تاکید بر تقویت صادرات و واردات استان با ظرفیت‌های بکر غرب آفریقا

به گزارش روابط عمومی اتاق مشهد، محمدرضا توکلی‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، با تاکید بر ضرورت تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی کشور، قاره آفریقا را یکی از پهنه‌های ناشناخته اما ارزشمند در عرصه تجارت بین‌الملل دانست که تاکنون کمتر مورد توجه سیاست‌های اقتصادی ایران قرار گرفته است.

آفریقا؛ افقی نو برای توسعه تجارت خارجی خراسان رضوی

وی با اشاره به ظرفیت‌های غنی اما کمتر بهره‌برداری‌شده این قاره، به‌ویژه در مناطق غربی و جنوبی، خاطرنشان کرد: علی‌رغم چالش‌هایی همچون ضعف زیرساخت‌ها، آفریقا از منابع اولیه، ذخایر معدنی و بازارهای بکری برخوردار است که می‌تواند نقشی راهبردی در تامین مواد اولیه صنایع داخلی کشور ایفا کند و در عین حال، بستر مناسبی برای توسعه صادرات کالاهای ایرانی فراهم آورد.

توکلی‌زاده اظهار داشت: تاکنون توجه کمتری به این بازارها معطوف بوده، اما زمان آن فرا رسیده است که با نگاهی آینده‌نگر، آفریقا را به‌عنوان دروازه‌ای تازه برای گسترش روابط اقتصادی خراسان رضوی و کشور تلقی کنیم.

رئیس اتاق بازرگانی خراسان رضوی، شناسایی دقیق نیازهای بازارهای آفریقایی و تعامل مستقیم با فعالان اقتصادی این کشورها را پیش‌شرط برقراری روابط پایدار تجاری دانست و افزود: اعزام هیات‌های تجاری تخصصی می‌تواند نقطه آغازی برای تقویت پیوندهای اقتصادی میان استان و کشورهای این قاره باشد.

وی در پایان تصریح کرد: توسعه مناسبات با آفریقا نه‌تنها راه‌های نوینی را برای صادرات و واردات خواهد گشود، بلکه با ارتقای سهم استان از بازارهای جهانی، به شکوفایی تولید، اشتغال‌زایی و پویایی اقتصاد منطقه‌ای کمک شایانی خواهد کرد.

آفریقا مقصدی مغفول با ظرفیت‌های بالا

سپس، حسین محمدیان، رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی خراسان رضوی به تشریح عملکرد صادراتی استان پرداخت و اظهار کرد: صادرات استان در سال ۱۴۰۳ به حدود ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسید که تماماً غیرنفتی و متعلق به بخش خصوصی، به‌ویژه واحدهای کوچک و متوسط بود.

وی ادامه داد: تراز تجاری استان نیز در سال گذشته مثبت بوده و در قبال 2 میلیارد و 200 میلیون دلار صادرات، تنها 700 میلیون دلار واردات داشته‌ایم. از سویی، خراسان رضوی با رشد ۳۲ درصدی صادرات غیرنفتی، در رتبه نخست کشور قرار گرفت. (میانگین رشد صادرات کشور حدود 16.2 درصد بود). عمده صادرات استان در سال 1403 شامل محصولاتی چون زعفران، پسته و مواد کامپاند بوده است.

محمدیان در ادامه، با بیان اینکه غفلت از بازار آفریقا در حوزه تجارت جایز نیست، گفت: با وجود ظرفیت‌های قابل توجه قاره آفریقا، این سرزمین در میان ۱۷ مقصد اصلی صادرات استان نیست و علاوه بر این موضوع، بسیاری از صادرات ایران به آفریقا با واسطه و از طریق امارات (دبی) انجام می‌شود و آمار آن در تراز صادراتی استان لحاظ نمی‌شود.

وی افزود: طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده، در نیمه دوم سال جاری هیاتی از بازرگانان و تولیدکنندگان استان که توانایی صادرات به آفریقا را دارند، به برخی کشورهای این قاره اعزام خواهند شد تا از نزدیک با فرصت‌ها آشنا شوند.

رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق مشهد، مهم‌ترین چالش‌ها برای توسعه تجارت با آفریقا را ضعف در شناخت بازار، نبود زیرساخت‌های لجستیکی و مشکلات در ارتباطات پولی و بانکی دانست و خاطرنشان کرد: ظرفیت‌های بالایی در استان برای واردات مواد اولیه و معدنی از آفریقا نیز وجود دارد و با توسعه مکانیزم‌های تهاتری می‌توان گام‌های مؤثری در این زمینه برداشت.

نسل جوان قاره سیاه؛ موتور محرک تقاضای کالاهای مصرفی و صنعتی

سعید بامشکی، رئیس کمیسیون مدیریت واردات اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز اظهار کرد: این یک واقعیت است که در یک قرن گذشته، هیچ کشوری در جهان نتوانسته بدون تعامل با اقتصادهای بزرگ، به رشد و توسعه پایدار دست یابد. اگر ما همچنان از اقتصاد جهانی فاصله داشته باشیم و مسائل سیاسی و فرهنگی خود را با دنیا حل نکنیم، مشکلات ساختاری همچون سامانه‌های پیچیده ثبت سفارش، تامین ارز و موانع متعدد در مسیر تجارت تداوم خواهد داشت.

وی با اشاره به ظرفیت‌های قاره آفریقا، گفت: طی دو سال گذشته، جلسات متعددی با اتاق‌های مشترک ایران و آفریقا برگزار کرده‌ایم و به‌دنبال ایجاد اتاق مشترک با اتیوپی و محوریت مشهد هستیم. در همین راستا، مذاکراتی برای اجرای قراردادهایی تا سقف ۶۰ میلیون دلار با این کشور، در جریان است.

بامشکی با بیان اینکه جمعیت آفریقا از مرز ۱.۴ میلیارد نفر عبور کرده و بخش زیادی از جمعیت آن، زیر ۲۷ سال سن دارند، افزود: این جمعیت جوان و در حال رشد، به‌ویژه در کشورهای دارای منابع طبیعی مانند غنا، فرصت مهمی برای توسعه بازار کالاهای مصرفی، دارو، ماشین‌آلات صنعتی و قطعات خودرو فراهم کرده است.

وی خاطرنشان کرد: کشورهایی همچون غنا تعرفه‌های ترجیحی مطلوبی برای واردات کالا از ایران در نظر گرفته‌اند و با وجود مشکلات زیرساختی، می‌توان با تقویت پیوندهای تجاری، از این ظرفیت‌ها بهره‌برداری کرد. البته تا زمانی که روابط ما با جهان در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بهبود نیابد، بخش خصوصی همچنان با موانع جدی در مسیر تجارت بین‌المللی مواجه خواهد بود.

از چالش‌های تجارت به آفریقا؛ نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و شفاف نبودن مبادلات مالی است

سپس، مرتضی قندچی، نایب رئیس کمیسیون مدیریت واردات اتاق بازرگانی خراسان رضوی، اظهار کرد: یکی از چالش‌های جدی فعالان اقتصادی استان در حوزه صادرات به آفریقا، عدم شفافیت و اطلاعات و داده‌های کافی تجارت به این قاره است که از مشکلات جدی در این حوزه می‌توان به عدم در دسترس بودن آمار صادرات و واردات به دلیل انجام فرآیندهای گمرکی در بنادر جنوبی و مشکلات مربوط به تبادلات مالی بین‌المللی اشاره کرد.

قندچی بیان کرد: بخش زیادی از صادرات استان از طریق بنادر جنوبی کشور انجام می‌شود و از سویی، مسائل مربوط به انتقال پول و تراکنش‌های مالی نیز موجب شده تا برآورد دقیقی از وضعیت واقعی صادرات خراسان رضوی در دست نباشد.

وی ادامه داد: بسیاری از مبادلات مالی مربوط به صادرات از طریق کشورهایی مانند امارات و ترکیه صورت می‌گیرد که این روند باعث افزایش هزینه‌ها و سخت‌تر شدن مسیر تجارت برای شرکت‌های ایرانی شده است. برخی از گروه‌های کاری نیز به دلیل پیچیدگی‌ها و هزینه‌های بالای این روش‌ها، تمایلی به ادامه فعالیت در این فضا ندارند.

