لزوم بازنگری در سیاست‌های حمل‌ونقل بین‌المللی در مواجهه با شرایط بحرانی

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مشهد، احمد زمانیان، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق خراسان رضوی در ابتدای این نشست، با اشاره به حادثه بندر شهید رجایی در بندرعباس و خسارت‌های واردشده به برخی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی، از لزوم تدوین بسته‌ای جامع برای پیگیری حقوق این شرکت‌ها سخن گفت و اظهار کرد: در جلسه پیشین کمیسیون مصوب شد که هیأتی به بندرعباس اعزام شود تا از نزدیک وضعیت شرکت‌های آسیب‌دیده را بررسی کند. با این حال، متاسفانه پیگیری‌های صورت‌گرفته تاکنون به نتیجه ملموسی منجر نشده است.

ضرورت پیگیری جدی حقوق شرکت‌های آسیب‌دیده در حادثه بندرعباس

زمانیان افزود: اتاق بازرگانی بندرعباس در مکاتبه‌ای با اتاق مشهد خواستار معرفی شرکت‌هایی شده است که در جریان حادثه بندر شهید رجایی دچار خسارت شده‌اند. اما با وجود ارسال لیست اولیه از سوی اتاق مشهد، به نظر می‌رسد روند پیگیری برای پرداخت غرامت به شرکت‌های خسارت‌دیده با کندی و عدم همکاری کافی همراه است و تاکنون اقدام مشخصی از سوی نهادهای مرتبط برای جبران خسارات صورت نگرفته است.

رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق مشهد تصریح کرد: پیشنهاد ما این است که بسته‌ای جامع برای هر دو موضوع شامل آسیب‌شناسی و راهکارهای پیشنهادی تهیه، و در اختیار نهادها و دستگاه‌های مسئول قرار گیرد تا مسیر پیگیری حقوق شرکت‌ها در این‌گونه موارد تسهیل شود.

تاکید بر ضرورت هماهنگی بین سازمان‌های مسئول برای مدیریت بحران در بخش حمل‌ونقل بین‌المللی

ابراهیم عطایی، نایب‌رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به حادثه اخیر بندر شهید رجایی و تاثیر آن بر شرکت‌های حمل‌ونقل، گفت: متاسفانه با وجود گذشت هفته‌ها از این حادثه، هنوز هیچ‌گونه پرداختی به شرکت‌های آسیب‌دیده انجام نشده و در عین حال، شرکت‌های کشتیرانی هزینه خسارت و دیرکرد کانتینرها را از شرکت‌های طرف قرارداد مطالبه می‌کنند. این در حالی است که فعالان این حوزه درگیر هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از بحران هستند.

عطایی همچنین به شرایط بحرانی جنگ 12 روزه اشاره کرد و افزود: در شرایط بحرانی جنگ، ناهماهنگی بین سازمان‌های ذی‌ربط از جمله گمرک، سازمان بنادر، پلیس راه، مرزبانی و سایر نهادهای تصمیم‌گیر، مشکلات مضاعفی را برای شرکت‌های حمل‌ونقل و ترانزیت ایجاد کرده است. به عنوان نمونه، تاخیر در تردد کشتی‌ها، ممانعت از ورود کامیون‌های خارجی، و نبود برنامه مشخص برای بارگیری و ترخیص کالا، به گلوگاه‌هایی جدی در فرآیند حمل‌ونقل تبدیل شده‌اند.

وی تاکید کرد: وابستگی شدید زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشور به کانون‌های خارجی و نبود سازوکارهای ملی در شرایطی مانند جنگ اخیر در منطقه، موجب شده تا تاب‌آوری این بخش به شدت کاهش یابد. در حالی که باید از پیش، سناریوهای بحران برای چنین موقعیت‌هایی پیش‌بینی و اجرایی می‌شد.

عطایی اظهار داشت: اگرچه برخی شرکت‌ها همچنان با تحمل هزینه‌های سنگین در حال فعالیت هستند، اما تداوم این روند بدون حمایت و هماهنگی میان نهادهای مسئول، صنعت حمل‌ونقل کشور را با تهدیدی جدی مواجه خواهد کرد.

