نقد و بررسی ابعاد طرح ملی توسعه هوش مصنوعی و چالش‌های بهره‌مندی از ظرفیت صندوق نوآوری

به گزارش روابط عمومی اتاق مشهد، علی محمد شریعتی‌مقدم، رئیس کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق مشهد در ابتدای نشست اظهار کرد: با توجه به برگزاری جلسات متعدد پیرامون افزایش سرمایه صندوق پژوهش و فناوری استان، در پی حضور رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری در استان، مصوبه‌ای مبنی بر تخصیص ۱۴۰ میلیارد تومان اعتبار به شرکت‌های دانش‌بنیان خراسان رضوی به تصویب رسید که باید پیگیری لازم برای تحقق این اعتبار انجام شود.

شریعتی‌مقدم با تاکید بر اینکه این اعتبار می‌تواند پاسخگوی نیاز شرکت‌های کوچک و استارتاپی باشد، اظهار کرد: مطالبه‌گری برای افزایش سرمایه صندوق باید ادامه یابد و این موضوع از مسیرهای قانونی و با همراهی استانداری، اتاق بازرگانی و سایر نهادهای مرتبط پیگیری خواهد شد تا عقب‌ماندگی استان در حوزه هوش مصنوعی نسبت به سایر مناطق کشور کاهش یابد.

لزوم ایجاد ساختار مستقل برای تصمیم‌سازی در حوزه هوش مصنوعی

در ادامه، حسن هاشمی، نایب رئیس این کمیسیون نیز با انتقاد از ساختار متولی‌گری در کشور، اظهار کرد: یکی از چالش‌های اصلی در ساختار دولتی، تعدد نهادهای متولی بدون وجود تصمیم‌گیر نهایی است. حتی در صورت تاسیس سازمانی با عنوان سازمان هوش مصنوعی، به نظر نمی‌رسد این نهاد استقلال کافی در تصمیم‌سازی و اجرا داشته باشد.

وی افزود: با این حال، تنها راهکار عبور از مشکلات فعلی، حرکت به سمت تحول دیجیتال و بهره‌گیری از ظرفیت‌های هوش مصنوعی است. برآوردها نشان می‌دهد در صورت سیاست‌گذاری صحیح، می‌توان شاهد رشد ۲۰ درصدی بهره‌وری و کاهش ۳۰ درصدی هزینه‌های دولت بود.

هاشمی همچنین پیشنهاد ایجاد منطقه آزاد مجازی را مطرح کرد و گفت: اگر این طرح در استان به‌صورت پایلوت اجرا شود و اختیار تصمیم‌سازی به سطح استانی واگذار شود، تحولی جدی در حوزه اقتصاد دیجیتال رقم خواهد خورد.

حضور کمرنگ بخش خصوصی در ساختار طرح ملی هوش مصنوعی

در بخش دیگری از نشست، سهیل پروازی، دبیر کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق مشهد، درباره بررسی طرح ملی توسعه هوش مصنوعی عنوان کرد: پیش‌نویس این طرح از سوی نماینده پارلمانی اتاق در مجلس جهت بررسی و ارائه نظر تخصصی به کمیسیون ارسال شد و طی آن، نسخه اولیه‌ای با مشارکت اعضای کمیسیون تهیه و ارائه شد. با توجه به پیچیدگی‌های موجود در طرح، مقرر شد جلسه فوق‌العاده‌ای برای بررسی دقیق‌تر آن برگزار شود.

پروازی با اشاره به نقاط قوت این طرح گفت: در سطح سیاست‌گذاری کلان، طرح دارای نکات مثبتی نظیر تاکید بر نقش تسهیل‌گر دولت در دسترسی به داده، توسعه منابع انسانی و تقویت زیرساخت‌های فناورانه است. همچنین، طراحی ساختار سازمانی با عنوان سازمان هوش مصنوعی برای ایجاد هماهنگی نهادی از جمله نکات قابل توجه طرح است.

وی تاکید کرد: نگاه کلی این طرح از بالا به پایین و متمرکز است و بیش از آنکه بر منطق بازار و حمایت از کسب‌وکارهای نوآورانه استوار باشد، بر نقش‌آفرینی دولت تکیه دارد. به‌ویژه در ساختار حکمرانی پیش‌بینی‌شده، سهم بخش خصوصی و نمایندگان واقعی کسب‌وکار از جمله اتاق‌های بازرگانی بسیار کمرنگ و در حاشیه قرار گرفته است.