قندچی با اشاره به مشکلات حمل‌ونقل کالا، تصریح کرد: در حال حاضر برای صادرات به کشورهای قاره آفریقا به غیر از مراکش که از مسیر زمینی قابل دسترسی است، برای تجارت با سایر کشورهای این قاره باید زیرساخت‌های هوایی و دریایی وجود داشته باشد که متاسفانه در استان هیچ شرکت کشتیرانی فعال نیست و زیرساخت لازم برای حمل کانتینری نیز وجود ندارد. این موضوع موجب افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و کاهش مزیت رقابتی کالاهای صادراتی استان شده است.

وی تاکید کرد: برای توسعه صادرات استان، باید زیرساخت‌های لجستیکی تقویت شود و امکان تبادلات مالی با سهولت و شفافیت بیشتری فراهم گردد؛ در غیر این صورت، توان رقابتی صادرکنندگان استان تضعیف خواهد شد.

پیشنهاد تشکیل صندوق مالی توسعه تجارت با مشارکت اتاق بازرگانی مشهد

حمید بابازاده، رئیس اتحادیه صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی خراسان رضوی نیز اظهار کرد: در سال 1401 میزان تجارت استان به آفریقا، عددی حدود یک میلیارد و 200 میلیون دلار تخمین زده می‌شود که 90 درصد به صادرات و 10 درصد به واردات اختصاص داده شده است. در سال 1402 در این زمینه با کاهش مواجه بودیم؛ ولی در 1403، تجارت با آفریقا با رشدی حدود 15 تا 20 درصدی همراه بوده است. با این حال، تداوم این روند نیازمند نگاه راهبردی و برنامه‌ریزی دقیق است؛ چرا که در صورت نبود دیدگاهی دوراندیشانه ممکن است با شکست مواجه شویم.

وی افزود: در سازمان توسعه تجارت، ساختارهایی برای تقویت صادرات شکل گرفته و پیشنهاداتی نیز از سوی معاون این سازمان ارائه شده است. از جمله این پیشنهادها، پیش‌بینی نفوذ به بازارهای آفریقا با ظرفیت ۱۰ میلیارد دلار است که تحقق آن دور از دسترس بوده؛ زیرا که این افق دید، مستلزم به‌روزرسانی مطالعات پیشین، شناسایی مزیت‌های صادراتی و انتخاب دقیق کشورهای هدف و همچنین گسترش دقیق زیرساخت‌ها است.

بابازاده ادامه داد: برای تحقق این اهداف، لازم است پنج مرحله طی شود؛ تشکیل میز تجارت با آفریقا و به‌روزرسانی مطالعات قبلی، سپس انتقال آن به کشورهای هدف، شناسایی مزیت‌های نسبی کشور، انتخاب کشورهایی که ظرفیت بالاتری برای مبادلات تجاری با ایران دارند، شناسایی اشخاص حقیقی و حقوقی که به این قاره تجارت داشته و بهره‌گیری از تجارب آنها، انتخاب کشوری پایلوت از آفریقا که ظرفیتی برای حجم مبادلات تجاری و اقتصادی با ایران را دارا باشد، ایجاد صندوق مالی و اعتباری توسعه تجارت با مشارکت اتاق بازرگانی مشهد و صادرکنندگان استان با اخذ مجوز از سازمان توسعه تجارت ایران.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی خراسان رضوی تاکید کرد: برای تصمیم‌گیری مؤثر در خصوص بازار آفریقا، باید از شتاب‌زدگی پرهیز شود و تمرکز بر مزیت‌های کشور باشد. همچنین توسعه زیرساخت‌های لازم برای حضور در این بازار از الزامات است.

زمینه صدور خدمات فنی و مهندسی و ایجاد زنجیره تولید در غنا فراهم است

در ادامه، محمدجواد محمدی‌زاده، از فعالان اقتصادی استان اظهار کرد: بسیاری از کشورهای آفریقایی، به‌ویژه در غرب این قاره، همچنان در وضعیت شبه‌استعماری قرار دارند و از استقلال اقتصادی واقعی محروم هستند؛ برای نمونه، کشور بورکینافاسو هنوز بانکی مستقل در اختیار ندارد. با این حال، ظرفیت‌های بالقوه‌ای در حوزه تجارت با این منطقه وجود دارد که باید با شناخت دقیق، ساختارمند و هدفمند به آن ورود کنیم.

