پتانسیل مرز شرقی؛ کلید توسعه گردشگری و صنایع دستی

به گزارش روابط عمومی اتاق مشهد، مژگان ثابت تیموری، رئیس کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق خراسان رضوی، در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه ظرفیت‌های بی‌نظیر مرزهای شرقی استان، نقطه اتصال ایران با بازارهای بین‌المللی است، تاکید کرد: سال گذشته توجه ویژه‌ای به مرز و گمرکات شرقی صورت گرفت و اکنون فرصت‌های اقتصادی و گردشگری فراوانی در این مناطق وجود دارد که باید بیش از پیش بهره‌برداری شوند.

تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی؛ زمینه‌ساز توسعه گردشگری سلامت و صنایع دستی

ثابت تیموری با اشاره به تفاهم‌نامه‌های منعقد شده با هیات‌های اعزامی از افغانستان در حوزه گردشگری و گردشگری سلامت گفت: این همکاری‌ها زمینه تعاملات هدفمند و منسجم را فراهم کرده و انتظار می‌رود فعالان اقتصادی و مسئولان شهرستان‌ها فرآیندهای ارتباطی را تسریع کنند.

رئیس کمیسیون گردشگری استان به صنایع دستی متنوع خراسان رضوی اشاره کرد و افزود: این تولیدات نه تنها باید در استان توسعه یابند، بلکه به بازارهای داخلی و خارجی صادر شوند. هدف ما فراتر از افغانستان و ترکمنستان است و بازارهای بزرگ آسیایی مانند چین و ژاپن باید مورد هدف قرار گیرند.

مسیر تاریخی جاده ابریشم؛ فرصت گسترش صادرات

ثابت تیموری با یادآوری اهمیت تاریخی و جغرافیایی استان در مسیر جاده ابریشم گفت: توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و بهبود مرزهای زمینی، به ویژه با تعهدات دولت افغانستان، زمینه اتصال بازار استان به بازارهای بزرگ آسیایی را فراهم کرده است.

وی ضعف در معرفی و تبلیغات محصولات را یکی از نقاط ضعف استان دانست و افزود: فرمانداران و روسای شهرستان‌ها باید پتانسیل‌های منطقه‌ای را از طریق کتابچه‌های تبلیغاتی و بسته‌های اطلاعاتی معرفی کنند تا بازارهای هدف شناسایی و فعال شوند.

رئیس کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق مشهد به واردات و صادرات چمدانی نیز اشاره کرد و گفت: این نوع واردات به ویژه در حوزه سنگ‌های قیمتی رشد چشمگیری داشته است. باید با فرآوری تولیدات داخلی و همکاری صنف طلا و جواهر، ارزش افزوده بیشتری ایجاد کنیم و از خام‌فروشی جلوگیری شود.

ثابت تیموری با تاکید بر نقش حمایت و همراهی دستگاه‌های دولتی و نمایندگان شهرستان‌ها افزود: اتاق بازرگانی با ارائه مشاوره‌های رایگان در زمینه صادرات، واردات، مسائل گمرکی و حقوقی، در کنار فعالان اقتصادی خواهد بود تا موانع موجود برطرف شود.

وی از همه استان‌های مرزی و شهرستان‌ها خواست همکاری و تبادل اطلاعات با هیئت‌های تجاری خارجی را توسعه دهند و با حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی، ظرفیت‌های گردشگری و صنایع دستی استان را معرفی کنند.

ثابت تیموری با نگاهی جامع به ظرفیت‌های خراسان رضوی، توسعه زیرساخت‌ها، افزایش همکاری‌های بین‌المللی و تقویت تبلیغات را کلید رونق اقتصادی استان دانست و بر هم‌افزایی میان فعالان اقتصادی و مسئولان تاکید کرد.

