به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، «محمد علایی»، رئیس کمیسیون آب و محیط زیست اتاق بازرگانی مشهد در ابتدای نشست اظهار کرد: طی دهه‌های اخیر آبخوان‌های زیرزمینی نابود شده و احیای آن دیگر امکان پذیر نیست. ما باید بپذیریم که به جای بحران آبی با ورشکستگی آبی مواجهیم. پیامدهای ورشکستگی آب به مراتب وخیم‌تر از جنگ‌ها خواهد بود.
علایی با تاکید بر اینکه نقش مردم و مالکیت آبی آنان در راستای برقراری امنیت آبی باید به رسمیت شناخته شود، افزود: از سویی، تا زمانی که به اقتصاد آب توجه نکنیم و همچنین، نتوانیم منابع آبی‌مان را به درستی مدیریت کنیم و مدیران استانی نیز رویکرد صحیحی به این حوزه نداشته باشند، نمی‌توان انتظار وضعیتی بهتر از این داشت.
رئیس کمیسیون آب و محیط زیست اتاق بازرگانی خراسان رضوی خاطرنشان کرد: بررسی ها حاکی از آن است که برای انتقال آب از دریای عمان به استان در وهله نخست به 6 میلیارد دلار اعتبار نیاز است حال اگر ما نسبت به مدرن سازی تمام چاه‌های موجود در استان اقدام می‌کردیم این میزان هزینه نیاز نبود. از سویی، 30 درصد از محصولات کشاورزی به ضایعات تبدیل می‌شود و نزدیک به همین مقدار در مصرف این محصولات به هدر می‌رود که این مسائل حاکی از عدم مدیریت صحیح منابع آبی است.
پیامدهای خشکسالی و راهکارهای مقابله با آن
در ادامه، «جواد عباسی»، دانشیار تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد و یکی از نویسندگان کتاب «تاریخچه خشکسالی در خراسان رضوی» درباره این کتاب گفت: این کتاب در چهار فصل تاریخچه و عوامل خشکسالی در خراسان، عوامل انسانی تداوم خشکسالی، پیامدهای خشکسالی در خراسان و راهکارهای مواجهه با خشکسالی در خراسان تالیف شده است.
او با اشاره به فصل دوم کتاب مبنی بر عوامل انسانی موثر بر تداوم و گسترش خشکسالی افزود: حفر چاه‌های عمیق و زوال تمدن کاریزی، مساله مالکیت (خرده مالکی)، محصولات صنعتی (پنبه، چغندر و…) و افزایش جمعیت از مهم‌ترین عوامل انسانی دخیل در گسترش خشکسالی است.
وی بحران‌های اجتماعی، بحران‌های اقتصادی و بحران‌های زیست محیطی را از مهم‌ترین پیامدهای خشکسالی دانست و افزود: در فصل چهارم کتاب راهکارهای مبتنی بر نظام‌های آبی، راهکارهای مبتنی بر نظام های زراعی، راهکارهای مبتنی بر نظام‌های مدیریتی و راهکارهای مبتنی بر نظام‌های فرهنگی- اجتماعی به منظور رویارویی با خشکسالی تشریح شده است.
دانشیار تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد یادآور شد: توجه همزمان و متناسب به سنت‌های کارآمد گذشتگان، ابزارها و روش‌های نوین در زمینه آب، توجه بیشتر به زیرساخت‌های فرهنگی- اجتماعی در زمینه شناخت خشکسالی، راهکارهای پیشگیری و رویایی با آن، توجه به تجربیات موفق تر (مانند آبخوان داری، الگوهای کشت، آبیاری مناسب و…) و در دستور کار قرار گرفتن راهکارهای مناسب (در زمینه حفر چاه، جلوگیری از باغ و ویلاسازی و …) تجمع و هماهنگی مدیریتی بیشتر و مداوم میان سازمان ها و نهادهای مرتبط و بهره‌گیری گسترده از مدیریت مردمی (انجمن‌های مردم نهاد) و توجه بیشتر و پیوسته به پژوهش‌های علمی- دانشگاهی و الزام دانشگاه‌های مرتبط به کاربست یافته‌های آن‌ها، از کلیدی‌ترین یافته‌های این پژوهش است.
