به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، «محمدعلی قنادزاده»، نایب رئیس این کمیسیون در ابتدای این نشست اظهار کرد: کانالهای سر پوشیده و سر باز در کلانشهر مشهد، نقش مهمی در مهار سیلاب دارد و در واقع، ایجاد زیرساختی به منظور هدایت روانآبها میتواند در کاهش هزینههای ناشی از حوادث موثر واقع شود. برای جلوگیری از تکرار خسارات ناشی از سیلاب و آبگرفتگی به مانند آنچه در اردیبهشت ماه سال جاری رقم خورد، باید نسبت به احداث کانال در سایر مناطقی که نیازمند این سازوکار هستند، اقدام گردد. این امر مستلزم اختصاص بودجه لازم است.
وی با اشاره به نقش پوشش گیاهی و درختان در جلوگیری از جار شدن سیل و شدت و حدت آن، افزود: تقریبا 7 هزار هکتار فضای سبز در سطح شهر مشهد وجود دارد که این مهم عامل موثری در جلوگیری از جاری شدن روانآبها در سطح شهر است؛ اما نکته دیگر و چالش اصلی، کمبود آب برای آبیاری این فضاهاست.
ضرورت جلوگیری از هدررفت روانآبهای ناشی از سیلاب
«ﻋﻤﺎﺩ ﺭﺟﺤﺎﻧﯽ»، ﺩﺑﯿﺮ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻥ ﺁﺏ ﻭ ﻣﺤﯿﻂ ﺯﯾﺴﺖ ﺍﺗﺎﻕ ﺑﺎﺯﺭﮔﺎﻧﯽ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺭﺿﻮﯼ نیز در بخشی از این نشست با بیان اینکه ما باید با برنامه ریزی صحیح مانع از بروز خسارات مالی، تلفات جانی و آسیبهای جانبی ناشی از بروز سیل شویم، یادآور شد: ضمن توانمندسازی افراد باید آگاهی بخشی لازم را در خصوص خسارات احتمالی در دستور کار قرار دهیم. نکته قابل توجه دیگر آن است که باید از خروج حجم زیاد این روانآبها از مرزهای شرقی جلوگیری کرده و از این فرصت به نحو احسن استفاده کنیم. ابتدا باید این مساله مورد کارشناسی قرار بگیرد و سپس در این زمینه سمیناری برای تحلیل و کارشناسی بیشتر موضوع و همفکری در این زمینه پیشبینی شود.
رجحانی افزود: برای جلوگیری از بروز سیل و خسارات احتمالی آن در وهله نخست باید مساله را به درستی تعریف کنیم. آن چه مسلم است متهم ساختن دستگاهها توسط یکدیگر و قصور را متوجه دستگاه دیگر دانستن، راهکار حل مشکل نیست. لذا به نظر میرسد ابتدا این مباحث باید در جلسات نخبگانی مطرح و آسیب شناسی شود. مساله سیل متاثر از مجموعهای از حلقههای یک زنجیره است که باید برای حل این مساله تدابیری اندیشیده شود. مکانیزمها و فرآیندهای منجر به بروز این حوادث باید مشخص و برای آن راهکاری تعریف شود. در واقع، برای حل مشکل باید مساله را به صورت ساختارمند بررسی و به صورت گام به گام برای حل آن برنامه ریزی کرد.
ضرورت تعریف بودجه به منظور عملیاتی کردن برنامههای پیشگیری از خسارات ناشی از سیل
در ادامه، «علی قیامی باجگیرانی»، عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی اقبال لاهوری با بیان اینکه هر درخت میتواند حدود 5 میلی متر آب باران را جذب کند، تصریح کرد: شدت بارش، سطح حوضه، نفوذپذیری و یا نفوذ ناپذیری سطح زمین، فضای سبز، چتر درختان و شیب، از جمله عوامل موثر در شدت سیلاب و خسارات ناشی از آن در سطح شهرهاست.
