سرنوشت نامعلوم قطار سریع السیر

مشهد به‌عنوان یکی از قطب‌های مهم زیارتی و گردشگری ایران، سالانه میزبان میلیون‌ها زائر و گردشگر از سراسر کشور است. همین موضوع باعث شده است تا ارتقای زیرساخت‌های حمل‌ونقلی این شهر، همواره یکی از مطالبات اصلی مردم و مسئولان باشد. از سوی دیگر خراسان رضوی دروازه ارتباط ایران با  آسیای میانه و در مسیر راه ابریشم است. در اسناد بالادستی این استان، مسیر ترانزیتی برای اتصال به دریای عمان و بندر چابهار است و بی‌تردید نقشی که راه‌آهن در ترانزیت کالا می‌تواند ایفا کند جایگزین ندارد. حالا به همه این‌ها مسائلی مانند سوخت و آلودگی هوا را که روزبه روز بر اهمیت استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی می‌افزاید، اضافه کنید.
در این میان، پروژه قطار سریع‌السیر مشهد-تهران، به‌عنوان یکی از طرح‌های ملی، نه‌تنها می‌تواند زمان سفر را به‌طور درخورتوجهی کاهش دهد، بلکه با افزایش ظرفیت ناوگان ریلی، تسهیلات بیشتری برای سفرهای بین این دو شهر فراهم می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که سرمایه مورد نیاز برای اجرای این پروژه حدود 20میلیارد دلار است. بنابراین به دلیل مشکلات مالی و اولویت‌بندی‌های مختلف، تاکنون به مرحله اجرا نرسیده است. بااین‌حال، نیاز روزافزون به تسهیل سفر زائران و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، توجه به این طرح را به یک ضرورت تبدیل کرده است. بااین حال، این پروژه هنوز در شورای اقتصاد کشور به‌عنوان پروژه اولویت‌دار تصویب نشده است.

 چرا قطار سریع‌السیر؟
پروژه قطار سریع‌السیر مشهد-تهران یکی از اولویت‌های مهم زیرساختی برای مشهد به شمار می‌آید. حالا چرا این پروژه تا این حد اهمیت دارد؟ برای پاسخ کافی است به چالش‌های موجود در تهیه بلیت برای وسایل حمل‌ونقل عمومی نگاه کنیم. نه‌تنها در روزهای خاص و اوج سفر که تقاضا برای مشهد افزایش می‌یابد، بلکه در روزهای عادی نیز خرید بلیت هواپیما یا قطار با مبدأ یا مقصد مشهد به‌آسانی ممکن نیست.
با افزایش قیمت بلیت هواپیما، قطار به‌عنوان گزینه‌ای ایمن، ارزان و پرطرف‌دار همچنان اهمیت دارد. حال اگر پروژه قطار سریع‌السیر عملیاتی شود، زمان سفر مشهد-تهران از حدود دوازده ساعت به شش ساعت کاهش می‌یابد و با افزایش ظرفیت ناوگان ریلی، عرضه بلیت نیز افزایش خواهد یافت. این موضوع نه‌تنها سفر را تسهیل می‌کند، بلکه بر کنترل قیمت بلیت در مسیرهای هوایی نیز اثرگذار خواهد بود.
موضوع مهم‌تر، وعده‌های مسئولان برای تسهیل سفر زائران مشهد امام رضا(ع) و کاهش هزینه‌هاست. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود 40هزینه بسته‌های سفر صرف هزینه‌های حمل‌ونقل می‌شود. بنابراین، راه‌اندازی این قطار تأثیری مستقیم بر کاهش هزینه‌های سفر و افزایش دسترسی به مشهد خواهد داشت.
این اهداف را باید در کنار برنامه‌ریزی برای جذب 40میلیون زائر تا سال 1404 قرار داد. بدون اجرای پروژه‌هایی مانند قطار سریع‌السیر، آزادراه حرم تا حرم و برقی شدن قطار تهران و مشهد، این برنامه‌ها صرفا بر روی کاغذ باقی خواهند ماند.

 مشارکت مبهم چینی‌ها
در سال‌های گذشته حرف‌های زیادی راجع به اجرای این پروژه گفته شد که ورود چینی‌ها به این پروژه یکی از آن‌ها بود. سال 1401 به دنبال سفر شهید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور وقت کشور به چین اخباری درباره توسعه همکاری و ورود چینی‌ها به این پروژه منتشر شد. همان موقع معاون هماهنگی امور عمرانی وقت استانداری خراسان رضوی به شهرآرا گفته بود که قرار نیست تأمین مالی این پروژه برعهده دولت باشد و  بر همین اساس هم قطار سریع السیر مشهد- تهران، یکی از محور های رایزنی رئیس جمهور با مقامات چینی در سفر به پکن بوده است. به گفته جواد خدایی احتمالا پروژه به طور «کامل» در اختیار سرمایه‌گذار خارجی قرار نمی‌گیرد؛ یعنی یا به صورت «ورود دانش فنی» یا «مشارکت اجرایی» خواهد بود.
بااین‌حال در همه این مدت هیچ جزئیاتی از نحوه اجرای این پروژه، زمان، نوع مشارکت و… منتشر نشد. باوجوداین آذر سال گذشته رئیس‌جمهور وقت بر تسریع اجرای این پروژه تأکید کرده و گفته بود که «احداث خط ریلی سریع‌السیر مشهد-تهران باید با سرعت انجام شود.»
امسال نیز فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی، قول داد که ساخت قطار سریع‌السیر مشهد-تهران به‌سرعت پیگیری شود و به سرانجام برسد. البته این‌ها فقط گوشه‌ای از دستورات و وعده‌های بر زمین مانده در رابطه با این پروژه است.

