اگرچه تعداد شاغلان استان در 9 ماه امسال در مقایسه با سال گذشته رشد قابل‌توجهی داشته و به همان نسبت نرخ بیکاری استان را متأثر کرده اما بحران کرونا چنان زخم عمیقی بر پیکره اشتغال استان وارد کرده است که تعداد شاغلان استان در پایان فصل پاییز امسال در مقایسه با فصل پاییز 98 و پیش از همه‌گیری بحران کرونا هنوز 208 هزار نفر کمتر است آن‌هم درصورتی‌که جمعیت فعال استان را در طول 3 سال گذشته ثابت در نظر بگیریم.
به گزارش خراسان رضوی، بحران کرونا طی دو سال گذشته یعنی سال‌های 99 و 1400 ضربه سنگینی به تولید و اشتغال کشور و به‌تبع آن استان وارد کرده است. با توجه به این که بخش عمده اشتغال استان در حوزه خدمات متأثر از وجود بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) و ورود سالانه حدود 40 میلیون زائر است و طی دو سال گذشته به دلیل ملاحظات تأمین امنیت و سلامت مردم محدودیت‌هایی برای ورود زائر و گردشگر ایجاد شد، شاهد بسته شدن بازارها، رستوران‌ها، حوزه‌های گردشگری، هتل ها و اقامتگاه‌ها و به‌تبع آن صنوف وابسته به سبد زائر بودیم. از ابتدای امسال با خروج بحران کرونا و سبز شدن وضعیت در مشهد الرضا شاهد ورود زائران و به‌تبع آن، فعالیت مجدد حوزه خدمات در این شهر بودیم و به‌نوعی اشتغال ضربه خورده این بخش اقتصادی استان احیا شد. خروجی این بازگشت و احیای حوزه خدمات استان را می‌توان در آمارهای اشتغال استان و گزارش‌های مرکز آمار کشور ملاحظه کرد. موضوعی که متولیان استان اعم از استانداری و دیگر مسئولان در ماه‌های گذشته به آن اشاره‌کرده‌اند.
بعد از این که مرکز آمار کشور هفته گذشته نرخ بیکاری استان‌ها در فصل پاییز را منتشر کرد، مشخص شد استان خراسان رضوی با نرخ بیکاری 4.9 درصد پایین‌ترین نرخ بیکاری را در کل کشور به خود اختصاص داده است، موضوعی که معاون اقتصادی استانداری خراسان رضوی روز گذشته با برگزاری نشست خبری به تشریح آن پرداخت. چمندی در این نشست گفت: در فصل بهار امسال اشتغال 65 هزارنفری را نسبت به مدت مشابه سال گذشته، تجربه کردیم درحالی‌که این رقم درکل کشور منفی بوده است، در فصل تابستان 135 هزار و در فصل پاییز امسال 149هزار شغل در استان ایجادشده که 28 درصد کل اشتغال کشور در فصل پاییز را شامل می‌شود.
معاون استاندار، نقدی هم به اخبار رسانه‌ها درباره تعدیل نیرو در استان داشت (بر اساس گفته مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان در 9 ماه امسال بیش از 13 هزار نیرو در استان تعدیل شده‌اند که حدود 20 درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است.)
داده‌های مرکز آمار و مدیران استان حکایت از ایجاد حدود 150 هزار شغل جدید در استان دارد اما آیا این آمار و داده‌ها با واقعیت اشتغال استان مطابقت دارد؟ چرا نرخ تعدیل نیرو در این مدت نسبت به مدت مشابه افزایش 20 درصدی داشته اما شاخص‌ها مثبت است؟
برای روشن و برطرف شدن ابهام باید به چند گزاره و شاخص مراجعه کرد؛ اما پیش از آن باید به این نکته مهم اذعان کرد که حدود 50 درصد اشتغال استان مربوط به حوزه خدمات است و اگر بخواهیم صنوف و حوزه‌های وابسته به حوزه خدمات را هم به آن اضافه کنیم می‌توان گفت بخش عمده اشتغال استان مربوط به حوزه خدمات است که در دوران کرونا به شدت آسیب دیده بود و از بهار امسال که این حوزه مجدد احیا شد، شاهد بازگشت نیروی کار به حوزه کاری خود هستیم به همین دلیل است که در 3 فصل گذشته به رغم این که در کشور گاهی تعداد شاغلان کمتر شده اما در استان خراسان رضوی شاهد رشد تعداد شاغلان در مقایسه با فصل مشابه سال گذشته بودیم.