لزوم بازنگری در سیاست‌های حمل‌ونقل بین‌المللی در مواجهه با شرایط بحرانی

امید خدادادی، دبیر این کمیسیون نیز در ابتدای این نشست با اشاره به اهمیت تاب‌آوری زیرساخت‌های حمل‌ونقل در بحران‌هایی نظیر جنگ، ناامنی و اختلال در مسیرهای تجاری، گفت: حادثه اخیر در بندر شهید رجایی و پیامدهای آن برای کشور، ضرورت بازبینی در سیاست‌ها و زیرساخت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی را بیش از پیش نمایان کرد و در پی این حادثه تحمیل جنگ علیه کشور نیز بر اهمیت چاره‌ اندیشی برای مقابله با شرایط بحرانی در حوزه حمل‌ونقل را پررنگ‌تر کرد. در شرایط بحرانی، این شرکت‌ها با چالش‌هایی همچون انسداد مسیرهای دریایی و هوایی، محدودیت‌های حقوقی، عدم دسترسی به سیستم‌های مالی بین‌المللی، نوسانات بازار، افزایش هزینه‌های عملیاتی و فرسودگی ناوگان مواجه می‌شوند.

وی ادامه داد: در این وضعیت، آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری برای بازسازی مسیرها و اختلال در تامین قطعات مورد نیاز ناوگان، زنجیره تامین کشور را با تهدید جدی روبه‌رو کرده است.

خدادادی به ارائه پیشنهادهایی در این موضوع پرداخت و گفت: بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، توسعه سیستم‌های رهگیری دیجیتال، استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت حمل‌ونقل و حرکت به‌سوی مدل‌های حمل‌ونقل چندوجهی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند اثربخشی فعالیت شرکت‌ها را در شرایط بحرانی افزایش دهد.

وی افزود: هرچند دستیابی به حمایت‌های بین‌المللی در این حوزه برای کشور ما دشوار است؛ اما برخی شرکت‌ها تلاش کرده‌اند با تطبیق فرآیندهای خود، آموزش نیروهای تخصصی و بهره‌گیری از ابزارهای فناورانه، فعالیت خود را در مسیر پایدار حفظ کنند.

در شرایط بحران، حمل‌ونقل نیازمند پروتکل‌های از پیش تعیین‌شده است

در بخش دیگری از این نشست، نصیر برادران، رئیس اداره ترانزیت اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی با اشاره به ضرورت آمادگی برای بحران‌های پیش‌بینی‌نشده، اظهار کرد: تجربه درگیری‌های اخیر نشان داد که زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ارتباطی کشور، در برابر اختلالات ناگهانی مانند قطع اینترنت یا اعتصابات دچار ضعف هستند.

وی با اشاره به قطعی سامانه سوخت و مشکلات گمرکی گفت: در مواقع بحران، نبود پروتکل‌های مشخص باعث اتلاف وقت، سردرگمی اداری و افزایش هزینه‌ها می‌شود. لازم است پیش از وقوع بحران، وظایف سازمان‌ها مشخص و هماهنگی‌های بین‌دستگاهی به‌صورت ساختاری پیش‌بینی شود.

برادران تاکید کرد: همان‌طور که در برخی طرح‌ها، پیوست‌های امنیتی در نظر گرفته می‌شود، باید در حوزه حمل‌ونقل نیز پروتکل‌های خاصی برای شرایط اضطراری تدوین شود تا فرآیندها از حالت کاغذی و دستی خارج شده و پاسخگویی سریع‌تری در سطح ملی صورت گیرد.

لزوم ورود فعالانه تشکل‌ها به مدیریت بحران‌های اقتصادی

در ادامه این جلسه، دین محمد فیض‌محمدی، عضو کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق بازرگانی خراسان رضوی با اشاره به اهمیت نقش‌آفرینی تشکل‌های اقتصادی در مواجهه با بحران‌ها گفت: یکی از مهم‌ترین کارکردهای تشکل‌ها، تجمیع توانمندی اعضا و ایفای نقش به‌عنوان مدافع جدی حقوق فعالان اقتصادی در بزنگاه‌های بحرانی است.