صنایع دستی و گردشگری؛ دو قطب صادراتی مهم استان

در بخش دیگری از این نشست، ناصر غفران، نایب رئیس کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق بازرگانی خراسان رضوی، با اشاره به پیشرفت‌ها در ساختار میزبانی زائران افغان در ایام اربعین گفت: کمیسیون گردشگری بر دو محور اصلی صادراتی متمرکز است؛ صنایع دستی و گردشگری، شامل گردشگری مذهبی و سلامت.

وی به ایجاد ساختاری منسجم برای میزبانی زائران، ارائه خدمات فرهنگی و نقش کلیدی آژانس‌ها و اپراتورها در رونق گردشگری اشاره کرد و از توسعه این طرح به مرزهای دوغارون و مهران خبر داد.

تقویت گردشگری و صنایع دستی در مرزهای شرقی خراسان رضوی

سپس امید خدادادی، دبیر کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق بازرگانی خراسان رضوی، بر اهمیت مرزهای شرقی به‌عنوان دروازه‌های اقتصادی و فرهنگی ایران تاکید کرد.

وی با اشاره به حدود ۵۰۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان و ترکمنستان، این مناطق را ظرفیت مناسبی برای تبادلات فرهنگی، هنری و تجاری دانست و افزود: صنایع دستی استان شامل فرش دستباف، سنگ‌های قیمتی، سفال سنتی و آثار هنری بومی، علاوه بر ارزآوری، می‌تواند اشتغال پایدار ایجاد کرده و برند ملی استان را ارتقا دهد.

خدادادی همچنین به ضعف سازوکارهای رسمی صادرات صنایع دستی اشاره کرد و گفت: تاکنون بیشتر صادرات به صورت غیررسمی یا از طریق مسافران انجام شده است و ایجاد فرآیندهای قانونی و تسهیل صادرات رسمی، نقش مهمی در توسعه پایدار این حوزه خواهد داشت.

وی پیشنهاد داد برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی، هفته‌های فرهنگی مشترک و کارگاه‌های آموزشی با مشارکت کشورهای همسایه، زمینه معرفی ظرفیت‌های گردشگری و صنایع دستی استان را فراهم می‌کند.

وی تاکید کرد: بهره‌گیری از ظرفیت مناطق آزاد تجاری، همکاری با اتاق‌های مشترک ایران و کشورهای همسایه، و نقش حمایتی وزارتخانه‌ها در انعقاد تفاهم‌نامه‌ها و ایجاد ارتباطات بین‌المللی، برای توسعه صادرات صنایع دستی و ورود گردشگران ضروری است.

خدادادی، اهداف کلیدی برنامه را شامل افزایش سهم استان در صادرات غیرنفتی، توسعه بازارهای جدید، ارتقای برند گردشگری، ایجاد اشتغال پایدار و تسهیل ورود و خروج گردشگر از مرزهای رسمی برشمرد.

او با اشاره به برنامه‌ریزی شش ماهه برای شروع فعالیت‌های اجرایی، بر اهمیت هم‌افزایی نهادهای دولتی و خصوصی تاکید کرد و آن را عامل کلیدی موفقیت در مسیر توسعه گردشگری و صنایع دستی استان خواند.

تقویت صادرات فرش و اصلاح زیرساخت‌ها

در ادامه نشست، عبدالله احراری، از فعالان حوزه فرش دست‌بافت با اشاره به وضعیت نگران‌کننده بازار داخلی گفت: کشورهای همسایه، به ویژه افغانستان، سهم قابل توجهی از بازار ایران را در اختیار گرفته‌اند و فرش افغانستان با عنوان فرش خراسانی در بازار تهران به فروش می‌رسد.

وی افزود: سیستم اداری ایران با بروکراسی سنگین و عوارض ۱۰تا ۱۵ درصدی واردات مواد اولیه، مسیر تولید داخلی را محدود کرده و قیمت‌ها به شدت افزایش یافته است. احراری تاکید کرد: برای توسعه صادرات صنایع دستی، اصلاح زیرساخت‌ها، ایجاد بانک اطلاعاتی و همکاری منطقی با کشورهای همسایه ضروری است.

