رکود اقتصادی چیست و چه ارتباطی با افت بازار سهام دارد؟

با افزایش نگرانی‌ها درباره کاهش شدید بازار سهام و تاثیر تصمیمات سیاسی بر اقتصاد جهانی، بسیاری از تحلیل‌گران نسبت به وقوع رکود اقتصادی هشدار داده‌اند. اما رکود دقیقاً چیست؟ آیا افت بازار سهام لزوماً به معنای آغاز رکود است؟ در ادامه، به بررسی این پرسش‌ها و همچنین نقش تعرفه‌های تجاری در ایجاد رکود و تورم می‌پردازیم.

تعریف رکود اقتصادی

رکود اقتصادی زمانی رخ می‌دهد که فعالیت‌های اقتصادی در یک کشور برای مدت طولانی به‌طور قابل‌توجهی کاهش یابد. این کاهش می‌تواند در زمینه‌هایی مانند سرمایه‌گذاری شرکت‌ها، مصرف خانوارها، تولید صنعتی، اشتغال و درآمد شخصی مشاهده شود.

در آمریکا، مرجع رسمی تعیین رکود «کمیته تعیین چرخه‌های اقتصادی» وابسته به «اداره ملی پژوهش اقتصادی»(NBER)  است. این کمیته گروهی از اقتصاددانان برجسته از دانشگاه‌هایی مانند هاروارد و MIT را شامل می‌شود و با بررسی جامع داده‌های اقتصادی، زمان آغاز و پایان رکود را مشخص می‌کند. برخلاف تصور عمومی، کاهش ارزش بازار سهام یکی از شاخص‌های رسمی برای تعیین رکود نیست.

چه اتفاقی در دوران رکود می‌افتد؟

رکود اقتصادی با پیامدهای ناخوشایندی همراه است. کاهش سرمایه‌گذاری شرکت‌ها یکی از این پیامدها است. شرکت‌ها به دلیل نگرانی نسبت به آینده اقتصادی، از سرمایه‌گذاری جدید خودداری می‌کنند. برای مثال، در بحران مالی ۲۰۰۸، فروپاشی بازار وام‌های مسکن باعث توقف ساخت‌وساز شد که اثرات آن به صنایع مرتبط مانند تولید مصالح ساختمانی، لوازم‌خانگی و تجهیزات ساختمانی نیز سرایت کرد.

افزایش بیکاری پیامد دیگر رکود اقتصادی است. شرکت‌ها نیروی کار خود را کاهش می‌دهند. در رکود اوایل دهه ۱۹۸۰ نرخ بیکاری در آمریکا به حدود ۱۱ درصد رسید، و در دوره پاندمی کووید-۱۹، این نرخ برای مدتی کوتاه تا ۱۵ درصد افزایش یافت. در شرایط فعلی نرخ بیکاری حدود ۴.۲ درصد است، اما با وخامت اوضاع ممکن است افزایش یابد.

رکود دستمزدها از دیگر آثار قطعی رکود خواهد بود. حتی افرادی که شغل خود را از دست نمی‌دهند نیز با کاهش رشد دستمزد یا رکود آن مواجه می‌شوند، زیرا فرصت‌های شغلی جدید برای چانه‌زنی بر سر حقوق کاهش می‌یابد.

درنتیجه کاهش دستمزدها، کاهش مصرف خانوارها  رخ خواهد داد. خانواده‌ها به دلیل ترس از بیکاری یا کاهش درآمد، از خریدهای غیرضروری خودداری می‌کنند. این کاهش مصرف منجر به کاهش فروش شرکت‌ها و درنتیجه کاهش بیشتر سرمایه‌گذاری و اشتغال می‌شود.