تاکید بر ضرورت رفع شکاف میان دولت و بخش خصوصی برای توسعه هوش مصنوعی در خراسان رضوی

در ادامه این جلسه، مسعود مظلوم، رئیس کارگروه فناوری، تحول دیجیتال و اقتصاد دانش‌بنیان استانداری خراسان رضوی بر لزوم هم‌گرایی میان دولت و بخش خصوصی برای پیشبرد برنامه‌های حوزه هوش مصنوعی تاکید کرد.

وی با اشاره به آغاز به‌کار یک کارگروه تخصصی در این حوزه، از بهمن‌ماه سال گذشته، گفت: این کارگروه با مشارکت بخش دولتی، اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و نمایندگان بخش خصوصی تشکیل شده و هدف آن احصا چالش‌ها و نیازسنجی استان در حوزه هوش مصنوعی است.

وی افزود: یکی از تصمیمات کلیدی کارگروه، حرکت به‌سوی فعالیت پروژه‌محور به جای تشکیل کمیته‌های متداول بود که تاکنون منجر به برگزاری ۶ جلسه و رفع برخی چالش‌های موجود شده است.

رئیس کارگروه فناوری و تحول دیجیتال استانداری با اشاره به اهمیت داده در مسیر تحول دیجیتال تصریح کرد: بدون ایجاد بسترهای حکمرانی و تبادل داده، هیچ تحولی رخ نخواهد داد. در همین راستا، پروژه‌هایی چون راه‌اندازی مرکز حکمرانی داده، مرکز تبادل داده، فرهنگ‌سازی داده‌محور، و برگزاری دوره‌های آموزشی کوچینگ داده از اواخر خردادماه در دستور کار قرار گرفته‌اند.

وی همچنین با اشاره به سایر طرح‌های در دست اقدام این کارگروه، از پروژه کریدور علم و فناوری رضوی، طرح منطقه آزاد مجازی به پیشنهاد کمیسیون دانش‌بنیان اتاق بازرگانی، و نیز پروژه گردشگری سلامت به‌عنوان محورهای مهم نام برد و خاطرنشان کرد: حرکت در مسیر تحول دیجیتال استان نیازمند استراتژی و هدف‌گذاری دقیق است و باید براساس میزان گردش مالی حوزه‌های مختلف اقتصادی، اولویت‌بندی صورت گیرد.

مظلوم در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: شکاف میان دولت و بخش خصوصی یکی از نقاط ضعف جدی در توسعه هوش مصنوعی در استان است. دولت باید نقش تنظیم‌گری خود را ایفا کرده و در مقابل، اعتماد لازم را به توانمندی‌های بخش خصوصی داشته باشد. در غیر این صورت، فرآیند تجاری‌سازی و توسعه R&D با چالش مواجه خواهد شد.

در ادامه این نشست، سید احمد احمدی، مشاور حقوقی شرکت‌های عضو مراکز رشد پارک علم و فناوری خراسان رضوی نیز، بر ضرورت تعریف برنامه اجرایی و ایجاد مرکزی برای ارزیابی پیشرفت پروژه‌ها تاکید کرد و افزود: این ارزیابی‌ها باید همراه با زمان‌بندی مشخص و ارائه بازخورد مستمر به مجریان باشد.

همچنین علی بهرامی، نماینده اداره کل ارتباطات و فناوری اطلاعات خراسان رضوی، با بیان اینکه الگوی حکمرانی فناوری در ایران شباهت زیادی به مدل چین دارد؛ اما بخش خصوصی انتظاراتی مشابه الگوی انگلیسی دارد، تصریح کرد: این تناقض موجب ایجاد شکاف جدی در تنظیم‌گری شده است.

وی خواستار شکل‌گیری یک شورای راهبری با مشارکت مؤثر بخش خصوصی در حوزه هوش مصنوعی شد و افزود: سهم بخش خصوصی در سند ملی توسعه هوش مصنوعی بسیار ناچیز است و صرفاً به تشکیل کمیته‌ها و نهادسازی دولتی محدود شده است.

