شود. طرح‌های توسعه‌ای وزارت جهاد کشاورزی و حمایت‌های دولتی در توسعه تاسیس گلخانه‌های هوشمند، به‌تنهایی اثرگذار نیست و باید بخش خصوصی نیز در این حوزه سرمایه‌گذاری کند.
وی، وجود نیروی ثابت و ماهر برای عملیات‌ها و فرآیندهای گلخانه را از الزامات رشد فعالیت‌ها در این حوزه دانست و ادامه داد: کشت گلخانهای در توسعه اقتصادی اثرگذار بوده و تربیت نیروی ماهر گلخانه از اهمیت ویژه‌ای در این عرصه برخوردار است.
استفاده از دی‌اکسیدکربن ناشی از فعالیت یک واحد صنعتی برای تامین انرژی گلخانه شیشه‌ای مدرن
در ادامه این نشست، اعضای تیم نخستین گلخانه شیشه ای هیدروپونیک استان به بیان تجربیات خود در این عرصه پرداختند. «مهدی احمدی جلایر»، مدیر این گلخانه اظهار کرد: گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک با استفاده از انرژی هدررفت واحد تولید سیمان و تصفیه پس‌آب کارخانه فعالیت می‌کند و بهترین محصولات کشاورزی و سالم را به بازار ارائه می‌کند. این گلخانه از زنجیره تامین کامل انرژی برخوردار است.
وی، توجه به حوزه گلخانه‌داری را نیازمند نگاه توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری دانست و عنوان کرد: در گام اول، هزینه‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری و تولید در گلخانه شیشه‌ای صرف می‌شود؛ اما نتیجه نهایی بسیار ارزشمند است و با حفظ مشتریان دائمی در طول سال، سود دائمی برای گلخانه به دنبال خواهد داشت.
جلایر در خصوص توسعه صادرات محصولات کشاورزی گلخانهای، عنوان کرد: به زودی واحد سورتینک در پایانه مرزی استان افتتاح خواهد شد تا در صادرات محصولات گلخانهای شاهد روند مثبتی باشیم.
وی در ادامه با بیان اینکه امکان انتقال بیماری به گیاه از طریق آبیاری وجود دارد، گفت: درصورتی‌که بذر با مهارت و تخصص خاصی تولید شود، امکان عدم انتقال بیماری به گیاه وجود دارد. تولید بذر نیازمند تخصص و مهارت خاصی است که به دلیل ریسک بالای آن، برندهای مطرح جهانی به این سمت و سو نرفته‌اند.
انتخاب نوع محصول باتوجه به شرایط اقلیم و تجهیزات مورد نیاز در کشت گلخانهای
در ادامه «مرضیه زاهدی»، کارشناس تجهیز و احداث نخستین گلخانه شیشه ای هیدروپونیک استان گفت: سازه‌های گلخانه‌ها به سقف کمان، سقف هشتی و دندانه اره‌ای تقسیم‌بندی می‌شوند. پوشش گلخانه‌ها در دو نوع شیشه‌ای و پلاستیکی بوده و گرمایش، سرمایش، اندازه‌گیری و کنترل و فن سیرکوله از تجهیزات لازم برای کنترل اقلیم گلخانه شیشه‌ای است.
وی افزود: انتخاب نوع محصول برای کشت در گلخانه باتوجه به شرایط اقلیم، از تجهیزات مورد نیاز و ساخت گلخانه اهمیت بیشتری دارد. شرایط منطقه و انتخاب نوع محصول از پارامترهای موثر بر انتخاب نوع سازه و تجهیزات است.
زاهدی در بخش دیگر از سخنانش به مقایسه گلخانه با پوشش پلاستیک و شیشه پرداخت و گفت: کنترل نور یکی از مقوله‌های متمایز کننده گلخانه پلاستیکی با شیشه‌ای است. بهترین نوع گلخانه، گلخانه با پوشش شیشه‌ای است که از عمر بیشتری برخوردار است. مقاومت در برابر باد، ارتفاع سازه، هزینه تعمیر و نگهداری و کنترل آفات از دیگر مولفه‌های متمایزکننده گلخانه شیشه‌ای با پلاستیکی است.
وی در خصوص کنترل کندانس در گلخانه‌ها، اظهار کرد: کنترل کندانس، حاصل برخورد هوای گرم و مرطوب به سطح خنک است که در گلخانه شیشه‌ای و پلاستیکی وجود دارد. در گلخانه شیشه‌ای کندانس به خارج از محوطه هدایت می‌شود؛ اما در گلخانه پلاستیکی چنین سیستمی وجود ندارد و کندانس بر روی سطح محصولات کشاورزی تولیدی چکه کرده و از کیفیت آن می‌کاهد.