وی ادامه داد: فعال اقتصادی اگر درگیر بحران شود و از حمایت تشکل‌ها بی‌بهره بماند، ممکن است به‌طور کامل از چرخه تولید و فعالیت خارج شود. در این شرایط، نه‌تنها آن فعال بلکه زنجیره‌ای از اشتغال، سرمایه و ارزش افزوده آسیب می‌بیند. بنابراین ورود به‌موقع و مؤثر تشکل‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

فیض‌محمدی با اشاره به چالش‌های مالیاتی اخیر اظهار داشت: خوشبختانه با پیگیری‌های صورت‌گرفته در موضوع مالیات بر ارزش افزوده، اقدامات خوبی در استان خراسان انجام شد. این موضوع از جمله بحران‌هایی بود که با هم‌افزایی تشکل‌ها و اتاق بازرگانی قابل مدیریت بود.

او تاکید کرد: بحران‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ بحران‌های قابل پیش‌بینی و بحران‌هایی که به‌طور ناگهانی و پیش‌بینی‌نشده رخ می‌دهند. در هر دو نوع، نقش تشکل‌ها کلیدی است؛ اما در بحران‌های قابل پیش‌بینی، تشکل‌ها باید پیش‌دستانه عمل کنند و اجازه ندهند مسأله به نقطه بحران برسد.

وی تصریح کرد: گاهی صرف مکاتبه کافی نیست و تشکل‌ها باید فراتر از آن، با اقدام به‌موقع و ورود مؤثر به مسائل، نقش‌آفرینی کنند. در غیر این صورت، فعالان اقتصادی در مقابل مشکلاتی چون مالیات، ارزش افزوده، مقررات دست‌وپاگیر یا بروکراسی خسته‌کننده بی‌پناه خواهند ماند.

افزایش زمان سفر، یکی از بحران‌های قابل پیش‌بینی در حوزه حمل‌ونقل است

محمدرضا قربانی، عضو کمیسیون نیز با اشاره به برخی بحران‌های قابل پیش‌بینی در این حوزه گفت: یکی از چالش‌های جدی در حوزه حمل‌ونقل، افزایش زمان سفر در مسیرهای کلیدی کشور است که تاثیر مستقیم بر هزینه‌ها و قیمت تمام‌شده حمل‌ونقل دارد. در شرایط بحرانی، وقتی مدت زمان سفر بیشتر می‌شود، به‌طور طبیعی هزینه کرایه نیز افزایش می‌یابد. این مسأله فشار زیادی به فعالان حوزه حمل‌ونقل وارد می‌کند و باید برای آن راهکار عملیاتی اندیشیده شود.

قربانی تاکید کرد: لازم است بپذیریم که بخشی از بحران‌ها ناشی از ساختار داخلی و ضعف در مدیریت زمان‌بندی و توقف‌هاست. اگر بتوانیم توقف‌های غیرضروری را کاهش دهیم و زمان سفر را مدیریت کنیم، بسیاری از بحران‌های فعلی قابل کنترل خواهد بود.

لزوم تشکیل ستاد ویژه حمل‌ونقل برای شرایط غیرعادی

جواد نوریان، عضو کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق بازرگانی خراسان رضوی با اشاره به اهمیت حمل‌ونقل در دوران بحران و جنگ گفت: تجربه سال‌های دفاع مقدس نشان داد که در شرایط بحرانی، اگر سیستم حمل‌ونقل کشور فعال و آماده نباشد، کشور در تامین منابع داخلی با مشکل جدی مواجه می‌شود.

وی ادامه داد: در سال‌های پس از جنگ نیز با وجود تجربه‌هایی که در حوزه حمل‌ونقل کسب شده بود، اما متاسفانه همچنان زیرساخت‌ها، چه از بُعد فیزیکی و چه روانی، درگیر ضعف و ناهماهنگی هستند. بسیاری از دستگاه‌های دولتی به‌جای ایجاد تسهیل، گاهی خود به مانعی در مسیر حرکت روان حمل‌ونقل تبدیل شده‌اند.

نوریان با اشاره به آسیب‌پذیری کشور در برابر اتفاقات غیرمنتظره اظهار کرد: ما باید برای روزهایی که کشور ممکن است با بحران‌های ناگهانی مانند قطع اینترنت یا اختلال در ارتباطات مواجه شود، آمادگی داشته باشیم. در چنین شرایطی حمل‌ونقل نقشی حیاتی در توزیع منابع و حفظ امنیت اقتصادی ایفا می‌کند.