آیا افت بازار سهام با رکود ارتباط دارد؟

اگرچه افت بازار سهام به‌تنهایی نشانه‌ای قطعی از رکود نیست، اما در بسیاری از موارد، این دو پدیده به‌طور هم‌زمان رخ‌داده‌اند. از سال ۱۹۵۰ تاکنون، آمریکا ده رکود رسمی را تجربه کرده که در هفت مورد از آن‌ها شاخص S&P 500 کاهش‌یافته است. در سه رکود باقی‌مانده، بازار سهام کاهش محسوسی را تجربه نکرد.

در رکودهای همراه با کاهش بازار، متوسط افت شاخص S&P 500 حدود ۳۱ درصد بوده است، که در بحران مالی ۲۰۰۸ به ۵۵ درصد رسید. بااین‌حال، همیشه این ارتباط وجود ندارد؛ برای مثال، در سقوط «دوشنبه سیاه» سال ۱۹۸۷ بازار ۲۸ درصد کاهش یافت ولی رکودی در پی نداشت.

نقش تعرفه‌های ترامپ درافت بازار و نگرانی از رکود

در آوریل ۲۰۲۵، دونالد ترامپ تعرفه‌های جدیدی بر واردات از تقریباً تمامی کشورها وضع کرد. این تصمیم باعث افت شدید بازارهای سهام و ایجاد نگرانی از بروز رکود شد. برخی تحلیل‌گران مانند جی‌پی‌مورگان احتمال وقوع رکود را تا ۶۰ درصد برآورد کرده‌اند، درحالی‌که گلدمن ساکس و مورنینگ‌استار این احتمال را بین ۴۰ تا ۵۰ درصد دانسته‌اند.

نکته مهم این است که چنین رکودی می‌تواند با تورم نیز همراه باشد، چراکه تعرفه‌ها باعث افزایش قیمت کالاهای وارداتی می‌شوند. در شرایط معمول، رکود با کاهش تقاضای مصرف‌کننده و درنتیجه کاهش قیمت‌ها همراه است. اما اگر هم‌زمان قیمت‌ها به دلیل تعرفه‌ها افزایش یابد، پدیده‌ای به نام «رکود تورمی» یا stagflation رخ می‌دهد؛ یعنی ترکیب رکود اقتصادی و تورم، که شرایطی بسیار دشوارتر از رکود معمولی را به همراه دارد.

آیا این رکود ممکن است جهانی باشد؟

ازآنجایی‌که تعرفه‌های جدید ترامپ تقریباً همه کشورهای جهان را در برمی‌گیرد، احتمال دارد اثرات آن فقط محدود به اقتصاد آمریکا نباشد و به رکودی جهانی منجر شود. به گفته برخی اقتصاددانان، این ممکن است به یک «رکود هماهنگ جهانی» بینجامد، وضعیتی که هم‌زمان کشورهای مختلف وارد رکود می‌شوند.

آیا راه خروجی وجود دارد؟

خبر خوب این است که برخلاف بحران‌های پیچیده‌ای مانند بحران وام‌های مسکن یا همه‌گیری کرونا، ریشه این رکود؛ در صورت وقوع، سیاسی است و در اختیار دولت قرار دارد. درواقع، با لغو تعرفه‌ها می‌توان تا حدی اثرات منفی آن را کاهش داد. برخی اقتصاددانان معتقدند که اگر این رکود آغاز شود، ممکن است به همان سرعت که آغازشده، با تغییر سیاست‌ها نیز پایان یابد.

رکود اقتصادی پدیده‌ای پیچیده و چندبعدی است که عوامل زیادی در شکل‌گیری آن نقش دارند. اگرچه افت بازار سهام می‌تواند هشداردهنده باشد، اما به‌تنهایی به معنای وقوع رکود نیست. تصمیمات سیاسی ازجمله اعمال تعرفه‌های گسترده می‌توانند با ایجاد بی‌ثباتی در بازارها، زمینه‌ساز رکود اقتصادی شوند، رکودی که در این مورد، ممکن است با تورم و حتی اثرات جهانی همراه باشد. درنهایت، بسته به واکنش دولت‌ها و سیاست‌گذاران، مسیر این بحران می‌تواند تغییر کند.

منبع: الجزیره