زاهدی با بیان اینکه هزینه گلخانه شیشه‌ای بیشتر است؛ اما عمر بالایی دارد، تاکید کرد: جلوگیری از آسیب به سازه و محصولات در برابر بارش برف و گرم شدن هوای ورودی گلخانه از ویژگی‌های سیستم گرمایش گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک است.
وی خاطرنشان کرد: برای سیستم سرمایش گلخانه‌های شیشه‌ای هیدروپونیک از مه‌پاش، دریچه سقفی، فن و… استفاده می‌شود که یکنواختی شرایط اقلیمی، کاهش هزینه تعمیر، نگهداری و استهلاک، کاهش مصرف آب و برق، استفاده بهینه از فضای گلخانه و افزایش کیفیت آب را به دنبال دارد. گلخانه‌های شیشه‌ای دارای سیستم پرده ذخیره انرژی هستند که سبب ذخیره انرژی و سایه‌اندازی شده و در مصرف آب و برق صرفه‌جویی می‌کند.
اهمیت برخورداری از وجود نیروی متخصص و ماهر در گلخانه‌ها
«سیما احمدی»، کارشناس تولید تیم اجرایی این گلخانه نیز با طرح این پرسش که «کشت هیدروپونیک چیست؟» بیان کرد: هیدروپونیک نوعی کشت بدون خاک است و نیازهای یک گیاه از طریق هیدروپونیک تامین می‌شود. کشت یک محصول در مزارع کشاورزی، خطرات مختلفی برای گیاه و محصول مانند آفات، بیماری، حمله حشرات و… به همراه دارد اما در کشت هیدروپونیک این مسائل رخ نخواهد داد.
احمدی در خصوص مزایای کشت هیدروپونیک، گفت: جلوگیری از آلودگی محصول، مصرف اندک آب تا 80 درصد کمتر نسبت به کشت مزرعه‌ای، استفاده از عناصر مغذی برای گیاه و محصول، محیط ایمن، عدم استفاده از خاک و انرژی و در نتیجه رشد سریع‌تر، حذف مرحله وجین‌کردن و… از مزایای کشت هیدروپونیک است. شرایط منطقه و میزان تولید محصول در اقلیم، آفات و مقاومت نسبت به بیماری‌های ریشه‌ای و… از جمله عوامل موثر در انتخاب بذر برای گلخانه‌های شیشه‌ای است.
وی با اشاره به اینکه گیاه باید دارای بستر کشت مناسب با ریشه فعال باشد، عنوان کرد: اگر اتاق و فضای مناسب برای رشد گیاه وجود داشته باشد، شرایط برای تولید بیشتر آن نیز فراهم می‌گردد. از جمله شرایط مورد نیاز برای تولید محصولات کشاورزی در گلخانه‌های شیشه‌ای، اتاق جوانه‌زنی، نشاء سالم، یکدست و عاری از آفت، آبیاری یکنواخت و کنترل شده، صرفه‌جویی در بذر و… است.
احمدی در خصوص مرحله داشت و رسیدگی به گیاهان گلخانه نیز بیان کرد: مرحله داشت و رسیدگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. رسیدگی به گیاه نیازمند نیروی ماهر است که از تخصص کافی برای کار با گیاه برخوردار باشد. یک گلخانه هوشمند شیشه‌ای به امکانات کنترلی برای کنترل اقلیم، آبیاری، آفات و بیماری‌ها و رشد منظم گیاه نیازمند است.
وی گفت: مصرف برق در یک گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک، یک سوم گلخانه پلاستیکی است. باتوجه به محدودیت‌های انرژی، گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک از انرژی کمتری استفاده می‌کند.
احمدی ادامه داد: پیوند زدن گیاهان در دنیا رو به افزایش است. گلخانه‌داران تمایل به تولید محصول باکیفیت بالاتر دارند. برای افزایش بهره‌وری و کیفیت بالا در گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک ما، گیاه گوجه‌فرنگی پیوند زده می‌شود که از مزایای آن ریشه سالم و قوی‌تر، ۱۵ درصد تولید بیشتر محصول، کاهش ۳۰ درصدی هزینه بذر، مقاومت بیشتر به آفات و تولید محصول باکیفیت است.