عدم توجه به عمق بحران آب در کشور
در ادامه، «جمشید قشنگ»، کارشناس اداره اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و یکی دیگر از نویسندگان کتاب گفت: برای تالیف بخش تاریخ شفاهی کتاب «تاریخچه خشکسالی در خراسان رضوی»، با بیش از صدها نفر در روستاها و شهرها گفت‌وگوی تاریخ شفاهی داشتم و صدها ساعت مستندسازی از روستاهای مختلف مشهد در این تالیف انجام گرفته است.
وی با بیان اینکه متاسفانه در حال حاضر شاهد نابودی روستاها و منابع آبی هستیم چنان که بسیاری از باغات روستاهای اطراف مشهد خشک شده اند، عنوان کرد: متاسفانه همواره مسئولین برای حل مسائل ابتدا به پایتخت، مراکز استان‌ها و… توجه می‌کنند و روستاها در اولویت بعدی قرار دارند. به طوری که سال‌هاست به روستاییان عنوان شده که فاضلاب تصفیه شده در اختیارشان قرار خواهد گرفت تا به کشاورزی و دامپروری خود ادامه دهند و ساکنین روستاها نیز به ناچار مجبور به پذیرش چنین سیاستی شدند؛ اما متاسفانه این سیاست‌ها هیچگاه عملیاتی نشد چنان که در حال حاضر روستاییان حتی برای سیراب کردن دام‌های خود دچار مشکل شدند.
«تاریخچه خشکسالی در خراسان رضوی» تلنگری برای سیاستگذاران حوزه آب
در بخش دیگری از نشست، «یوسف متولی حقیقی»، مدرس دانشگاه و پژوهشگر تاریخ خراسان و مشهد در نقد کتاب مزبور یادآور شد: خوشبختانه نوآوری چه در عنوان و چه در مباحث کتاب «تاریخچه خشکسالی در خراسان رضوی» به چشم می خورد. باید توجه کنیم که تاریخ صرفا برای آگاهی از گذشتگان نیست؛ چرا که تاریخ چراغ راه آینده است، لذا باید از اشتباهات گذشتگان درس بگیریم.
وی تصریح کرد: تاریخ را باید مطالعه کنیم، چرا که بحران آب در فلات ایران معضل 100 الی هزار ساله نیست؛ بلکه از روزگاران ماقبل تاریخ وجود داشته است؛ لذا بیان این چالش‌ها می‌تواند تلنگری برای مسئولین و تصمیم گیرندگان باشد تا حداقل با به‌کارگیری فناوری‌های نوین اجازه تشدید معضل را ندهند.
متولی حقیقی اظهار کرد: منظور نویسندگان از خراسان بزرگ در کتاب، 3 استان خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی بوده؛ اما در واقع خراسان بزرگ بخش‌هایی از چین، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان و… را شامل می‌شده است؛ لذا نویسندگان باید منظور خود را از خراسان بزرگ در کتاب شفاف می‌کردند.
لزوم مشارکت و نظارت مردم در مدیریت منابع آب
«کامران داوری»، عضو هیأت علمی گروه آموزشی علوم و مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه حفظ آب های زیرزمینی برای ایمن ماندن از خشکسالی ضروری است، تصریح کرد: خشکسالی یک واقعه خزنده و تدریجی است؛ لذا گستردگی آن قابل پیش بینی نیست. در واقع این پدیده مثل زلزله، رانش زمین و سیل نیست که در یک بازه زمان کوتاه اتفاق بیفتد و برای آن چاره اندیشی شود. لذا مدیریت این پدیده با سایر حوادث متفاوت است.
وی با بیان اینکه طی سالیان گذشته ما به شرایط عادت کردیم این در حالی است که وضعیت نسبت به گذشته بسیار حادتر شده است، یادآور شد: تعریف خشکسالی در ایران نهادینه نشده است، چرا که مردم به شدت و حدت بحران واقف نیستند و تا زمانی که مردم متوجه ریسک و پیامدهای خشکسالی نشوند شرایط وخیم تر خواهد شد.
داوری اظهار کرد: تلاش‌هایی برای درک پدیده خشکسالی صورت گرفته است اما توفیقی حاصل نشده است. علاوه بر این متاسفانه متونی که در اختیار مسئولین قرار می‌گیرد خوانده و شنیده نمی‌شود؛ لذا به نظر می‌رسد مردم باید در برنامه‌ریزی و نظارت دخیل شوند؛ در غیر این صورت مسئله آب حل شدنی نخواهد بود.
