واکاوی اقتضائات ایجاد کنسرسیوم تجارت سلامت با محوریت فناوری‌های نوین در استان

کنسرسیوم تجارت سلامت، فرصتی استثنایی برای توسعه صادرات و جذب توریسم درمانی است

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، علی‌محمد شریعتی‌مقدم، رئیس کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق مشهد، در ابتدای این نشست اظهار کرد: در مسیر تشکیل کنسرسیوم تجارت سلامت، اگر ظرفیت‌های قانونی وجود دارد باید این قوانین به‌ویژه در حوزه دانش‌بنیان با سرعت و کیفیت بیشتری اجرایی شود. ایجاد این کنسرسیوم فرصتی استثنایی است که می‌تواند با حمایت استاندار محقق شود. هرچند در گذشته ناهماهنگی میان دستگاه‌ها مانع تحقق این هدف بود، اما نباید از نقش پیشگامانه خراسان رضوی در این عرصه غافل شد. در سطح ملی نیز مخالفتی با توسعه دانش‌بنیان و صادرات وجود ندارد، اما برخی قوانین دست‌وپاگیر همچنان مانع جدی به شمار می‌روند.

وی با اشاره به تغییر رویکردهای بازاریابی در استان افزود: در حوزه بازاریابی، از روش‌های سنتی و تهاجمی عبور کرده و به سمت «بازاریابی معکوس» حرکت کرده‌ایم؛ به این معنا که مزیت‌های ایجادشده موجب می‌شود مشتریان صادراتی خود به سراغ این ظرفیت‌ها بیایند. خراسان رضوی و مشهد نمونه بارز این الگو هستند؛ چرا که کیفیت بالای خدمات و قیمت‌های رقابتی سبب جذب بیماران و گردشگران خارجی به کلینیک‌ها و پزشکان این استان شده است.

شریعتی‌مقدم تصریح کرد: برای تحقق هرچه سریع‌تر کنسرسیوم باید از ظرفیت‌های مختلف حوزه دانش‌بنیان استفاده کرد و از تصدی‌گری دولت پرهیز داشت. این کنسرسیوم نباید محدود به شرکت‌های مستقر در پارک علم و فناوری باشد، بلکه باید به عنوان یک هاب صادراتی دیده شود. همچنین ظرفیت شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی می‌تواند در تسهیل‌گری و رفع قوانین مزاحم مؤثر واقع شود.

رئیس کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق بازرگانی خراسان رضوی ادامه داد: شناسایی شرکت‌ها و افراد پیشران حوزه سلامت و اقتصاد دانش‌بنیان باید در اولویت قرار گیرد. علاوه بر این، فراهم کردن آموزش‌های لازم و پیش‌بینی حمایت‌های چندجانبه می‌تواند مسیر تشکیل کنسرسیوم را هموار سازد.

به گفته وی، استفاده از ظرفیت‌های وزارت صمت و سازمان توسعه تجارت در حمایت از ساختار و ایجاد کنسرسیوم‌های صادراتی نیز ضرورتی انکارناپذیر است.

تجربه گمرک تخصصی پیام، الگویی برای تشکیل کنسرسیوم تجارت سلامت در خراسان رضوی است

سپس سید حسن هاشمی، نایب‌رئیس کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق بازرگانی خراسان رضوی اظهار کرد: همان‌گونه که دو سال پیش گمرک تخصصی در منطقه ویژه اقتصادی پیام ایجاد شد و کارگاه‌های آموزشی ویژه نمایندگان گمرک برای ارزیابی تخصصی در حوزه فناوری اطلاعات برگزار گردید، می‌توان از این تجربه برای تشکیل کنسرسیوم و ایجاد منطقه آزاد تجاری سلامت در استان نیز استفاده کرد.

وی با اشاره به اقدامات گذشته مدیران پارک علم و فناوری در این زمینه افزود: به دلیل نبود اتحاد میان ذی‌نفعان، این هدف پیش‌تر محقق نشد؛ اما امروز با همکاری چهار پارک علم و فناوری، استانداری و اتاق بازرگانی می‌توان این مسیر را با سرعت بیشتری طی کرد.

هاشمی ادامه داد: بستر سرمایه‌گذاری برای استارتاپ‌های حوزه سلامت در استان بسیار مساعد است و کنسرسیوم می‌تواند نقش کاتالیزور را در تحکیم ارتباطات ایفا کند. استان خراسان رضوی از زیرساخت‌های منحصر به فردی همچون هوش مصنوعی و تجارت الکترونیک برخوردار است و این ظرفیت‌ها باید در خدمت توسعه کشور قرار گیرد.