وی با اشاره به شکل‌گیری اتحادیه اقتصادی در غرب آفریقا با محوریت کشورهایی مانند نیجریه، غنا و ساحل عاج گفت: این اتحادیه با هدف ارتقای تعاملات اقتصادی با جهان در غرب آفریقا شکل گرفته که کشورهای عضو، ظرفیت بالایی در حوزه معادن طلا، مس و دیگر منابع طبیعی دارند. این کشورها آمادگی دارند بخشی از فرآیند پالایش و صدور گواهی طلا را در کشورهایی منطقه مانند ایران، عمان یا ترکیه انجام دهند، به‌جای آن‌که مانند گذشته، همه چیز را به سوئیس ارسال و تاییدیه را از آنجا بگیرند.

این فعال اقتصادی اظهار کرد: مدل تهاتر کالا با طلا در این منطقه می‌تواند یک راه بسیار موثر برای ارتباطات تجاری کشور ما باشد. کشور غنا به‌عنوان دومین تولیدکننده کاکائو در جهان، قطب طلای منطقه غرب آفریقا و یکی از اقتصادهای پیشرو در غرب آفریقا، ظرفیت بالایی برای تعامل با ایران دارد.

وی با اشاره به ویژگی‌های اقتصادی و جمعیتی غنا افزود: غنا با جمعیتی جوان، رشد اقتصادی مطلوب، منابع معدنی متنوع و روابط سیاسی پایدار با همسایگان، مقصد مناسبی برای سرمایه‌گذاری ایرانیان است. در حال حاضر، بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور توسط هلند انجام شده و شرکت‌های ایرانی نیز می‌توانند در حوزه‌هایی مانند کشاورزی، ساخت‌وساز، صنایع غذایی، دارو، مخابرات و انرژی، ورود مؤثر داشته باشند.

محمدی‌زاده خاطرنشان کرد: غنا با ارائه مشوق‌هایی چون مالکیت کامل سرمایه‌گذار خارجی، معافیت‌های مالیاتی ۵ تا ۱۰ ساله و تسهیل در گشایش حساب‌های بانکی، فضای مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کرده است و ایران می‌تواند با طراحی مدلی منسجم، از ظرفیت این بازار به‌درستی بهره ببرد.

این فعال اقتصادی اظهار کرد: در حال حاضر امکان بهره‌گیری از کشتی و هواپیما با مالکیت ایرانی و نیز تاسیس دفتر نمایندگی در غنا فراهم است. افزون بر آن، افتتاح حساب بانکی، اقامت قانونی و حضور میدانی در این کشور، ریسک تجارت را به‌شدت کاهش می‌دهد.

محمدی‌زاده با اشاره به ظرفیت‌های موجود برای صدور خدمات فنی و مهندسی تصریح کرد: در کنار تجارت کالا، زمینه تعریف پروژه‌های زیرساختی در غنا نیز مهیا است و تاکنون برخی شرکت‌های شناخته‌شده ایرانی برای اجرای پروژه‌های عمرانی نظیر جاده‌سازی و احداث سد معرفی شده‌اند.

وی ادامه داد: در حوزه کشاورزی نیز ظرفیت بالایی برای کشت فراسرزمینی در غنا وجود دارد. زمین‌های مستعد، دسترسی مناسب به آب و امکان واگذاری بلندمدت تا ۹۹ ساله، فرصت‌های مناسبی در اختیار فعالان اقتصادی ایرانی قرار می‌دهد. بسیاری از محصولات کشاورزی در این کشور به دلیل نبود صنایع فرآوری، از بین می‌روند و می‌توان با احداث کارخانه‌هایی در حوزه فرآوری محصولات حاره‌ای مانند آناناس، موز، گوجه و تولید رب و کچاپ، زنجیره ارزش افزوده را تکمیل کرد.

علیرضا فرامرزی، مشاور امور گمرکی اتاق مشهد به طرح دو سوال در خصوص عضویت غنا در اتحادیه WTO و WCO پرداخت که طبق داده‌ها این کشور عضو اتحادیه WTO بوده و بسیاری از مقررات گمرکی و مناطق آزاد برای صادرات ایران به این کشور به درستی تنظیم شده است.