از سویی به این نکته هم باید اشاره کرد که در تابستان امسال بیش از 130 هزار نفر (بنابر آمارهای رسمی) به تعداد شاغلان استان افزوده‌شده و از آن‌طرف هم تعداد بیکاران استان بیشتر شده‌است یعنی در تابستان امسال به رغم افزایش تعداد شاغلان، تعداد بیکاران هم 3700 نفر بیشتر شده‌است بنابراین این که تعداد شاغلان بیشتر شده است به این معنی نیست که حتماً باید تعداد بیکاران استان هم کاهش پیدا کند. برای توضیح این مسئله باید به شاخص مهمی به نام «نرخ مشارکت» اشاره کرد.
نرخ مشارکت اقتصادی(نرخ فعالیت)، عبارت است از نسبت جمعیت فعال(شاغل و بیکار) به جمعیت در سن کار. یعنی تعداد افراد جویای کار در استان در قالب نرخ مشارکت اقتصادی بازخورد داده می‌شود. در دوران بحران کرونا چون تعداد افرادی که امید یافتن شغل نداشته‌اند، در استان بیشتر شده، نرخ مشارکت اقتصادی در استان هم پایین آمده است اما از ابتدای امسال با بهتر شدن وضعیت به دلیل خروج از بحران کرونا، به تعداد جویندگان کار در استان و به‌تبع آن، به نرخ مشارکت اقتصادی هم افزوده‌شده است. در تابستان امسال حدود 40 هزار نفر به جویندگان کار در استان افزوده‌شده اند اما حدود 136 هزار نفر هم به تعداد شاغلان افزوده‌شده است این یعنی حدود 4 هزارنفر از جویندگان کار به شغل مدنظر خود دست پیدا نکرده و به خیل بیکاران پیوسته اند.
کاهش حداقل 11 هزارنفری بیکاران
بنا بر اذعان رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، با تغییر هر یک درصد نرخ مشارکت در استان حدود 60 هزار نفر به تعداد جویندگان کار در استان افزوده یا از آن کاسته می‌شود. طبق داده‌های مرکز آمار کشور، نرخ مشارکت در استان خراسان رضوی در پاییز امسال 2.3 درصد نسبت به پاییز سال گذشته افزوده شده است. یعنی در پاییز امسال حدود 138 هزار نفر به تعداد جویندگان کار استان نسبت به مدت مشابه سال گذشته اضافه‌شده‌اند و در مقابل تعداد 149 هزار نفر به تعداد شاغلان افزوده‌شده است. این یعنی به‌طور خالص حداقل بر اساس این تحلیل و نه داده رسمی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تعداد بیکاران استان در پاییز امسال نسبت به پاییز سال گذشته حداقل 11 هزار نفر کمتر شده‌است درحالی‌که در تابستان به تعداد بیکاران افزوده‌شده بود که می‌توان آن را مثبت‌ترین نکته اشتغال‌زایی در استان برآورد کرد.(حداقل روی کاغذ)
عمق زخم کرونا بر پیکره اشتغال استان
اما آیا واقعیت اشتغال استان به‌گونه‌ای بوده که بتوان آن را تا این اندازه مثبت ارزیابی کرد؟ در پاسخ باید اذعان کرد اگرچه از ابتدای امسال شاهد رونق اشتغال در بخش خدمات بودیم و احیای شغل در این حوزه باعث شده است تعداد بیکاران استان نسبت به سال گذشته کاهش یابد و تعداد شاغلان هم نسبت به سال گذشته افزایش یابد اما وقتی به آمارها و داده‌های رسمی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان در طول 4 سال گذشته مراجعه کنیم، خواهیم دید عمق زخمی که کرونا بر پیکره اشتغال استان وارد کرده به حدی عمیق بوده که افزوده‌شدن 149 هزار شاغل به جمعیت شاغلان در پاییز امسال، هنوز این زخم را التیام نداده است و فاصله قابل‌توجهی تا بهبود وضعیت اشتغال استان وجود دارد.
