هم‌افزایی خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان برای توسعه صادرات؛ از فرصت‌های چابهار تا چالش‌های زیرساختی

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی خراسان رضوی، حسین محمدیان، رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق مشهد در ابتدای این نشست، با اشاره به موقعیت جغرافیایی و ظرفیت‌های استان خراسان رضوی اظهار کرد: خراسان رضوی به دلیل همجواری با افغانستان و ترکمنستان و همچنین نزدیکی به کشورهای آسیای میانه، از شرایط ویژه‌ای برخوردار است. وجود خطوط ریلی و مسیرهای ترانزیتی موجب شده تا این خطه به یکی از مهم‌ترین استان‌های کشور در حوزه صادرات تبدیل شود. بخش عمده واحدهای اقتصادی ما در این استان، کوچک و متوسط هستند و اغلب صادرات استان نیز در حوزه غیرنفتی انجام می‌گیرد.

وی افزود: با توجه به اینکه خراسان رضوی سالانه میزبان میلیون‌ها زائر و گردشگر است، ظرفیت‌های گسترده‌ای در زمینه گردشگری مذهبی، گردشگری سلامت و صنایع مرتبط وجود دارد.

سرمایه‌گذاری کشاورزی در چابهار، فرصتی برای خراسان رضوی

محمدیان در ادامه به موضوع بازدید چندی پیش هیات اقتصادی خراسان رضوی از چابهار اشاره و بیان کرد: ارتباط و هماهنگی ما با چابهار می‌تواند در توسعه همکاری‌ها بسیار مؤثر باشد. یکی از برنامه‌های مهم، ایجاد گلخانه در منطقه چابهار است. این اقدام اهمیت زیادی دارد؛ زیرا سرمایه‌گذاران و فعالان حوزه کشاورزی می‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند و بخشی از بحران کم‌آبی استان از این طریق مدیریت شود. انتقال آب از طریق خط لوله از چابهار به خراسان رضوی نیز در حال انجام است و پیش‌بینی می‌شود ظرف یک سال آینده، آب برای مصارف صنعتی به استان برسد.

وی بخش دیگری از سخنان خود را به موضوع ترانزیت و صادرات خودرو اختصاص داد و توضیح داد: اگر بتوانیم تفاهمی میان استان‌های خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان ایجاد کنیم، خودروهای منطقه آزاد چابهار می‌توانند در محدوده این دو استان تردد کنند. در صورت استفاده از خودروهای نو در این مسیر، این موضوع بر ناوگان حمل‌ونقل زمینی ما تاثیر قابل توجهی خواهد گذاشت. استانداران دو استان نیز مقرر شد پیگیر مراحل قانونی این طرح باشند.

محمدیان با انتقاد از فضای مبهم و بی‌ثبات اقتصادی کشور و استان سیستان و بلوچستان گفت: با وجود ظرفیت‌های فراوان، ایران هنوز نتوانسته در حوزه توسعه صادرات موفق عمل کند و تصمیمات گذشته نیز در این زمینه کارآمد نبوده است. در شرایطی که صنایع در تابستان با قطعی برق و در زمستان با کمبود گاز روبه‌رو هستند، نمی‌توان انتظار تحقق توسعه را داشت. تغییر نگرش اساسی برای بهبود این وضعیت ضروری است.

رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق مشهد صدور مجوزهای بی‌رویه را از دیگر مشکلات در این حوزه دانست و بیان کرد: صدور مجوزهای متعدد بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌ها، خطاست. ایجاد کارخانه صرفاً به معنای توسعه نیست. باید ظرفیت‌های واقعی استان‌ها مورد توجه قرار گیرد و بر اساس آن زیرساخت‌های لازم فراهم شود. متاسفانه در بسیاری از موارد احساسی عمل می‌شود و از نظر کارشناسان استفاده نمی‌گردد. اگر یارانه یا سوبسید داده می‌شود، باید در مقابل آن ارزش افزوده لازم ایجاد گردد.