وی تاکید کرد: پیشنهاد می‌شود ستاد ویژه‌ای برای مدیریت حمل‌ونقل در شرایط غیرعملیاتی و بحرانی تشکیل شود. این ستاد می‌تواند از هم‌اکنون برنامه‌ریزی لازم را انجام دهد تا در زمان بروز بحران، کشور دچار اختلال شدید در جابه‌جایی کالا و خدمات نشود.

رضا جلالیان حقیقت، از فعالان حوزه حمل و نقل گفت: نبود برنامه‌ریزی استراتژیک در صنعت حمل‌ونقل باعث می‌شود هر چالش ساده به بحران تبدیل شود. حتی با وجود ابزارهای پیشرفته، بدون زیرساخت و برنامه‌ریزی کلان، صنعت حمل‌ونقل نمی‌تواند در شرایط تحریم و بحران دوام بیاورد.

کشور نیازمند تدوین برنامه‌ای برای تاب‌آوری حمل‌ونقل در شرایط اضطراری است

محمد ابوبکری، عضو کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق خراسان رضوی نیز با اشاره به اختلالات مکرر در حمل‌ونقل گفت: دنیا برای مقابله با بحران‌هایی چون انفجارها یا جنگ‌های کوتاه‌مدت، برنامه حمل‌ونقل اضطراری ملی دارد. در این برنامه‌ها، وظایف نهادها مشخص است و با اجرای مانورهای شبیه‌سازی، مسیرهای جایگزین مانند مرزها و بنادر تعریف می‌شود. در ایران نیز باید چنین برنامه‌ای با مشارکت شرکت‌های حمل‌ونقل و انجمن‌های تخصصی تدوین شود تا آمادگی لازم برای مقابله با بحران‌های احتمالی وجود داشته باشد.

استفاده از ظرفیت فرودگاه مشهد در انتقال کالاهای درمانی در کشور

محمدعلی امیرفخریان، رئیس اداره بازرگانی خارجی اداره کل صمت خراسان رضوی با اشاره به ضرورت ارائه راهکارهای عملیاتی در حوزه لجستیک، گفت: یکی از چالش‌های فعلی، بحث پروازها و محدودیت‌های موجود برای واردات کالاهای حساس به‌ویژه در حوزه درمان است.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه واردات برخی اقلام از طریق سایر مبادی کشور، در حال حاضر به‌راحتی امکان‌پذیر نیست، می‌توان از ظرفیت فرودگاه مشهد برای تسهیل واردات برخی کالاهای حیاتی و موردنیاز کشور به‌ویژه تجهیزات درمانی بهره گرفت.

امیرفخریان تاکید کرد: اکنون فرصتی فراهم است تا با نگاهی فعالانه و هدفمند، از پتانسیل‌های لجستیکی استان در خدمت‌رسانی به کشور استفاده شود و این موضوع باید با جدیت در دستور کار نهادهای مرتبط قرار گیرد.

بررسی طرح مطالعاتی آسیب‌شناسی فرآیندهای تردد ناوگان در مرزهای استان

در ادامه، جلسه وارد بررسی دستور کار دوم یعنی طرح مطالعاتی آسیب‌شناسی فرآیندهای تردد ناوگان در مرزهای استان، به ویژه مرز دوغارون شد.

خدادادی، دبیر کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک اتاق مشهد اظهار کرد: پیشنهاد می‌شود تیمی متشکل از بخش‌های زیرساختی، اداری، امنیتی، نظارتی، زیست‌محیطی و اجتماعی با همکاری همه جانبه، طرح‌هایی عملیاتی برای بهبود عملکرد مرزها ارائه کند. از جمله راهکارهای پیشنهادی در این حوزه، احداث مسیرهای اختصاصی برای ناوگان سنگین، نوسازی سامانه‌های الکترونیکی کنترل تردد، بهینه‌سازی فرآیندها و ایجاد پنجره واحد برای کاهش موازی‌کاری در فرآیندهای مرزی است.