نایب‌رئیس کمیسیون دانش‌بنیان اتاق بازرگانی خراسان رضوی همچنین خاطرنشان کرد: لازم است سازوکاری برای عضویت اشخاص حقیقی فعال در حوزه سلامت طراحی شود تا این گروه نیز در ساختار کنسرسیوم جایگاه داشته باشند.

بهره‌گیری از ظرفیت شرکت شهرک‌ها در ساختار کنسرسیوم تجارت سلامت ضروری است

مرتضی کرباسی، رئیس کمیسیون سلامت اتاق مشهد نیز در ادامه این نشست اظهار کرد: در پی مکاتبه رئیس پارک علم و فناوری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، نشستی با انجمن‌های حوزه تجهیزات پزشکی برگزار شد و تعاملاتی با تشکل‌های دارویی، انجمن‌های ورزشی، پارک علم و فناوری، شرکت شهرک‌ها و همچنین نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال شرق کشور شکل گرفت.

به گفته وی، ایجاد گمرک ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان و تشکیل کریدور نوآوری در شرق کشور اقداماتی ارزشمند است، اما تحقق کنسرسیوم بدون همراهی بخش دولتی امکان‌پذیر نخواهد بود.

کرباسی با تأکید بر اهمیت بهره‌گیری از ظرفیت شرکت شهرک‌ها خاطرنشان کرد: امید می‌رود تا ۱۵ مهرماه با همکاری پارک علم و فناوری به توافق نهایی برای تشکیل کنسرسیوم دست یابیم و تفاهم‌نامه‌ای در این زمینه به امضا برسد.

وی همچنین با اشاره به وجود فدراسیون اقتصاد سلامت در   اتاق ایران تصریح کرد: لازم است ساختار کنسرسیوم تجارت سلامت با تکیه بر ظرفیت شرکت شهرک‌های صنعتی تعریف شود؛ امری که نیازمند کار مطالعاتی، نیازسنجی و تدوین نقشه راه میان‌مدت و بلندمدت است.

به باور وی، با همکاری شرکت شهرک‌ها می‌توان خلأهای قانونی را در مسیر تشکیل کنسرسیوم برطرف کرد و از پتانسیل انجمن‌های تخصصی همچون تجهیزات پزشکی، دارو و مکمل‌ها، انجمن‌های ورزشی و خدمات فنی و مهندسی پزشکی و همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه بهره گرفت.

هدف کنسرسیوم، انسجام ظرفیت‌های دانش‌بنیان سلامت و هم‌افزایی برای توسعه صادرات است

شکوفه برازنده، دبیر کمیسیون سلامت اتاق بازرگانی خراسان رضوی اظهار کرد: هدف از تشکیل کنسرسیوم تجارت سلامت (HTC)، انسجام‌بخشی به ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و تولیدی در حوزه سلامت و بهره‌گیری از اصل هم‌افزایی در تجمیع منابع فناورانه، تولیدی و صادراتی است. این حرکت در راستای تحقق سیاست‌های کلان اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه صادرات غیرنفتی دنبال می‌شود و بر افزایش اثرگذاری جمعی در بازارهای داخلی و بین‌المللی تمرکز دارد.

وی با اشاره به اقدامات پیشنهادی برای آغاز فعالیت کنسرسیوم افزود: نخست، توسعه گردشگری سلامت از طریق طراحی بسته‌های جامع درمانی، اقامتی و گردشگری با همکاری بیمارستان‌ها، هتل‌ها و آژانس‌های مسافرتی. دوم، مشارکت فعال بازرگانان و صنعتگران برای ایجاد شبکه‌های صادراتی و ارتقای کیفیت و رقابت‌پذیری محصولات با استفاده از ظرفیت صنایع داروسازی، تجهیزات پزشکی و بسته‌بندی. سوم، ایجاد پلتفرم دیجیتال جامع سلامت استان به منظور معرفی خدمات پزشکی و محصولات دانش‌بنیان و اتصال به بازارهای جهانی. چهارم، ساماندهی داده‌های سلامت و تحلیل بازار با بهره‌گیری از هوش مصنوعی. و پنجم، گسترش خدمات تله‌مدیسین و مشاوره آنلاین برای تداوم درمان بیماران خارجی پس از بازگشت به کشورشان.