محمدیان با اشاره به مشکلات صادرکنندگان در حوزه رفع تعهدات ارزی خاطرنشان کرد: امروز صادرکنندگان معتبر و نامدار، برای رفع تعهد ارزی با مشکلات جدی مواجه‌اند و در صورت عدم رفع تعهد به موقع، حتی کارت بازرگانی آن‌ها متوقف می‌شود و این امر، صادرات را مختل می‌کند؛ این وضعیت به هیچ وجه به نفع اقتصاد کشور نیست. باید به تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی فکر کنیم.

وی همچنین یکی از مزیت‌های مهم صادراتی خراسان رضوی را نزدیکی به بازار افغانستان دانست و گفت: در حال حاضر تعرفه‌های وارداتی افغانستان به‌شدت افزایش یافته و همین امر امکان صادرات محصولات ساده و اولیه ما را محدود کرده است. به این ترتیب در آینده نزدیک، فرصت حضور در بازارهای منطقه بیش از پیش دشوار خواهد شد.

محمدیان با اشاره به مصرف بالای انرژی در کشور تاکید کرد: در یک روز، معادل بخشی از حجم صادرات غیرنفتی ایران، بنزین در کشور مصرف و دود می‌شود. این در حالی است که می‌توان با مدیریت درست منابع، از این حجم انرژی در مسیر توسعه اقتصادی بهره گرفت. امیدواریم در کنار هم، قطار اقتصاد کشور را به ریل اصلی بازگردانیم. فعالان بخش خصوصی تمام تلاش خود را می‌کنند تا برای کشور و جوانان آینده‌ای بهتر ترسیم کنند. هنوز هم فرصت برای انجام کارهای بزرگ وجود دارد و نباید ناامید بود.

30 تا 35 درصد از کالاهای صادراتی خراسان رضوی از مبادی سیستان و بلوچستان صادر می‌شود

سپس علیرضا راشکی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی سیستان و بلوچستان، در خصوص ارتباط دو استان در حوزه صادرات گفت: بخشی قابل توجهی از صادرات خراسان رضوی از طریق سیستان انجام می‌شود. میانگین حدود ۳۰ الی ۳۵ درصد از کالاهای صادراتی خراسان رضوی از مبادی صادراتی سیستان عبور می‌کند. این آمار به‌خوبی نشان می‌دهد که ظرفیت‌ها و فرصت‌های فراوانی در این منطقه وجود دارد که باید با وجود همه مشکلات، از آن بهره گرفت.

وی در ادامه به افزایش هزینه‌های تولید و لزوم طراحی مدل‌های نوین صادراتی اشاره کرد و گفت: با توجه به رشد قیمت تمام‌شده کالاها و دشواری رقابت در بازارهای جهانی، ناچار شدیم مدل‌هایی طراحی کنیم که بتواند زنجیره ارزش را در داخل کشور تکمیل کند. این رویکرد کمک می‌کند از هزینه‌های اضافی جلوگیری شود.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی سیستان و بلوچستان افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد که ظرفیت‌های متعددی در استان‌های مختلف از جمله اصفهان و خراسان رضوی شناسایی شده است. برای مثال، در حوزه پلاستیک، ارزش صادراتی تا حدود ۷۰ میلیون دلار برآورد شده است. اما به دلایل گوناگون از جمله هزینه‌های سنگین حمل‌ونقل از شمال غرب تا جنوب شرق کشور، این فرصت‌ها به‌درستی مورد استفاده قرار نگرفته است.

وی ادامه داد: نمونه موفقی در قزوین و زاهدان وجود دارد که در آن ماده اولیه در قزوین تولید و محصول نهایی در زاهدان بسته‌بندی می‌شود و سپس به ۱۶ کشور صادر می‌گردد. این تجربه نشان می‌دهد که اگر حلقه‌های پایانی زنجیره ارزش در مناطق مرزی تکمیل شود، هم اشتغال ایجاد خواهد شد و هم هزینه‌ها کاهش می‌یابد.