برندسازی و توسعه گردشگری منطقه‌ای

نگار حسینیان، نایب رئیس انجمن طبیعت‌گردی ایران نیز، بر اهمیت برندسازی مناطق گردشگری و طبیعت‌گردی تاکید کرد و گفت: محتواهای گردشگری باید چندزبانه بوده و جاذبه‌ها و صنایع دستی با محتوای بومی و فرهنگی ارائه شوند.

وی افزود: روایت‌های مشترک فرهنگی و تاریخی مانند نوروز و جاده ابریشم می‌تواند محور جشنواره‌ها و رویدادهای منطقه‌ای باشد و ایجاد پلتفرم‌های شبکه‌سازی کارآفرینان گردشگری، همکاری‌های منطقه‌ای و خدمات آنلاین را تسهیل می‌کند.

حسینیان همچنین بر طراحی مسیرهای گردشگری مشترک با کشورهای همسایه تاکید کرد.

ضرورت ارتقای زیرساخت‌ها برای جذب گردشگر

محمد نیکو، رئیس جامعه حرفه‌ای هتل‌آپارتمان‌داران، با اشاره به چالش‌های زیرساختی مانند قطعی برق و آب در مجموعه‌های اقامتی گفت: هرگونه توسعه گردشگری خارجی و همکاری با سرمایه‌گذاران بین‌المللی تنها پس از تامین زیرساخت‌ها امکان‌پذیر است.

وی بر ضرورت تعریف رویکرد اقتصادی جدید در گردشگری خارجی پس از رفع موانع فنی و زیرساختی تاکید کرد.

توسعه کیفی سرمایه‌گذاری در تایباد

مجتبی قادری، معاون فرماندار تایباد، ظرفیت‌های این شهرستان به ویژه در حوزه صنایع دستی و ارتباطات فرامرزی با افغانستان را یادآور شد و خواستار تمرکز بر توسعه کیفی و تسهیل سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد دوغارون شد.

وی تاکید کرد که ظرفیت‌های بالفعل موجود در تایباد باید با نگاهی منطقه‌ای و مشارکتی تقویت شوند.

وی با اشاره به وضعیت صنایع دستی این شهرستان گفت: در تایباد سه بازار شهروند فعال است که یکی از آن‌ها با ۴۰ غرفه به فروش صنایع دستی اختصاص دارد و هفت غرفه به صورت تخصصی فعال هستند. بیش از ۲۵۰۰ هنرمند در رشته‌هایی چون فرشبافی، گوهرتراشی و سازه‌های سنتی مشغول فعالیت‌اند. روستای پشته نیز به‌عنوان روستای ملی صنایع دستی با نزدیک به ۸۰۰ هنرمند فعال، نمونه موفقی از این حوزه است و حضور مقامات ملی نشان‌دهنده توجه سطح بالا به ظرفیت‌های محلی است.

فرصت‌های اقتصادی با بهره‌گیری از قرابت فرهنگی

قادری به اشتراکات فرهنگی بین مردم تایباد و افغانستان اشاره و آن را مزیت راهبردی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی برشمرد.

وی افزود: روزانه حدود 5 هزار نفر از مرز تایباد تردد دارند و تا ۹۰۰ دستگاه اتوبوس، ون و سواری برای حمل‌ونقل آنان فعال است. با مدیریت مناسب، می‌توان از این ظرفیت برای توسعه اقتصادی و تعامل با افغانستان استفاده کرد.

معاون فرماندار تایباد با حمایت از ابتکار تاسیس منطقه آزاد مشترک ایران و افغانستان گفت: این منطقه می‌تواند عبور از موانع دیپلماتیک و اقتصادی، به ویژه با طالبان، را تسهیل کند. دیدار اخیر والی هرات با مقامات استانی گام‌های مثبتی در این مسیر برداشته است و فرمانداری آماده پشتیبانی کامل است.

