کشت فراسرزمینی در افغانستان؛ راهکاری برای توازن تجاری و تامین نهاده‌های دامی خراسان رضوی

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مشهد، حسین محمدیان، رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق خراسان رضوی، در ابتدای این نشست با تاکید بر نقش فعالان بخش خصوصی در فرایند تصمیم‌گیری اقتصادی گفت: امروز بخش خصوصی نقد جدی به سیاستگذاری‌های حوزه صادرات، واردات و تامین مالی از طریق بانک مرکزی دارد؛ چرا که بسیاری از تصمیمات بدون اشراف کامل به مشکلات و چالش‌های واقعی فعالان اقتصادی اتخاذ می‌شوند. آثار این تصمیمات را می‌توان در وضعیت کنونی، از جمله ناترازی تجاری، تورم و عدم کنترل نرخ ارز مشاهده کرد.

وی افزود: فعالان اقتصادی خواستار تغییر رویکرد بانک مرکزی هستند و امید می‌رود شاهد تحولات مؤثری در این زمینه باشیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد صادرات کشور در پنج ماه نخست سال جاری نسبت به سال گذشته ۶ درصد کاهش داشته و بر اساس پیش‌بینی مرکز پژوهش‌های اتاق، ادامه این روند می‌تواند وضعیت اقتصادی را وخیم‌تر کند.

کشت فراسرزمینی در افغانستان، راهکاری برای متعادل‌سازی تجارت با این کشور

محمدیان در ادامه با اشاره به بحران آب و محدودیت‌های تولید داخلی اظهار کرد: به دلیل مشکلات جدی منابع آبی، کشت بسیاری از محصولات در داخل کشور فاقد توجیه اقتصادی است. پژوهش‌های مرکز پژوهش‌های اتاق نشان می‌دهد کشت گلخانه‌ای برای برخی محصولات مطلوب است، اما برای برخی دیگر صرفه اقتصادی ندارد و تنها راهکار عملی حرکت به سمت کشت فراسرزمینی است.

رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق خراسان رضوی با تاکید بر اهمیت استفاده از ظرفیت کشورهای همسایه در تولید محصولات کشاورزی گفت: با توجه به شرایط فعلی و اجرای مکانیزم ماشه، استفاده از ظرفیت کشورهای همسایه اجتناب‌ناپذیر است؛ چرا که کشور ما در حوزه واردات و صادرات تحت فشار است و حتی کشورهای دوست و هم‌پیمان در دوران قبل از برجام اجازه کار به ما نمی‌دادند. تقویت همکاری با افغانستان صرفاً یک گزینه نیست، بلکه یک ضرورت است و کشت فراسرزمینی در این کشور می‌تواند تعادل تجاری ما را بهبود بخشد.

چالش‌های کشت فراسرزمینی در افغانستان و ضرورت هماهنگی میان دستگاه‌های ذی‌ربط

احمد سلحشور، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در سخنانش به بررسی وضعیت کشت فراسرزمینی در افغانستان و موانع پیش‌روی آن پرداخت.

او با اشاره به تلاش‌های اتاق مشترک ایران و افغانستان برای توسعه کشت فراسرزمینی گفت: اگرچه این موضوع حدود ۱۰ تا ۱۵ سال است در کشور مطرح شده، اما اقدام عملیاتی ملموسی در این زمینه انجام نشده است. هم‌اکنون بیش از ۹۰ درصد نهاده‌های دامی استان وارداتی است که دلیل اصلی آن خشکسالی است. به‌عنوان نمونه، ۷۰ درصد جو مورد نیاز وارد می‌شود و سطح زیرکشت جو نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد کاهش یافته است؛ به طوری که از ۱۳۰ هزار هکتار به ۵۰ هزار هکتار رسیده است.همچنین میزان تولید تخم مرغ 50% مازاد تولید در استان داریم.

وی ادامه داد: چندین دستگاه و وزارتخانه از جمله وزارت اقتصاد، وزارت امور خارجه و وزارت صمت در حوزه کشت فراسرزمینی مسئولیت دارند؛ اما مسئولیت کلی بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است. مشاهدات نشان می‌دهد دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مرتبط در این حوزه به‌صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند و هماهنگی لازم میان آنها وجود ندارد، به طوری که هر کدام الزامات و محدودیت‌های خاص خود را دنبال می‌کنند.

رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق خراسان رضوی افزود: سالانه بین ۱.۳ تا ۱.۵ میلیون تن نهاده‌های دامی به استان وارد می‌کنیم که با احتساب سموم و افزودنی‌ها این رقم افزایش می‌یابد. این امر به معنای خروج سالانه حدود ۱۵ میلیارد دلار ارز از کشور است، در حالی که شمال افغانستان دارای رودخانه بزرگی است که می‌توان از ظرفیت آن برای تولید این نیازها بهره‌برداری کرد.

وی با اشاره به تشکیل کنسرسیوم نهاده‌های دامی در استان گفت: این کنسرسیوم با حضور تشکل‌ها، اتحادیه‌ها، مصرف‌کنندگان و بازرگانان ایجاد شد تا امکان سرمایه‌گذاری جمعی فراهم شود و انحصار در حوزه واردات نهاده‌های دامی از بین برود. این کنسرسیوم بر اساس تفاهم‌نامه‌ای در دولت گذشته با وزارت جهاد کشاورزی تشکیل شد، اما با تغییر دولت، توافقات تضعیف شد و مطرح کردند اگر کنسرسیوم به صورت محدود و بدون پشتوانه ارزی دولت فعالیت کند ایجاد شود که در واقع  این رویکرد منطقی نیست. امید است با پیگیری استاندار خراسان رضوی، این موضوع حل و فصل شود.

تاکید بر توسعه کشت قراردادی و فراسرزمینی در افغانستان

در بخش دیگری از این نشست، محمود سیادت، رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان، با اشاره به آماده شدن حدود ۱۵ قلم کالا برای بهره‌مندی از تعرفه ترجیحی در تجارت با افغانستان، گفت: خراسان رضوی باید تلاش عملیاتی بیشتری برای اجرای تفاهم‌نامه منعقده با هرات داشته باشد.

وی افزود: سفر والی هرات به خراسان ظرفیت‌های خوبی ایجاد کرده است، اما نباید محدود به فعالیت در هرات باشیم، زیرا بسیاری از کشت‌ها در شمال افغانستان نیز موفقیت آمیز است. به‌عنوان نمونه، پنبه هیرمند با بذر اصلاح‌شده ایرانی نمونه‌ای موفق از این کشت‌هاست.

سیادت تاکید کرد: افغانستان به شدت به توانمندی‌های ایران در بخش نرم‌افزاری، مشاوره‌ای، ترویجی، علمی و مکانیزاسیون نیاز دارد، مشروط بر اینکه سرمایه‌گذاران ایرانی از نزدیک با ظرفیت‌های طبیعی و کشاورزی این کشور آشنا شوند.

وی همچنین از تدارک برنامه اعزام اولین هیات اقتصادی خراسان رضوی به افغانستان و تشکیل کارگروه کشاورزی خبر داد و گفت: امید است نخستین جلسه این کارگروه به زودی برگزار شود و مسائل و چالش‌ها به‌صورت کارشناسی احصا و پیگیری شود. هدف آن است که تشکل‌های تخصصی با حمایت اتاق مشترک ایران و افغانستان، کشت فراسرزمینی را جدی‌تر دنبال کنند.

سیادت در ادامه بر اهمیت کشت قراردادی تاکید کرد و گفت: ایران دارای دانش فنی است و می‌تواند با صادرات این دانش فنی به افغانستان، مبادلات را تقویت کند. در مقابل، افغانستان زمین، کارگر و سرمایه دارد و فعالان اقتصادی ایرانی می‌توانند به کشاورزان افغانستانی تضمین خرید ارائه دهند.

بهره‌برداری از ظرفیت‌های افغانستان نیازمند هم‌اندیشی و اصلاح قوانین

هادی نبی‌زاده، نایب رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی خراسان رضوی به تجربه کشورهای دیگر مانند چین در بهره‌برداری از پتانسیل‌های افغانستان اشاره کرد و گفت: افغانستان کشوری بکر برای فعالیت اقتصادی است؛ اما شرایط داخلی مانع استفاده بهینه از ظرفیت‌ها می‌شود. قوانین موجود نیز توسعه کشت فراسرزمینی را محدود کرده‌اند و اصلاح آن‌ها می‌تواند دولت را در حمایت از فعالان اقتصادی یاری کند.