راشکی همچنین به ضرورت سرمایه‌گذاری در سیستان و بلوچستان اشاره و خاطرنشان کرد: این استان از نظر شاخص‌های توسعه‌ای حدود ۶۰ درصد پایین‌تر از میانگین کشوری است. منابع مالی و انرژی نیز محدود است. با این حال، در سفر اخیر رئیس‌جمهور، ۱۷ هزار میلیارد تومان برای استان مصوب شد و بخشی از اختیارات نیز به استاندار سپرده شد تا مسیر توسعه هموارتر گردد.

وی با اشاره به ظرفیت‌ شهرک‌های صنعتی چابهار افزود: دو شهرک صنعتی مهم در محدوده منطقه آزاد چابهار قرار دارد. این شهرک‌ها می‌توانند به‌ویژه با استفاده از ظرفیت‌های افغانستان و موقعیت جغرافیایی ممتاز منطقه، نقش مهمی در توسعه صادرات ایفا کنند. اگر سرمایه‌گذاری‌های لازم در این حوزه انجام گیرد، مرزهای سیستان می‌تواند به محلی برای تولید و صادرات کالاهای متنوع تبدیل شود.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی سیستان و بلوچستان تاکید کرد: تمامی این مطالعات و مدل‌ها آماده ارائه است و نیازمند ورود بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاران هستیم. باید از ظرفیت‌های موجود در مرز استفاده کنیم تا برای استان مزیت ایجاد شود و صادرات کشور نیز تقویت گردد. این منطقه می‌تواند به یک پایگاه مهم برای تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صادرات تبدیل شود.

 چابهار و سیستان و بلوچستان؛ ظرفیت‌های بزرگ در انتظار معرفی و توجه جدی

مرتضی قندچی، نایب‌رئیس کمیسیون مدیریت واردات اتاق مشهد نیز با اشاره به تجربه‌های گذشته و ظرفیت‌های مغفول سیستان و بلوچستان  اظهار کرد: پیش از انقلاب و حتی تا امروز، تغییر جدی در وضعیت توسعه استان سیستان و بلوچستان این منطقه رخ نداده است. امید ما به چابهار بود، اما متاسفانه دو سه مجموعه بزرگ از خراسان که به این منطقه رفتند نیز به دلیل بدعهدی‌ها و عملکرد ضعیف دولت‌ها نتوانستند به نتیجه برسند و آنچه باید انجام می‌شد، محقق نگردید.

وی با تاکید بر اهمیت معرفی ظرفیت‌های سیستان و بلوچستان افزود: فرصت‌های بزرگی در منطقه چابهار وجود دارد اما این استان در معرفی ظرفیت‌های خود مظلوم واقع شده است. بارها  گفته شده که حتی فیلم‌سازان را باید دعوت کنیم تا درباره این منطقه تولید اثر کنند، اما نه به‌صورت سطحی بلکه با هدف معرفی واقعی این استان به مردم ایران. سیستان و بلوچستان استانی با ظرفیت‌های اجتماعی، قومی و اقتصادی فراوان است که نیازمند توجه جدی است.

قندچی به ارتباط خراسان رضوی با سیستان بلوچستان اشاره و بیان کرد: خراسان رضوی از نظر حمل‌ونقل بین‌المللی جایگاه مهمی دارد.حدود ۴۰۰ شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی در این استان فعال هستند و عمده بار آسیای میانه از این مسیر جابه‌جا می‌شود. در طول سال‌ها نیز مدیران زیادی از خراسان برای اداره بخش‌های مختلف سیستان و بلوچستان اعزام شدند. همین وابستگی مدیریتی نشان می‌دهد که دو استان ارتباطی تاریخی و ساختاری با یکدیگر دارند.