مرز دوغارون؛ شاهراه ترانزیتی و فرصت سرمایه‌گذاری

قادری ظرفیت مرز دوغارون را یادآور شد و گفت: 60 درصد کل ترانزیت ایران به افغانستان از این مرز انجام می‌شود و سال گذشته بیش از سه میلیارد دلار مبادلات تجاری صورت گرفت. حجم تقاضای سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد دوغارون نیز به 20 هزار میلیارد تومان رسیده است.

وی به طرح‌های زیرساختی اشاره کرد و گفت: عملیات اجرای خط آهن مشهد- فریمان- دوغارون دوباره آغاز شده، فرودگاه منطقه آزاد دوغارون با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حال نهایی‌سازی است و زیرساخت‌های آی‌تی و خدمات هوشمند در دستور کار قرار دارند.

قادری با تاکید بر نقش تایباد به‌عنوان هاب لجستیکی شرق کشور، از فعالان بخش خصوصی دعوت کرد تا فرصت‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی، فرهنگی و صنعتی در منطقه آزاد دوغارون را مغفول نگذارند.

سرخس؛ گنجی ناشناخته در شمال شرق ایران

در ادامه «مجید بیکی» فرماندار شهرستان سرخس با معرفی اجمالی از شهرستان، گفت: سرخس یکی از مناطق دارای ظرفیت‌های بی‌نظیر در شرق کشور است که متاسفانه کمتر شناخته شده است. جمعیت شهرستان حدود ۵۰۰ هزار نفر است و ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک با ترکمنستان دارد. این مرز شامل گذرگاه‌های ریلی و زمینی است و به طور مستقیم به ترکمنستان متصل می‌شود. سرخس دارای ۴۶ اثر ثبت‌شده تاریخی، ۳۷ نوع صنایع دستی و جاذبه‌های طبیعی مانند دریاچه‌ها، غارها، و ژئوپارک‌هاست. غار مزداوند یکی از جاذبه‌هایی‌ست که تنها ۱۰۰ کیلومتر با مشهد فاصله دارد.

او تامین مواد اولیه و بازار را دو چالش اصلی صنایع دستی دانست و افزود: بخش خصوصی می‌تواند هر دو مورد را تامین کند، مشروط بر اینکه اتصال مؤثری بین بخش خصوصی و دولتی برقرار شود. همچنین، باید از ابزارهای نوین اطلاع‌رسانی برای معرفی صنایع دستی استفاده کنیم.

بیکی با اشاره به نقش پررنگ سرخس در ترانزیت کشور گفت: ۱۵درصد ترانزیت کل کشور از مرز سرخس انجام می‌شود. سال گذشته از مجموع ۲۲ میلیون تن کالای وارداتی و صادراتی کشور، ۴ میلیون تن آن از مرز سرخس عبور کرده است. همچنین، ۷۰ درصد ترانزیت ریلی کشور از این مرز صورت می‌گیرد.

او همچنین به تصویب آیین‌نامه منطقه آزاد سرخس اشاره کرد و گفت: با آغاز فعالیت رسمی این منطقه، دروازه‌ای جدید به سوی کشورهای CIS و چین گشوده خواهد شد.

فرماندار سرخس، از اتصال راه‌آهن چابهار به سرخس تا نیمه اول سال آینده خبر داد و گفت: این پروژه ظرفیت بزرگی برای توسعه ترانزیت کالا در شرق کشور فراهم می‌کند. چه برای واردات مواد اولیه، و چه صادرات محصولات صنایع دستی، یک مسیر پایدار در حال شکل‌گیری است.

حل مشکلات مرزی، زیرساختی و بازرگانی در لطف‌آباد نیازمند توجه ملی است

مجتبی بزم آرا، فرماندار شهرستان درگز نیز در ادامه این جلسه با اشاره به مشکلات متعدد در مرز لطف‌آباد، خواستار توجه ویژه نهادهای مرکزی به زیرساخت‌های مرزی، ترانزیت، تجارت، و مسائل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با این شهرستان شد.