وی، افزایش فضای سبز، جلوگیری از ساخت و سازهای بی رویه و پیشگیری از ساخت و سازها در حریم کالها و … را از مهمترین راهکارهای پیشگیری از بروز خسارت ناشی از سیل عنوان کرد و افزود: شهرداری، اداره کل راه و شهرسازی، شرکت آب منطقهای، و… از جمله نهادها و دستگاههای ذیربطی هستند که میتوانند از طریق همافزایی از بروز حوادث غیرمترقبه مانند سیل جلوگیری کنند. به طور مثال، در این خصوص باید پروتکلهایی میان دستگاههای مذکور به امضا برسد و دستورالعملهای لازم ابلاغ شود. البته وزارت نیرو وظایفی را در این زمینه مشخص کرده؛ اما این موارد باید با جزئیات بیشتر در مقیاس شهری تدوین شود. ناگفته نماند برای پیشگیری از بروز سیل، کارگروههای متعددی در شرکت آب منطقهای، شهرداری و راه و شهرسازی تشکیل شده؛ اما باید هم افزایی در این خصوص افزایش یابد.
وی با بیان اینکه جلوگیری از برونرفت سیلاب از مرزهای شرقی کشوربر عهده شرکت آب منطقهای است، خاطرنشان کرد: البته این مهم باید با رعایت حق آبه کشور همسایه صورت بگیرد.
قیامی ادامه داد: پژوهش ارزیابی خطرپذیری ریسک سیلاب در شهر مشهد از سال 1401 الی 1403 انجام شده است و مدیریت بحران شهرداری نیز این مطالعات را برای سیل، زلزله و فرونشست زمین کلید زده است.
قیامی اظهار کرد: اکثر کشورهای اروپایی به ویژه هلند به دلیل بارندگی زیاد در این کشورها برنامههای عملیاتی و اجرایی مطلوبی برای جلوگیری از بروز حوادث داشته اند. البته ناگفته نماند مطالعات در ایران نیز براساس روشهای مدرن انجام میگیرد؛ اما توجه به یکسری جزییات و ایجاد هم افزایی بین دستگاهی و پایش مستمر میتواند ما را در دستیابی به اهداف یاری کند.
لزوم جمع آوری اطلاعات جامع سیلابها و بهروزرسانی آن
«سعید رضا خداشناس»، مدیر گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد یادآور شد: وقوع سیلاب در 26 اردیبهشت ماه سال جاری در 100 سال اخیر بی سابقه بود؛ البته هر چند که شدت بارش بالا بود؛ اما این بارش تاریخی نبوده است. با این حال، سیلاب توان کافی برای تخریب کانالها را داشت و سهل انگاریهای پیش پا افتاده سبب بروز خسارت و تلفات جانی شد و به نظر میرسد در صورت بارش بیشتر، شاهد خسارات عظیمتری خواهیم بود.
وی افزود: جمع آوری اطلاعات سیلابها اعم از خسارتهای مالی، تلفات جانی و… باید به صورت جامع صورت بگیرد. متاسفانه سازمان مشخصی در این خصوص وجود ندارد. با این حال به نظر میرسد شهرداری باید بهاین حوزه ورود پیدا کند و هر اتفاق ناگواری رخ میدهد، اطلاعات آماری آن جمع آوری شود تا در آینده بتوانیم از آن استفاده کنیم.
وی اظهار کرد: گزارشات نباید به صورت مقطعی باشد به طوری که در صورت بروز هر سیلاب باید اطلاعات بهروزرسانی شود. نرم افزارها میتوانند در این زمینه ما را یاری کنند تا خسارتهای احتمالی در سیلابهای بعدی کاهش چشمگیری یابد. آن چه مسلم است باید چند قسمت شهر شناسایی شود و به صورت پایلوت بر روی آن سرمایهگذاری کرد تا شدت و حدت بروز سیلابها در مقاطع مختلف در آن مناطق سنجیده شود.