وی همچنین، بر تسهیل تشریفات گمرکی از طریق مکانیزه کردن فرآیندها، ارتقای امنیت با استقرار سامانه‌های پایش هوشمند و افزایش هماهنگی میان دستگاه‌های امنیتی و گمرک تاکید کرد و افزود: برگزاری جلسات مستمر با انجمن‌های حمل‌ونقل برای دریافت بازخورد و رفع مشکلات، از دیگر اقدامات مهم این طرح خواهد بود.

ضرورت تشکیل تیم مطالعاتی تخصصی برای بررسی عملیاتی وضعیت مرزها و ارائه بسته‌های پیشنهادی اجرایی

برادران، رئیس اداره ترانزیت اداره کل راهداری استان نیز با اشاره به اهمیت بررسی وضعیت مرزها و به‌ویژه مرزهای مشترک با افغانستان، گفت: نیازمند نگاه آینده‌پژوهانه و هدف‌گذاری دقیق هستیم تا بدانیم وضعیت مطلوب مرزها و سامانه‌های مرتبط با آن به چه شکل باید باشد. سپس باید به‌صورت ریز و جزئی، اجزا و المان‌های کلیدی را شناسایی کنیم که حداقل در گام اول قابلیت ثبت و پیگیری داشته باشند.

برادران تاکید کرد: پیشنهاد ما تشکیل یک تیم مطالعاتی متشکل از خبرگان حوزه مرزها است که با حمایت انجمن مرتبط و همکاری اداره کل راهداری، به صورت میدانی و چند مرحله‌ای داده‌های لازم را جمع‌آوری و تحلیل کند. این تیم باید با همکاری نهادهای دولتی و غیر دولتی مرتبط فعالیت کند تا مطالعات انجام شده قابلیت نظارت و پیگیری داشته باشد.

وی افزود: بدون تشکیل کمیته‌ای راهبردی و نظارتی متشکل از نمایندگان دستگاه‌های مختلف مسئول، هیچ پروژه‌ای به نتیجه نخواهد رسید و مطالعات صرفاً بایگانی خواهد شد.

وی گفت: با توجه به تعارض منافع شدید در مرز دوغارون، شفاف‌سازی و تعیین دقیق وظایف ضروری است. از بخش خصوصی انتظار داریم نظرات خود را در این زمینه ارائه دهند تا بتوانیم بسته عملیاتی مناسبی تدوین کنیم.

واگذاری نوبت‌دهی و ساماندهی پارکینگ‌ها به بخش خصوصی در آینده‌ای نزدیک

زمانیان، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق بازرگانی خراسان رضوی، در این بخش از جلسه عنوان کرد: موضوع نوبت‌دهی و مدیریت پارکینگ‌ها به صورت ویژه مورد بررسی قرار گرفته و مقرر شده است این مسئولیت به انجمن حمل‌ونقل بین‌المللی واگذار شود.

وی افزود: در این زمینه نامه‌ای به دادستانی ارسال و درخواست شده تا تنها انجمن حمل‌ونقل بین‌المللی مسئول ساماندهی پارکینگ‌ها و نوبت‌دهی در مرز باشد. به دنبال این تصمیم، زمینی نیز به منظور استفاده انجمن اختصاص خواهد یافت. خوشبختانه هفته گذشته تفاهم‌نامه‌ای امضا شد که طبق آن، منطقه آزاد دوغارون این زمین را در اختیار انجمن قرار می‌دهد تا مدرن‌ترین پارکینگ با موضوع نوبت‌دهی الکترونیکی در آن اجرا شود. با توجه به مطالعات انجام شده، این سامانه نوبت‌دهی الکترونیکی مورد تایید سازمان‌های داخلی بوده و به زودی به مرحله اجرا در خواهد آمد.

نیاز به تصمیم‌گیری واحد در مدیریت مرزها

سعید ناصری، کارشناس نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال و شرق کشور نیز، بیان کرد: مشکل اصلی ما، عدم اتخاذ ‌تصمیم واحد و نبود یک مرجع مشخص برای اتخاذ تصمیمات نهایی است. در جلسات متعدد بررسی کردیم که هر دستگاهی مانند گمرک به شکل جداگانه عمل می‌کند و این ناهماهنگی باعث بروز مشکلات متعدد می‌شود. متاسفانه عملکرد برخی مسئولان نیز در این زمینه کافی نیست و نیاز به افزایش مسئولیت‌پذیری و هوشمندی بیشتر است.