اقتصاد دیجیتال حلقه اتصال بخش‌های مختلف در زیست‌بوم سلامت است

سهیل پروازی، دبیر کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق بازرگانی خراسان رضوی در ادامه نشست تصریح کرد: زیست‌بوم سلامت استان تنها با اتکای صرف به شرکت‌های دانش‌بنیان کامل نمی‌شود، بلکه نیازمند هم‌افزایی با سایر حوزه‌ها از جمله گردشگری سلامت، خدمات بازرگانی، صنایع پشتیبان مانند بسته‌بندی، حمل‌ونقل و لجستیک و حتی ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی است.

وی افزود: اقتصاد دیجیتال می‌تواند بستر پیوند این ظرفیت‌ها باشد. به کمک فناوری‌هایی نظیر پلتفرم‌های تجارت الکترونیک سلامت، تحلیل داده‌های بیماران و بازار با استفاده از هوش مصنوعی و سامانه‌های دیجیتال گردشگری سلامت می‌توان این هم‌افزایی را به‌طور عملی محقق ساخت. به‌ویژه در حوزه گردشگری سلامت، ایجاد یک پلتفرم جامع برای اتصال بیماران خارجی به مراکز درمانی، هتل‌ها، شرکت‌های حمل‌ونقل و مراکز فرهنگی مشهد می‌تواند مزیت رقابتی استان را در سطح بین‌المللی تقویت کند.

پروازی خاطرنشان کرد: نباید تنها به بخش درمانی زیست‌بوم سلامت محدود شد، بلکه باید از ظرفیت بازرگانان و صنعتگران نیز بهره گرفت. بسیاری از صنایع وابسته همچون داروسازی، تجهیزات پزشکی، صنایع غذایی سلامت‌محور و حتی صنعت بسته‌بندی می‌توانند در زنجیره ارزش صادرات خدمات و محصولات سلامت ایفای نقش کنند. اقتصاد دیجیتال این امکان را می‌دهد که این بازیگران متنوع در یک شبکه یکپارچه تجاری گرد هم بیایند و ظرفیت‌های پراکنده به یک فرصت مشترک بدل شوند.

او تأکید کرد: کمیسیون دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال اتاق آماده است تا با همکاری کمیسیون سلامت و سایر بخش‌های مرتبط، کارگروه مشترک اقتصاد دیجیتال سلامت را راه‌اندازی کند. این کارگروه می‌تواند نقشه راهی برای توسعه پلتفرم‌های صادراتی، هوشمندسازی بازاریابی خدمات سلامت، و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در پروژه‌های نوآورانه طراحی نماید. به گفته پروازی، اگر بتوانیم داده‌های سلامت، خدمات درمانی و ظرفیت‌های بازرگانی استان را در یک بستر دیجیتال واحد تجمیع کنیم، آنگاه مشهد می‌تواند به یک هاب منطقه‌ای تجارت سلامت تبدیل شود و سهم قابل توجهی از بازارهای کشورهای همسایه و آسیای میانه را به خود اختصاص دهد.

قانون مناطق آزاد در پارک‌های علم و فناوری باید عملیاتی شود

سپس حمیدرضا رحیمی، رئیس پارک علم و فناوری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد تاکید کرد: شرکت‌های مستقر در پارک شامل واحدهای فناور، خلاق و دانش‌بنیان هستند که برخی در حال طی مراحل رشد و برخی نیز به بلوغ نسبی رسیده و مجوز دانش‌بنیان دریافت کرده‌اند. با این حال این شرکت‌ها همچنان به حمایت‌های گسترده مالی، معنوی و حقوقی نیازمندند.

وی یادآور شد: طبق قانون، پارک‌های علم و فناوری باید منطقه آزاد تلقی شوند و قوانین گمرک آزاد بر آنها حاکم باشد. این یعنی شرکت‌ها می‌توانند کالا یا محصولی را بدون پرداخت عوارض وارد کرده و پس از ایجاد ارزش افزوده، نسبت به صادرات آن اقدام کنند. با این حال این قانون تاکنون فقط روی کاغذ مانده و به‌طور عملی اجرا نشده است.

رحیمی افزود: ضروری است با همکاری اتاق بازرگانی و پارک‌های دانشگاه فردوسی و علوم پزشکی، مکانی به‌عنوان گمرک معرفی و تجهیز شود تا شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان بتوانند نیازهای خود را مستقیماً از بنادر کشور به مشهد منتقل کنند. این موضوع نیازمند پیگیری استاندار، مدیرکل گمرک و مدیرکل اقتصاد و دارایی است.