وقوع حوادث در پی بروز سیلاب تا حدودی اجتناب ناپذیر است
«محمدرضا صادقی فر»، مدیر رودخانهها و سواحل شرکت آب منطقهای خراسان رضوی نیز یادآور شد: بروز سیلاب 26 اردیبهشت ماه سال جاری تلنگر اساسی به تمامیدستگاههای ذی ربط بود. باید اطلاع رسانی قویتری در خصوص بروز سیلاب داشته باشیم و به جامعه بقولانیم در صورت بروز حادثه، احتمال بروز خسارت وجود دارد. به عبارت واضح تر با توجه به این شرایط و حجم بالای آب، باید پیش بینی بروز خسارت را داشته باشیم. به بیان دیگر همان گونه که در صورت وقوع زلزله شدید بروز برخی از حوادث اجتناب ناپذیر است، در صورت بروز سیل نیز باید پیشبینی خسارت را داشت.
صادقی فر تصریح کرد: شرکت آب منطقهای مطالعاتی را در خصوص سیلابها و مسیرهای آن انجام داده که میتوانیم نتیجه این مطالعات و اطلاعات هواشناسی را برای تکمیل گزارشات در اختیار کمیسیون آب و محیط زیست اتاق بازرگانی مشهد قرار دهیم.
دستکاری طبیعت عامل بروز سیلابهای شدید
در بخش دیگری از نشست، «سولماز فرج زاده»، کارشناس اداره کل محیط زیست خراسان رضوی تصریح کرد: سازمان محیط زیست به عنوان دستگاه ناظر از اداره کل محیط زیست استان درخواست مطالعه سیلاب اخیر مشهد را داشته که ما با همکاری تیمی از متخصصین از دو ماه پیش مطالعهای را در این خصوص آغاز کردیم و دادههایی از هواشناسی، شرکت آب منطقهای و اساتید دانشگاهی اخذ کرده و به یکسری از نتایج دست پیدا کردیم تا در خصوص آن صحت سنجی کنیم. حال پس از اتمام مطالعات، نتیجه آن را در اختیار سایر دستگاههای اجرایی قرار خواهیم داد.
فرج زاده افزود: تاریخ نشان میدهد که حدودا هر 20 سال یکبار شاهد سیلابهایی منجر به مرگومیر هستیم. بررسی سه حوزه آبخیز در ارتفاعات جنوبی مشهد (حوضه سیدی، جهاد، میدان انقلاب) و ارزیابی آن مناطق به لحاظ شیب، کاربری اراضی و تمام پارامترهای دخیل در برآورد روانآبهای ناشی از بارش، حاکی از آن است که ساخت و سازهای غیراصولی مهمترین عامل در بروز حادثه است؛ چرا که در سال 1350 در طرح جامع نخست شهر مشهد در پهنه ارتفاعات خارج از شهر، اجازه هیچ ساخت و سازی داده نشد؛ اما در طرح جامع سال 1372 اجازه ساخت و ساز در ارتفاعات جنوبی مشهد داده شد و هیچ گونه تدابیر مهندسی برای تخلیه آب این ارتفاعات در نظر گرفته نشد؛ امری که مورد اعتراض و انتقاد فعالان محیط زیست هم بوده است.
وی افزود: با وجود اینکه در بخشهایی از ساختوسازهای صورت گرفته، کانالهای کوچکی تعبیه شده؛ اما آنان ظرفیت تخلیه آب را ندارند و هر چند که ممکن است تا حدودی پوشش گیاهی آن منطقه، مانع از جاری شدن سیل در سطح شهر شود. با این حال نباید زهکشیهای طبیعی در این باره نادیده گرفته شود و با دستکاری در طبیعت نباید شدت سیلابهای ورودی به شهر افزایش یابد. ساخت و سازهای غیراصولی و غیرمهندسی را باید حذف کرده و در مقابل، با آبخیزداری شهری از بروز حوادث جلوگیری کنیم.