وی با اشاره به روابط مرزی و همسایگی خاطرنشان کرد: در سیستان و بلوچستان، به‌ویژه در چابهار، ارتباطات گسترده و مؤثری با فعالان اقتصادی پاکستان و افغانستان وجود دارد. ارتباطاتی که از نظر مالی و تجاری گاهی بسیار بهتر و روان‌تر از ما عمل می‌کند. این ظرفیت می‌تواند به معرفی و فروش محصولات استان در این کشورها و حتی آسیای میانه کمک کند. تقاضای مشخصی برای برخی کالاهای ایرانی در ازبکستان و دیگر کشورها وجود دارد که از طریق این ارتباطات امکان تامین آن فراهم است.

قندچی در ادامه به موضوع حمل‌ونقل پرداخت و اظهار کرد: بخش عمده جابه‌جایی کالاهای صادراتی استان از مسیر خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان صورت می‌گیرد. فعالان حمل‌ونقل استان سیستان و بلوچستان نیز بسیار پویا هستند؛ اما باید توجه داشت که برای کالاهای حجیم و سنگین، حمل ریلی به‌صرفه‌تر و مطمئن‌تر از حمل جاده‌ای است. برای مثال، بارگیری ۶۸ تُن کالا با قطار هم ارزان‌تر تمام می‌شود و هم مشکلاتی مانند ویزا و محدودیت‌های مرزی را ندارد. در واقع، راننده‌ای وجود ندارد که هر لحظه نگران توقف و تاخیر باشد.

وی افزود: انحصار اصلی در حمل‌ونقل ریلی در مشهد قرار دارد و این موضوع یک مزیت بزرگ برای استان خراسان رضوی است. اگر بتوانیم این ظرفیت را فعال‌تر کنیم، بسیاری از هزینه‌های صادرات کاهش خواهد یافت و کالاها راحت‌تر به آسیای میانه خواهند رسید. امیدواریم دو حوزه گمرک و حمل‌ونقل ریلی در استان‌ها بیش از پیش فعال شوند تا بتوانیم بازاری گسترده‌تر برای صادرات ایجاد کنیم.

در بخش دیگری از این نشست، فعالان اقتصادی دیدگاه‌های خود را درباره ظرفیت‌ها و چالش‌های سیستان و بلوچستان بیان کردند.

وحید امیدوار، رئیس خانه صنعت سیستان و بلوچستان، با دعوت از سرمایه‌گذاران برای ورود جدی به این استان تاکید کرد: زیرساخت‌های صنعتی فراهم است و با یک فراخوان عملی می‌توان زمینه فعالیت بخش خصوصی را فراهم کرد.

میلاد مختارزاده، از فعالان اقتصادی این استان نیز با اشاره به تجربه انتقال واحد تولیدی‌اش از تهران به سیستان و بلوچستان، ظرفیت‌های فنی و حمایت‌های محلی را مزیتی برای کاهش هزینه‌ها و بهره‌مندی از برق پایدار در این استان دانست.

مسعود زحمتکشان، فعال حوزه شیلات نیز، ظرفیت‌های واقعی صادرات و صنایع تبدیلی شیلات را یادآور شد و مشکلات بنادر، کمبود سرمایه‌گذاری و محدودیت واردات کانتینر را از موانع اصلی توسعه عنوان کرد.

همچنین نهنگی، از فعالان اقتصادی سیستان و بلوچستان، بر اهمیت مسیرهای آبی و موقعیت استراتژیک منطقه تاکید کرد و خواستار تعیین رسمی مرز آبی آباد شد تا بستر قانونی بهره‌برداری از آن فراهم گردد.

او و دیگر فعالان اقتصادی به تنوع محصولات تبدیلی مانند خوراک دام و مواد اولیه صنایع کارتن و MDF اشاره کردند که توان ایجاد زنجیره‌های تولیدی و صادراتی در منطقه را دارد.

در ادامه این نشست، حاضران بر ضرورت تقویت زیرساخت‌های انرژی، حمل‌ونقل ریلی و آبی، تسهیل امور گمرکی، سرمایه‌گذاری در شهرک‌های صنعتی مرزی و توسعه روابط تجاری با همسایگان از طریق معرفی محصولات ایرانی و شبکه‌های موجود تاکید کردند.