بهرامی یادآور شد: در صورت تداوم روند فعلی و حذف بازیگران اصلی از فرآیند تصمیم‌سازی، احتمال شکست برنامه‌های دولتی در این حوزه وجود دارد. تدوین سندی اجرایی با حضور بخش چابک و فعال خصوصی، ضرورتی انکارناپذیر است.

ضرورت نهادسازی برای تامین مالی سرمایه‌گذاری در استان

سپس، مصطفی باقری، کارشناس اداره کل امور اقتصادی و دارایی خراسان رضوی با تاکید بر لزوم نهادسازی در حوزه تامین مالی، تشکیل نهادهای تامین سرمایه و تقویت فضای رقابتی را راهکار حل بخشی از مشکلات سرمایه‌گذاری در استان دانست.

به گفته وی، سرمایه‌گذار باید در جست‌وجوی فرصت باشد، نه آنکه فرصت‌ها در انتظار سرمایه باقی بمانند.

وی با اشاره به تجربه ناموفق افزایش سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دلیل محدودیت منابع دولت، اظهار کرد: پیشنهاد می‌شود ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در دستور کار قرار گیرد تا به‌ویژه مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان کاهش یابد.

نقدهایی به سند ملی هوش مصنوعی

فرزانه کیمیایی، رئیس کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای نیز با انتقاد از عدم بهره‌گیری از متخصصان در تدوین سند ملی هوش مصنوعی، این سند را فاقد رویکرد فناورانه و منطبق با واقعیت‌های پویای این حوزه دانست.

وی افزود: فرهنگ‌سازی در حوزه هوش مصنوعی و توجه به ویژگی‌های مولد و تحول‌پذیر آن در سند مغفول مانده است.

مسعود جمشیدیان، معاون توسعه فناوری پارک علم و فناوری خراسان رضوی نیز با بیان اینکه هوش مصنوعی بدون داده بی‌معناست، خواستار تسهیل دسترسی به داده و ایجاد منطقه آزاد مجازی در استان شد. وی سند فعلی را بیش از اندازه دولتی و بدون نگاه به آینده توصیف کرد.

موانع بهره‌برداری از ظرفیت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی

پروازی، دبیر کمیسیون، در این بخش از جلسه نیز، با اشاره به حضور رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی کشور در مشهد و بررسی میدانی مشکلات، گفت: موانعی چون نبود نظام ارزیابی، ضمانت‌نامه‌های دشوار، هزینه‌های مالی بالا و فرآیندهای پیچیده، دسترسی شرکت‌ها به خدمات صندوق را دشوار کرده‌اند.

وی با ارائه راهکارهایی از جمله افزایش سرمایه صندوق پژوهش استان، ایجاد شعبه ویژه برای صدور ضمانت‌نامه‌ها، اختصاص سهمیه استانی صندوق‌های ملی و حمایت مالی از پروژه‌های پیشران، خواستار تمرکز ویژه بر مناطق کمتر برخوردار و تبعیض مثبت در تخصیص منابع شد.

پیشنهاد تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر با محوریت اتاق

علی بهرامی، نماینده اداره کل ارتباطات و فناوری اطلاعات استان گفت: پیشنهاد می‌شود صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر با محوریت اتاق بازرگانی و پشتیبانی صندوق پژوهش تشکیل شود.

او تاکید کرد: تفاوت چشمگیر در میزان تسهیلات بین تهران و خراسان رضوی، منجر به عقب‌ماندگی استان در حوزه هوش مصنوعی شده است.

او همچنین خواستار صدور مجوز رسمی برای تشکیل این صندوق شد و گفت: در غیاب این اقدام، فضای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان استان دچار سکون خواهد شد.

ضرورت حمایت اضطراری از شرکت‌های دانش‌بنیان در شرایط بحرانی

هاشمی، نایب ‌رئیس کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق مشهد نیز، با اشاره به شرایط بحرانی شرکت‌های دانش‌بنیان، خواستار تدوین فهرستی از این شرکت‌ها جهت بهره‌مندی از تسهیلات و منابع حمایتی دست‌کم برای شش ماه آینده شد تا بتوانند بحران‌های ناشی از مالیات، بیمه و حقوق را مدیریت کنند.