آبخیرداری و آبخوانداری؛ راهکار جلوگیری از بروز خسارت در سیلاب
در بخش دیگری از نشست، «ابوالفضل لشگری»، کارشناس عملیات مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی با تاکید بر اهمیت آبخیزداری و آبخوانداری به عنوان راهکار جلوگیری از بروز خسارت در سیلاب یادآور شد: اگر در بالادست، عملیات آبخیزداری و آبخوانداری را در دستور کار قرار دهیم، قطعا سیلاب به زیرساختهای شهری آسیب نخواهد رساند و در سطح شهر نیز مدیریت بهتری صورت خواهد گرفت. تاکنون جلسات بسیاری در استانداری در خصوص آسیب شناسی سیل برگزار شده است و شرکت آب منطقهای و شهرداری، اقدامات ارزشمندی را در مسیر سیلاب انجام داده اند.
وی یادآور شد: هم اکنون 17 مسیر سیلاب در حوضه اراضی دستگاههایی قرار دارد که عملا بحث ساماندهی در این مسیرها اتفاق نیفتاده و چه بسا آسیب دیده و ساماندهی آن انجام نشده است. باید آسیب شناسی در حوزه شهری انجام شود تا مسیرها، کانالها، علل و ریشههای خسارت ناشی از سیل نیز مشخص گردد. به نظر میرسد برخی از مسیرها باید اصلاح و ظرفیت برخی از مسیرها افزایش یابد تا حجم زیاد سیلاب هدایت شود.
شناسایی نقاط آسیب پذیر شهری به منظور جلوگیری از خسارت احتمالی
در بخش دیگری از نشست، «علیرضا اسلامی»، عضو کمیسیون آب و محیط زیست اتاق مشهد تصریح کرد: ما از واژه سیل یک مفهوم هولناک ساختهایم از این رو هر یک از دستگاهها، قصور را متوجه دستگاه دیگری میداند و در چنین شرایطی این معضل هیچگاه حل نخواهد شد. نکته دیگر آن که ریسک و خطرپذیری در برابر حوادثی از این دست را باید در ابعاد مختلف سنجید و برای سنجش آن باید مطالعات همه جانبهای انجام داد؛ چنان که در این زمینه حتی سن افراد، ابنیه و تاسیسات و… باید مدنظر قرار بگیرد.
وی عنوان کرد: تجربه حاکی از آن است که اگر قبل از بروز سیلاب، مکان های آسیب پذیر را شناسایی کرده و برای آن راهکاری بیندیشیم، قطعا از بروز حوادث در پایین دست جلوگیری به عمل خواهد آمد. برای جلوگیری از خسارت به سکونتگاهها و ابنیههای ایجاد شده، این موضوع باید در طرحهای توسعهای در بالادست مدنظر قرار گیرد.
اسلامیتصریح کرد: دستکاری در بستر طبیعی که یکی از عوامل نفوذپذیری آب است، سبب میشود ابنیهها در پایین دست خسارت زیادی متحمل شوند. برای تشخیص سیلاب باید در بالادست و با مشاهده رودخانه به بروز یا عدم بروز آن پی برد و گرنه در اکثر مواقع روانآبها به دلیل دستکاری طبیعت و طرح های توسعهای بدون مطالعات کارشناسی، سبب بروز چنین اتفاقات ناگواری در سطح شهر میشود. حال اگر برای این مسائل از قبل تدبیری اندیشیده شود از یکسو نیاز به هزینههای گزاف نیست و از سوی دیگر میتوان از بروز سیلاب جلوگیری کرد.
وی خاطرنشان کرد: اگر میزان استحصال، بستر نفوذ و حق آبه خود را در نظر بگیریم قاعدتا نباید به آن میزان روانآب داشته باشیم که به کشور همسایه سرازیر شود. در این خصوص باید مطالعات لازم صورت بگیرد.
در بخش دیگری از نشست، «اسماعیل برادران حسینی»، از فعالان حوزه کشاورزی گفت: ما نباید در بروز حوادث مرتکب آزمون و خطا شده و دچار دور باطل شویم. علت بروز بسیاری از این حوادث ناشی از آن است که مدیران مامور و معذور هستند این در حالی است که آنان باید مامور و مسئول باشند و دستگاههای نظارتی نیز باید نظارت بیشتری داشته باشند. تا زمانی که فرهنگ عدم پاسخگویی در هنگام بروز حوادث حاکم داشته باشد مشکلات به قوت خود باقیست.