وی افزود: تلاش‌هایی برای فعال‌سازی مجدد مرز لطف‌آباد صورت گرفته و در جلسات مختلف با مقامات ترکمنستانی، موضوع بازگشایی مسیر تردد مسافری لطف‌آباد مطرح شده؛ اما طرف مقابل تاکنون زیر بار نرفته است.

او با بیان اینکه زیرساخت‌های مناسبی در مرز احداث شده، تاکید کرد: لطف‌آباد به مراتب از بسیاری از مرزهای فعال کشور به‌روزتر است و آمادگی پذیرش تردد مسافری را دارد.

بزم آرا در بخش دیگری از سخنانش به مشکلات ناشی از تردد کامیون‌ها و نارضایتی مردم اشاره کرد و گفت: با توجه به تردد روزانه حدود ۵۰۰ کامیون از مرز لطف‌آباد، مشکلاتی چون آلودگی هوا، تصادفات، و تخریب مستمر جاده‌ها را شاهدیم. هر شش ماه، روکش جاده انجام می‌شود؛ اما به دلیل نداشتن مسیر جایگزین، بلافاصله دوباره آسیب می‌بیند.

وی همچنین خواستار تخصیص درصدی از درآمدهای ترانزیتی به شهرستان‌های مبدا و مقصد مانند درگز شد، مشابه آنچه در مناطق نفت‌خیز اجرا می‌شود.

بزم آرا به چالش‌های تجاری با طرف ترکمنستانی اشاره کردو گفت: در حال حاضر بیش از هزار کامیون در پشت مرز متوقف هستند. رانندگان در تیرپارک و گمرک حتی تا پنج شب معطل می‌مانند. مانع‌تراشی و اخذ هزینه‌های اضافی برای ترخیص، از مشکلات عمده است؛ گاهی طرف ترکمنستانی می‌گوید به دلیل پر بودن کرایه، کامیون ایرانی باید بار را به محل تخلیه آورده و منتظر بماند.

وی خواستار بازنگری در قانون ممنوعیت تجمیع کالا در استان‌های مرزی شد و افزود: این قانون برای بنادر بزرگی مانند بندرعباس یا مرز بازرگان مناسب است؛ اما برای درگز کاربرد ندارد.

فرماندار درگز همچنین، از ظرفیت این شهرستان در حوزه گردشگری سلامت سخن گفت و افزود: در بیمارستان شهرستان ۱۳ تخت VIP آماده شده، سه اتاق عمل به‌روزرسانی شده، و توان پذیرش بیماران از کشورهای همسایه فراهم است. با وجود این امکانات، هنوز استقبال مناسبی نشده و دلیل آن عدم تبلیغات و معرفی خدمات به مردم ترکمنستان است.

اهمیت بازارچه مرزی باجگیران

رسول فرزادفر، فرماندار شهرستان قوچان نیز، به اهمیت منطقه باجگیران در تجارت و ارتباطات بین‌المللی اشاره کرد و گفت: قدمت این مرز بیش از ۹۶ سال است و نزدیکی آن به مرکز ترکمنستان فرصت‌ها و چالش‌های ویژه‌ای دارد.

وی به بازارچه مرزی ۱۸۰ غرفه‌ای اشاره کرد و گفت: امسال این بازارچه میزبان ۱۹ هزار و ۳۰۴ نفر از اتباع خارجی برای خرید بوده و ظرفیت بالقوه آن برای توسعه تجارت مرزی بسیار بالاست.

فرزادفر، بر ضرورت همکاری دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی، به ویژه اتاق بازرگانی تاکید کرد و خواستار شناسایی دقیق بازار هدف، به ویژه در ترکمنستان شد.

استراتژی جامع گردشگری منطقه‌ای

غلامعباس ارباب خالص، رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در خراسان شمالی، بر تدوین استراتژی جامع و تقسیم‌بندی منسجم ظرفیت‌های گردشگری فرهنگی، مذهبی و تاریخی تاکید کرد.