نقش بخش خصوصی در افزایش سرمایه صندوق پژوهش استان

جواد رمضانی، کارشناس بازاریابی صندوق پژوهش و نوآوری استان، از افزایش سرمایه صندوق از ۱۵۰ به ۱۸۰ میلیارد تومان خبر داد و گفت: رایزنی‌هایی برای جذب شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان سهام‌دار جدید در جریان است.

وی مزایای ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش‌بنیان را تشریح کرد و از تصویب اعطای تسهیلات ۱۴۰ میلیارد تومانی به ۵۰ شرکت استان خبر داد.

او درباره صدور ضمانت‌نامه‌ها نیز اذعان کرد: در حال رایزنی با بانک‌ها هستیم تا ضمانت‌نامه‌های ما را بپذیرند و خوشبختانه تفاهم‌نامه‌هایی در این خصوص امضا شده که به‌زودی نتایج آن مشخص خواهد شد.

رضا مقدم، کارشناس استانداری خراسان رضوی، با اشاره به اشکالات موجود در اساسنامه صندوق نوآوری و شکوفایی، گفت: این ایرادات به مرکز منعکس شده و قرار است استان پیشنهادات اصلاحی خود را ارائه دهد. او خاطرنشان کرد که در مجمع اخیر صندوق پژوهش، تنها هفت نفر شرکت داشتند، در حالی که بسیاری از ذی‌نفعان از برگزاری آن بی‌اطلاع بودند.

مقدم تاکید کرد: صندوق پژوهش و نوآوری استان به تغییر و تحول بنیادین نیاز دارد و در غیر این صورت، مشکلات فعلی تداوم خواهد یافت.

اعتبار مالیاتی، راهکار ناتمام برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان

شهریار زهدی، دبیر کمیسیون سرمایه‌گذاری، تامین مالی و اقتصاد کلان اتاق مشهد، با انتقاد از ترکیب عمدتا دولتی هیأت‌مدیره صندوق پژوهش، گفت: نگاه واقع‌گرایانه‌ای به موضوع اعتبار مالیاتی وجود ندارد. به گفته وی، سهم دولت از سرمایه صندوق حدود ۳۰ برابر اعتبار مالیاتی قابل تخصیص است و این میزان از توان شرکت‌های کوچک و متوسط خارج است.

زهدی همچنین تاکید کرد: افزایش سرمایه صندوق از مسیرهای سنتی پاسخ‌گو نیست، زیرا در تجربه‌های پیشین نیز در نهایت سهام به شرکت‌های دولتی بازمی‌گردد. پیشنهاد می شود که افزایش سرمایه از طریق برگ حق‌تقدم و با هدف ورود بخش خصوصی به ترکیب سهامداران دنبال شود.

بی‌توجهی به بند ت ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش‌بنیان

سبحان صفریان، رئیس مرکز تحقیقات دانشگاه خیام، از بی‌توجهی به ظرفیت‌های قانونی موجود انتقاد کرد و گفت: بسیاری از مدیران شرکت‌ها با فرآیند دانش‌بنیان شدن و حمایت‌های دولتی آشنا نیستند. وی افزود: تمرکز بر بند ب ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش‌بنیان باعث شده بند ت این ماده که به حمایت از تعمیق فناوری و اعتبار مالیاتی قابل انتقال اشاره دارد، مغفول بماند.

صفریان همچنین پیشنهاد داد نهادی برای اطلاع‌رسانی و آموزش مدیران صنعت دانش‌بنیان شکل گیرد تا آشنایی با فرصت‌ها و حمایت‌های قانونی گسترش یابد.

ساختار دولتی صندوق، مانعی در مسیر حمایت از استارتاپ‌ها

هدی پیروی، عضو کمیسیون نیز با اشاره به ماهیت دولتی صندوق پژوهش و فناوری استان، گفت: ساختار و ردیف اعتباری آن دولتی است و با سقف تسهیلات ۸ میلیارد تومانی، توان حمایت از پروژه‌های نوآورانه را ندارد. وی تاکید کرد: استارتاپ‌ها به یک صندوق چالاک و خصوصی نیاز دارند. در حالی که بیش از ۹۰ درصد سهام صندوق در اختیار نهادهای دولتی یا عمومی مانند دانشگاه آزاد است، نمی‌توان انتظار نقش‌آفرینی جدی در توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان داشت.