 مطالبه همه‌جانبه برای اولویت ملی
مسئول دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی، با اشاره به وضعیت زیرساخت‌های استان و به‌ویژه مشهد، گفت: باوجود ظرفیت‌های فراوان استان برای پذیرش زائر و مسافر، زیرساخت‌ها متناسب با این ظرفیت توسعه نیافته است. در حوزه‌های راه و تأمین برق و آب با مشکلات جدی روبه‌رو هستیم که نیازمند پیگیری و بازنگری در تخصیص بودجه‌ها و اعتبارات ملی است.
علی‌اکبر لبافی افزود: یکی از پروژه‌های مهمی که از سال‌های گذشته مطرح شده، راه‌اندازی قطار سریع‌السیر مشهد-تهران است. این پروژه از سیزده سال پیش پیگیری می‌شود، اما هنوز وارد مرحله اجرایی نشده است. با توجه به اهمیت این پروژه، تعدادی از فعالان اقتصادی و کمیسیون اقتصادی اتاق بازرگانی به دنبال آگاهی از آخرین وضعیت این پروژه بودند بنابراین ما این موضوع را در دستورکار شورا قرار دادیم.

او با اشاره به پیگیری‌های انجام‌شده در سه ماه گذشته اضافه کرد: پاسخ‌های مختلفی از سوی راه‌آهن جمهوری اسلامی دریافت کردیم. بر این اساس طبق آخرین مذاکرات با پاسخی که از سوی معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن به ما اعلام شد، حاکی از آن بود که با طرف چینی مذاکراتی انجام شده و آمادگی طرفین برای اجرا وجود دارد، اما مشکل اصلی این است که این پروژه هنوز در شورای اقتصاد کشور به‌عنوان پروژه اولویت‌دار تصویب نشده است.
مسئول دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان طبق اظهارات معاون وزیر راه و شهرسازی گفت که این پروژه اولویت منطقه شرق کشور است، اما تصویب آن در شورای اقتصاد کشور و تخصیص بودجه لازم به آن هنوز انجام نشده است.
لبافی در ادامه افزود: پیگیری این موضوع نیازمند همراهی تمامی ارکان حاکمیت است. از نمایندگان استان در مجلس انتظار داریم که این موضوع را با جدیت دنبال کنند. همچنین حاکمیت استان، دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی باید با هم‌افزایی و مطالبه‌گری، این پروژه را به‌عنوان اولویت ملی به نتیجه برسانند. تا زمانی که این طرح در شورای اقتصاد کشور تصویب نشود، امکان تخصیص منابع و بودجه لازم وجود ندارد.
وی تأکید کرد: قطار سریع‌السیر مشهد-تهران می‌تواند تأثیر درخورتوجهی در تسهیل رفت‌وآمد، به‌ویژه برای زائران و مسافران داشته باشد و نیازمند عزم جدی برای عملیاتی‌شدن است.

 پیگیری در مجمع نمایندگان
نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به اهمیت پروژه قطار سریع‌السیر مشهد-تهران گفت: این پروژه به‌دلیل جایگاه ویژه مشهد به‌عنوان یکی از مقاصد اصلی سفرهای زیارتی کشور اهمیت زیادی دارد. کاهش زمان سفر ریلی بین مشهد و تهران می‌تواند تأثیر بسزایی در تسهیل سفرهای زائران و گردشگران داشته باشد.
میثم ظهوریان افزود: رهبر معظم انقلاب نیز بر اهمیت این پروژه تأکید داشتند و اجرای آن در برنامه هفتم توسعه نیز گنجانده شده است. بااین‌حال، مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد که هزینه اجرای پروژه حدود ۲۰میلیارد دلار برآورد شده که تأمین مالی آن نیازمند استفاده از منابع ملی، به‌ویژه درآمدهای نفتی است.
او با اشاره به گزینه‌های جایگزین گفت: یکی از سناریوهای مطرح، برقی‌سازی خط ریلی فعلی مشهد-تهران است که به‌دلیل هزینه کمتر و قابلیت اجرای سریع‌تر، به‌عنوان یک گزینه دوم در حال بررسی است. البته هنوز تصمیم نهایی اتخاذ نشده و پروژه در مرحله پیگیری‌های اولیه قرار دارد.
وی ادامه داد: در پروژه قطار سریع‌السیر مذاکراتی نیز با طرف چینی انجام شده و مطالعات اولیه توسط آن‌ها صورت گرفته است، اما تأمین مالی پروژه همچنان بلاتکلیف است. تا زمانی که دولت تصمیم جدی برای انتخاب یکی از سناریوها را نگیرد و منابع مالی لازم تأمین نشود، این پروژه وارد فاز اجرایی نخواهد شد.
ظهوریان با تأکید بر اهمیت این پروژه برای خراسان رضوی اضافه کرد: مشهد به‌عنوان شهری زائرپذیر، نیازمند توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل است. اجرای این پروژه می‌تواند تأثیر درخورتوجهی بر بهبود شرایط سفرهای ریلی و رونق گردشگری زیارت در مشهد داشته باشد. به گفته وی مجمع نمایندگان استان با جدیت این موضوع را دنبال می‌کند و امیدواریم با تصمیمات قاطع دولت، این پروژه به‌عنوان یکی از اولویت‌های ملی در دستورکار قرار گیرد و اجرایی شود.