وی ادامه داد: همه شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور و خلاق فعال در چهار پارک استان باید بتوانند از ظرفیت کنسرسیوم مشترک تجاری بهره‌مند شوند. اما در حال حاضر خلأ قانونی در خصوص ساختار این کنسرسیوم وجود دارد، چراکه آیین‌نامه مشخصی برای آن تدوین نشده است. از این رو، پیشنهاد می‌شود اتاق بازرگانی با همکاری پارک‌های علم و فناوری، آیین‌نامه‌ای برای ارائه به مراجع بالادستی تدوین کند تا این خلأ قانونی برطرف شود.

ضرورت پیگیری منطقه آزاد علمی در پارک علم و فناوری

جواد صفایی، رئیس پارک علم و فناوری خراسان رضوی نیز اظهار کرد: امید می‌رود با همکاری اتاق بازرگانی، قانون مبنی بر منطقه آزاد بودن پارک علم و فناوری عملیاتی شود.

او یادآور شد: با حمایت استاندار، مکاتبه‌ای برای تخصیص ۲۰ هزار هکتار زمین در مرز دوغارون به شرکت‌های دانش‌بنیان انجام گرفته و انتظار می‌رود این موضوع از سوی بخش خصوصی پیگیری شود.

صفایی همچنین بر اهمیت تحقق کریدور نوآوری شرق کشور تأکید کرد و گفت: پارک‌های استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان بدنه‌ای واحد تشکیل می‌دهند و در این میان پارک خراسان رضوی به‌عنوان معین می‌تواند با پیگیری‌های اتاق بازرگانی و همراهی دکتر رحیمی، زمینه ایجاد گمرک و تسهیل فعالیت شرکت‌های فناور چهار استان را فراهم آورد.

کنسرسیوم تجارت سلامت با ساختاری چابک و خصوصی

در ادامه جلسه، مسعود افشاریان، از فعالان حوزه دانش بنیان با اشاره به تلاش چندساله شرکت‌های دانش‌بنیان برای ورود به حوزه صادرات گفت: هم‌افزایی ذی‌نفعان در مسیر تشکیل کنسرسیوم می‌تواند دستاوردهای ارزشمندی به همراه داشته باشد و نتایج مطلوبی در سطح بین‌المللی رقم بزند.

افشاریان تأکید کرد: برای تشکیل این کنسرسیوم از نمونه‌های موفق جهانی الگوبرداری شده و ساختار آن کاملاً چابک و خصوصی است.

به گفته او، حضور نهادهای حاکمیتی همچون پارک سلامت یا شرکت شهرک‌های صنعتی صرفاً در نقش تسهیل‌گر خواهد بود و ماهیت کنسرسیوم همانند یک شرکت خصوصی یا تعاونی است که با حضور اعضا ثبت می‌شود.

نیم‌نگاهی به ساختار و چشم‌انداز پنج‌ساله کنسرسیوم

عماد ابراهیمی ثانی، یکی دیگر از فعالان حوزه دانش بنیان در توضیح ساختار پیش‌بینی شده برای کنسرسیوم گفت: شورای مرکزی شامل هفت نفر است که نمایندگانی از نهادها، شرکت‌های تجاری، تولیدکنندگان و بخش مالی (بانک‌ها یا صندوق‌ها) را دربرمی‌گیرد. وظایف این شورا شامل تدوین نقشه راه، تعیین جهت‌گیری‌های کلان، نظارت بر پروژه‌های بزرگ، هماهنگی با سازمان‌های داخلی و خارجی، و انتخاب مدیر اجرایی و خزانه‌دار است.

ابراهیمی ثانی افزود: مجمع عمومی متشکل از همه اعضا، مسئولیت تصویب گزارش‌های سالانه و صورت‌های مالی، انتخاب اعضای شورای راهبری و بازرسان و تصمیم‌گیری درباره تغییرات اساسنامه و آیین‌نامه‌های اجرایی را برعهده دارد. مدیر اجرایی نیز وظیفه اجرای مصوبات شورا، مدیریت روزانه کنسرسیوم، انجام مذاکرات تجاری و ارائه گزارش‌های دوره‌ای را دارد و مدت خدمت او دو سال است که با تأیید شورای مرکزی قابل تمدید خواهد بود.

وی یادآور شد: تشکیل کمیته‌های تخصصی در حوزه توسعه بازار، آموزش، امور مالی، فناوری و دیجیتال‌سازی و حل مسائل حقوقی و اختلافات از جمله برنامه‌های پیشنهادی است.