وی بخش دیگر سخنانش را به سیستم کنترل بیولوژیک آفات و گرده‌افشان در گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک اختصاص داد و عنوان کرد: کنترل سموم یکی از روش‌های مرسوم در دنیاست. در گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک، ما به صورت آزمایشی از سیستم حشره‌ای مفید برای کنترل آفات استفاده می‌کنیم تا آفات مضر گیاه را از بین ببرد. کنترل گرده افشانی با استفاده از زنبور گرده افشان نیز یکی دیگر از روش‌های کنترل آفات است. این روش ممکن است، هزینه زیادی برای گلخانه‌دار داشته باشد؛ اما در نهایت محصول سالم و باکیفیت‌تر تولید خواهد شد که هزینه در این زمینه نوعی سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.
احمدی در خصوص عوامل موثر در تولید، گفت: شرایط اقلیمی منطقه، میزان نور و دما، کیفیت رسیدگی به گیاه، شرایط کنترلی و داشت، امکانات و ملزومات کشت از عوامل موثر در تولید است. اگر در یک مزرعه کشاورزی، ۱۵ کیلوگرم گوجه فرنگی سالم برداشت شود از هر متر مکعب گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک، حدود ۶۹ کیلوگرم گوجه فرنگی برداشت خواهد شد.
کاهش 59 درصدی مصرف کود و 70 درصدی مصرف آب در گلخانه‌های شیشه‌ای هیدروپونیک
در ادامه «نجمه فدردی»، کارشناس تغذیه تیم اجرایی نخستین گلخانه شیشه ای هیدروپونیک استان با بیان اینکه تغذیه در تولید محصول از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، عنوان کرد: تغذیه گیاه در شرایط گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک نیازمند تجهیزات و استراتژی است.
وی بخش دیگر سخنانش را به اهمیت مدیریت آبیاری در کشت هیدروپونیک اختصاص داد و گفت: تامین اکسیژن برای ریشه گیاه، ظرفیت نگهداری از آب مناسب، حجم متناسب و… از ویژگی‌های بستر کشت هیدروپونیک است.
فدردی با اشاره به اهمیت کیفیت آب آبیاری، تاکید کرد: آب آبیاری گیاهان به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شود که در هر دسته مقدار سدیم کلرید و کلر آن متفاوت است. درصورتی که درصد سدیم کلرید و کلر موجود در آب از حد مجاز افزایش پیدا کند، امکان استفاده از آن در کشت هیدروپونیک نیست. اگر آب دارای سدیم کلرید و کلر بیش از حد مجاز باشد، با استفاده از تصفیه امکان بهره‌برداری از آن وجود دارد.
وی با تاکید بر سیستم آبیاری باز و بسته در کشت هیدروپونیک، عنوان کرد: گیاه در شرایط هیدروپونیک نیازمند محلول تغذیه‌ای است و درصورتی که به صورت روزانه آماده و تزریق گردد، بسیار زمان‌بر است. برای تزریق محلول تغذیه‌ای در این شرایط، از دستگاه مخصوصی استفاده می‌شود که در این سیستم هدررفت آب وجود نداشته و دارای تنظیمات کامپیوتری است.
فدردی بخش دیگر سخنانش را به سیستم آبیاری بسته در گلخانه شیشه‌ای با کشت هیدروپونیک اختصاص داد و گفت: در شیوه آبیاری بسته، آبیاری گیاهان به صورت جذر و مدی انجام می‌شود. در این سیستم، در زمان آبیاری گیاهان از چاهک‌های محیط آب پمپاژ و پس از زمان مشخصی آب اضافه دوباره به چاهک برمی‌گردد. بهترین نوع آبیاری گیاهان، نشاء است.
وی با اشاره به بحران آب، خاطرنشان کرد: با استفاده از گلخانه‌های شیشه‌ای، سرمایه‌گذاری درستی برای آیندگان خواهد شد. در ایران برای تولید گوجه فرنگی در هر ساعت از ۱۱۰ لیتر آب استفاده می‌شود که در شرایط بحرانی فعلی نیاز به تغییر استراتژی در کشت و مصرف آب امری ضروری است. باید محصولاتی مناسب با اقلیم و کم‌آب‌بر تولید شود.
فدردی در بخش دیگر سخنانش به استفاده از آب کندانس و جمع‌آوری رطوبت محیط اشاره و اظهار کرد: 90 درصد آب جذب شده توسط گیاه در گلخانه، صرف تبخیر و تعریق می‌شود. در ماه‌های سرد سال نیز این اتفاق روی می دهد که با جمع‌آوری آب تبخیر شده از روی شیشه‌ها بخشی از نیاز گیاه مجدد تامین و بهره‌وری صورت می‌گیرد.