واقعیت اشتغال استان به استناد آمار رسمی
داده‌های سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان نشان می‌دهد، تعداد شاغلان استان در پایان فصل پاییز سال 96 معادل 2 میلیون و 116 هزار و 943 نفر بوده که در پایان پاییز سال 97 تعداد شاغلان استان به 2 میلیون و 238 هزار و 755 نفر رسیده‌است.
تعداد شاغلان استان در پایان پاییز سال 98 به رغم بحران تحریم‌های آمریکا و نوسانات شدید ارزی به 2 میلیون و 235 هزار و 441 نفر رسیده یعنی تعداد شاغلان استان در پاییز 98 نسبت به پاییز 97 افزایش بیش از 118 هزارنفری داشته است. این را هم باید اضافه کرد که تعداد جمعیت فعال استان در پایان پاییز 98 معادل 2 میلیون و 515 هزار و 946 نفر برآورد شده است.
در طول دو سال بحران کرونا تقریباً آماری درباره تعداد شاغلان استان به‌صورت رسمی منتشرنشده است اما داده‌های سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان نشان می‌دهد تعداد شاغلان استان در پایان پاییز امسال به 2 میلیون و 149 هزار نفر رسیده است که با توجه به افزایش 149 هزارنفری می‌توان گفت تعداد شاغلان استان در پاییز سال گذشته 2 میلیون نفر بوده‌است. بااین‌حال مقایسه تعداد شاغلان استان در طول 4 سال گذشته واقعیت بحران کرونا و عمق زخمی را که کرونا بر پیکره اشتغال استان وارد کرده است، مشخص‌تر می‌کند.
تعداد شاغلان استان در پاییز 98 و پیش از بحران کرونا معادل 2 میلیون و 357 هزار و 441 نفر بوده و در طول بحران کرونا در سال‌های 99 و 1400 طبق داده‌های رسمی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در پایان پاییز 1400 ،نسبت به پاییز 98 حداقل 357 هزار نفر کمتر است. به همین دلیل است که به‌رغم رشد 149 هزارنفری تعداد شاغلان استان در پاییز امسال نسبت به پاییز سال گذشته هنوز تعداد شاغلان استان در پایان پاییز امسال نسبت به پاییز سال 98 بیش از 208 هزار نفر کمتر است و این یعنی آثار بحران کرونا بر پیکره اشتغال استان به حدی عمیق است که ما هنوز از تعداد شاغلان استان در 3 سال پیش عقب‌تر هستیم.
اما مسئله به این جا ختم نمی‌شود، تمام این گزاره‌ها و عقب‌ماندگی 208 هزارنفری تعداد شاغلان استان نسبت به سال 98 در صورتی درست و دقیق است که ما نرخ افزایش جمعیت استان را در 3 سال گذشته صفر و جمعیت فعال استان را از سال 98 تاکنون ثابت در نظر بگیریم درحالی‌که این‌گونه نیست و به‌طورقطع هم نرخ رشد جمعیت با توجه به تعداد زیاد جمعیت مهاجر واردشده به مشهد و استان صفر نبوده و هم این‌که جمعیت فعال استان در طول سال گذشته ثابت نبوده است. هرچند آمار رسمی درباره جمعیت فعال استان در پاییز امسال هنوز منتشرنشده است.
در هر صورت واقعیت اشتغال استان رشد چشمگیر تعداد شاغلان در پاییز امسال به نسبت پاییز سال گذشته است، با این حال همچنان اشتغال در استان نسبت به پیش از شیوع کرونا کمتر است و همچنان باید منتظر اشتغال آفرینی بیشتر برای بازگشت به دوره قبل از کرونا بود.