به گفته او، تبدیل شدن به مرجع اصلی صادرات غیرنفتی، ایجاد حداقل ۱۰ دفتر نمایندگی در کشورهای هدف، راه‌اندازی پلتفرم جامع B2B مبتنی بر هوش مصنوعی برای انطباق خریداران و فروشندگان و جذب ۴۰۰ عضو فعال از صنایع دارویی، تجهیزات پزشکی و آرایشی- بهداشتی تا سال ۱۴۱۰ از مهم‌ترین اهداف چشم‌انداز پنج‌ساله کنسرسیوم است.

ضرورت ارزیابی آمادگی صادرات شرکت‌ها

در بخش دیگری از این نشست سید احمد احمدی، مشاور حقوقی مراکز رشد پارک علم و فناوری خراسان رضوی به اقدامات نخستین برای تشکیل کنسرسیوم مزبور اشاره و تأکید کرد: در نخستین گام باید آمادگی شرکت‌ها برای ورود به عرصه صادرات سنجیده شود و مجموعه‌های نوپا نیز حداقل امتیازات لازم در این حوزه را دارا باشند.

او افزود: علاوه بر مدل تعاونی‌ها، مدل سازمان‌های مردم‌نهاد و انجمن‌ها نیز برای ساختار کنسرسیوم بررسی خواهد شد. همچنین، پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم ذیل اتاق بازرگانی در دست بررسی قرار دارد.

حمایت شهرک‌های صنعتی از کنسرسیوم تجارت سلامت

محمد مهدی‌زاده، معاون صنایع کوچک شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی نیز در خصوص حمایت‎های این شرکت در مسیر تشکیل کنسرسیوم گفت: این شرکت در حوزه توانمندسازی واحدهای صنعتی، از جمله در مسیر تشکیل کنسرسیوم، حمایت‌هایی ارائه می‌دهد. دستورالعمل‌های داخلی در این زمینه وجود دارد و انتظار می‌رود با همکاری اعضا و توافق طرفین، این مهم به سرعت محقق شود.

مهدی‌زاده توضیح داد: در فرآیند تشکیل کنسرسیوم صادراتی، ابتدا باید «مروج» شناسایی شود؛ فردی توانمند که توسط اعضا انتخاب می‌شود.

به گفته او، کنسرسیوم یک شخصیت حقوقی خواهد بود تا بتواند به‌عنوان یک مجموعه مقتدر در نمایشگاه‌ها و فعالیت‌های توسعه بازار حضور یابد و طرف قراردادهای صادراتی قرار گیرد.

او افزود: هرچند مدل کنسرسیوم در کشور محدود است؛ اما می‌توان با بهره‌گیری از نمونه‌های موجود، الگوبرداری موفقی داشت. در مراحل اولیه، حمایت دستگاه‌ها در زمینه توسعه بازار، بازاریابی و شناسایی بازارهای جدید ضروری است، اما برای ایفای تعهدات ارزی و تعهدات پس از فروش، وجود شخصیت حقوقی برای کنسرسیوم اجتناب‌ناپذیر است.

چالش‌های صادرات تجهیزات پزشکی

ابراهیم زیروحی، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی و ملزومات آزمایشگاهی خراسان رضوی نیز در بخش دیگری از این نشست با اشاره به محدود بودن صادرات تجهیزات پزشکی کشور گفت: کل صادرات این حوزه تنها حدود ۲۰ میلیون دلار است که یکی از دلایل اصلی آن دشواری و هزینه بالای دریافت گواهی CE است.

او توضیح داد: فرآیند دریافت CE شامل بازرسی و تأیید تجهیزات در بیمارستان‌های اروپایی است که با هزینه‌های سرسام‌آور همراه بوده و از توان بسیاری از شرکت‌ها خارج است. همچنین، مسائل سیاسی و محدودیت‌های ورود شرکت‌های صادرکننده این گواهی به ایران، چالش دیگری در این مسیر محسوب می‌شود.

زیروحی تأکید کرد: با وجود ظرفیت بالای شرکت‌های داخلی برای صادرات تجهیزات پزشکی، نبود گواهی CE مهم‌ترین مانع توسعه صادرات در این بخش است.

او همچنین به سابقه ۲۰ ساله گردشگری سلامت در مشهد اشاره کرد و یادآور شد: رشد این حوزه به دلیل وجود مافیا و محدودیت برای فعالیت استارتاپ‌های نوپا با مشکلات جدی مواجه بوده است.