وی با اشاره به ارسال نمونه محصولات گلخانه به آزمایشگاه، بیان کرد: در گلخانه‌های های‌تک به ازای هر یک کیلوگرم تولید گوجه فرنگی، 36 گرم کود مصرف می‌شود؛ اما در گلخانه‌های شیشه‌ای هیدروپونیک برای تولید سالانه گوجه‌فرنگی، حدود 100 گرم کود مصرف می‌شود که کاهش 59 درصدی کود و 70 درصدی مصرف آب را به همراه دارد.
در ادامه «الهه اسدی»، کارشناس بسته‌بندی تیم اجرایی این گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک خاطرنشان کرد: تنظیم زمان و شیوه درست برداشت، کاهش آسیب‌های مکانیکی در زمان برداشت و کنترل کیفی اولیه در زمان برداشت از اقدامات لازم پیش از بسته‌بندی محصول در گلخانه است. برداشت صحیح نیازمند کارگر ماهر تربیت شده است که آسیبی به محصول وارد نکند.
اسدی فرآیند صادرات محصول را ۳۰ روزه عنوان کرد و گفت: باتوجه به فرآیند طولانی صادرات، زمان برداشت محصول و شیوه ارسال به کشور هدف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کنترل کیفی اولیه در زمان برداشت و در گلخانه صورت می‌گیرد.
اسدی در خصوص اهمیت بسته‌بندی و انواع آن، اظهار کرد: بسته‌بندی از اهمیت ویژه‌ای برای صادرات محصول برخوردار است. تولید کارتن باکیفیت و دارای استحکام از دغدغه‌های تولیدکنندگان است. با استفاده از دستگاه اتومات کارتن زن، کارتن‌های مورد نیاز و دارای استحکام تامین می‌شود. این دستگاه در هر ساعت، 3 هزار کارتن تولید می‌کند.
اوراسیا و کشورهای حوزه خلیج فارس بازار هدف محصولات گلخانهای هستند
در ادامه «حمید امانی»، کارشناس حمل‌ونقل و صادرات تیم اجرایی این گلخانه در خصوص بازاریابی و کشف بازار با ارزش افزوده بیشتر، اظهار کرد: در بازاریابی باید از سوابق فروش و قیمت محصولات در کشور مقصد مطلع شد. فروش محصولات گلخانه‌‌ی شیشه‌ای هیدروپونیک ما، اغلب در بازارهای صادراتی اوراسیا و کشورهای حوزه خلیج فارس است.
وی بخش دیگر سخنانش را به حضور در بازارهای صادراتی پربازده اختصاص داد و گفت: باتوجه به هزینه زیاد تولید محصولات گلخانهای، فروش محصولات بیشتر در بازارهای صادراتی امکان‌پذیر است تا بازار داخلی.
امانی در خصوص حمل‌ونقل محصولات گلخانهای به بازارهای جهانی، عنوان کرد: برای داشتن یک زنجیره تامین کامل، باید تمامی نیازهای مشتریان رفع شود. تولید، بازاریابی و فروش، بسته‌بندی، بارگیری، حمل‌ونقل و سپس تحویل به مصرف‌کننده، از مراحل زنجیره تامین هستند. در تمامی این مراحل باید هدف‌گذاری وجود داشته باشد. در سیستم حمل‌ونقل منسجم و پویا با برنامه‌ریزی دقیق و با استفاده از کامیون‌های یخچالدار و سیستم حمل‌ونقل مطمئن، محصولات به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد که کیفیت دریافتی آنان با محصول گلخانه تفاوتی ندارد.
وی با اشاره به آزمایشات متعدد از محصولات گلخانهای توسط اداره کل استاندارد، جهاد کشاورزی و معاونت غذا و دارو برای صادرات، تاکید کرد: پس از صدور گواهی سلامت از معاونت غذا و دارو، محصولات گلخانهای به بازارهای هدف ارسال می‌شوند. همچنین کنترل‌های لازم پس از صادرات محصول انجام می‌شود تا محصول به دست مصرف کننده نهایی برسد. در سال‌های اخیر کوشیده‌ایم با راه‌اندازی حمل‌ونقل سردخانه‌ای برای محصولات در کمترین زمان ممکن و با بهترین کیفیت، محصولات خود را به مشتریان و بازارها ارائه کنیم.