وی، سه محور اصلی گردشگری ایران برای آسیای مرکزی را شامل محورهای فرهنگی و تاریخی، مذهبی و سلامت عنوان کرد.

ارباب خالص بر فرصت تعامل فرهنگی با کشورهای همزبان و لزوم مقابله با حضور فعال سایر کشورها در منطقه تاکید کرد و از تدوین سه سند همکاری فرهنگی برای استان‌های خراسان شمالی، خراسان رضوی و گلستان خبر داد.

بهره‌گیری از ظرفیت‌های شهرستانی برای گردشگری و تجارت

ابراهیم محرابی، عضو کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق بازرگانی مشهد، بر اهمیت استفاده از ظرفیت شهرستان‌های مرزی برای توسعه گردشگری و تجارت تاکید کرد.

وی گفت: ایجاد مناطق ویژه گردشگری در سطح ملی زمانبر است، اما با استفاده از ظرفیت‌های شهرستان‌ها مانند سرخس، قوچان و درگز می‌توان اقداماتی مؤثر انجام داد.

محرابی پیشنهاد داد فرمانداران و نمایندگان مجلس پیگیری جدی‌تری برای توسعه این ظرفیت‌ها داشته باشند.

فعال‌سازی ظرفیت‌های بومی و دانشگاهی

سید جواد موسوی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی نیز در این جلسه، ضمن قدردانی از تلاش‌های صورت گرفته در کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق مشهد، بر استفاده از ظرفیت‌های موجود و افراد پای کار برای ایجاد تحولات مثبت در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی تاکید کرد.

او بر اهمیت توجه به ظرفیت‌های بومی و روستایی تاکید کرد و گفت: با همدلی و برنامه‌ریزی مؤثر، حتی در شرایط سخت می‌توان اقدامات فرهنگی مفیدی انجام داد.

وی همچنین خواستار بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت‌های دانشگاهی در توسعه گردشگری و دیپلماسی فرهنگی شد.

استفاده بهینه از فرصت‌های مرزی

موسوی تصریح کرد: خراسان یکی از دروازه‌های مهم ارتباطی کشور است، اما ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی این منطقه، به ویژه در مناطق مرزی مثل لطف‌آباد، هنوز به طور کامل شکوفا نشده‌اند.

او افزود: ۹۰ رشته صنایع دستی در استان فعال است که ۲۳ مورد بومی هستند و باید برای صادرات آن برنامه‌ریزی شود.

وی بر لزوم ایجاد بازارهای مشترک فرهنگی و تجاری با کشورهای همسایه، از جمله افغانستان و آسیای میانه، تاکید کرد و گفت: خانه‌های تاریخی استان می‌توانند پایگاه‌هایی برای توسعه صادرات صنایع دستی و غذاهای بومی باشند. همچنین نیاز به دفاتر اطلاع‌رسانی و دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت برای فعالان فرهنگی و گردشگری در مرزها وجود دارد.

همکاری‌های فرهنگی و حل مشکلات گمرکی

موسوی اظهار کرد: تعاملات در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی با افغانستان باید گسترش یابد.

وی همچنین خواستار معرفی نماینده‌ای مشخص برای پیگیری مشکلات گمرکی هنرمندان شد و بر هماهنگی همه دستگاه‌ها برای توسعه فرهنگی و حمایت از هنرمندان تاکید کرد.

ساماندهی تفاهم‌نامه‌ها و حوزه گردشگری سلامت

مسعود فرهادی، کارشناس نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال شرق کشور نیز، در پایان نشست اظهار کرد: تفاهم‌نامه‌های متعددی با کشورهای همسایه، از جمله آخرین مورد با والی هرات، امضا شده که نیازمند ایجاد سازوکار عملیاتی است.

وی افزود: در حوزه گردشگری سلامت مشکل عمده‌ای وجود ندارد؛ اما تعامل بین آژانس‌های گردشگری برای هماهنگی هزینه‌ها باید بهبود یابد.