وی افزود: اطلاع‌رسانی در خصوص امکانات و پتانسیل‌های افغانستان و استفاده از صاحب‌نظران در کمیته‌های تخصصی، گام مهمی برای احصای مسائل و مطالبه‌گری از دولت است.

برنامه‌ریزی برای واردات قانونی گوشت و کشت فراسرزمینی

محمدرضا خبیری، نایب رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز با اشاره به قیمت گوشت در افغانستان اظهار کرد: قیمت گوشت افغانستان تقریباً نصف گوشت در کشور ماست و واردات آن به شکل‌های غیررسمی انجام می‌شود. سازمان جهاد کشاورزی و دامپزشکی با همکاری تشکل‌های بخش خصوصی به ویژه کمیسیون کشاورزی اتاق مشهد بایستی برنامه‌ریزی کنند تا گوشت به شکل قانونمند و با قیمت مناسب وارد کشور شود.

وی همچنین افزود: تجربه ناموفق کشت فراسرزمینی در قزاقستان به دلیل مشکلات وارداتی، نشان می‌دهد که بررسی دقیق تمامی چالش‌ها برای ارائه راهکار عملیاتی ضروری است.

تاکید بر ایجاد واحدهای فرآوری و کشت فراسرزمینی

در بخش دیگری از جلسه، الهه سعیدی، دبیر کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی خراسان رضوی، به نقش صادرات محصولات کشاورزی و دامی در امنیت غذایی و توسعه اقتصادی استان اشاره کرد و گفت: افغانستان با تغییر سیاست‌های تعرفه‌ای، تعرفه محصولات نهایی را افزایش و تعرفه محصولات نیمه‌ساخته را کاهش داده است. این تغییر، پیام روشنی دارد؛ اگر می‌خواهیم جایگاه خود را حفظ کنیم، باید از رویکرد صرفاً تجاری فاصله بگیریم و به سمت سرمایه‌گذاری مشترک، ایجاد واحدهای فرآوری و کشت فراسرزمینی حرکت کنیم.

سعیدی افزود: موقعیت جغرافیایی شرق کشور و استان خراسان رضوی، امکان تبدیل شدن به هاب صادراتی محصولات کشاورزی در مسیر آسیای مرکزی را فراهم می‌کند، اما چالش‌هایی نیز وجود دارد؛ از جمله تحریم‌ها، ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل و نبود آزمایشگاه‌های تخصصی معتبر برای تست محصولات.

وی با اشاره به رشد صادرات بخش کشاورزی استان، گفت: آمار صادرات این بخش از ۸ درصد کل صادرات استان در پنج ماه نخست سال ۱۴۰۳ به ۱۷ درصد در سال ۱۴۰۴ افزایش یافته است.

سعیدی خاطرنشان کرد: صندوق ضمانت صادرات ایران با هدف تسهیل‌گری در فرآیند صادرات تشکیل شده است، اما برای برخی از محصولات استراتژیک و یا کالاهای اساسی در حوزه واردات نیز حمایت‌هایی را در نظر گرفته است.

وی افزود: با توجه به اینکه یکی از مشکلات جدی بخش کشاورزی، احداث نیروگاه برای چاه‌های کشاورزی است، صندوق ضمانت صادرات از شرکت‌هایی که محصولات صادرات‌محور دارند و در حوزه احداث نیروگاه‌های خورشیدی سرمایه‌گذاری می‌کنند، حمایت خواهد کرد و به آن‌ها ضمانت صادراتی ارائه می‌دهد.

لزوم هم‌افزایی برای اجرای تفاهم‌نامه خراسان رضوی و ولایت هرات

علی‌اصغر پادارلو، مسئول کشت فراسرزمینی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در ادامه نشست، با تاکید بر ضرورت اجرایی شدن تفاهم‌نامه‌ای که خردادماه میان خراسان رضوی و ولایت هرات منعقد گردید، گفت: این تفاهم‌نامه اجرایی و بسیار مطلوب است و می‌توان با ایجاد دبیرخانه و کمیته راهبردی، اجرای آن را پیگیری کرد. این توافق چندجانبه تمامی حوزه‌ها از جمله حمل‌ونقل، گردشگری و کشاورزی را در بر می‌گیرد و استاندار نیز بر اجرایی شدن آن تاکید ویژه دارد.

وی افزود: تقویت تشکل‌های موجود و تشکیل تشکل‌های جدید مرتبط با افغانستان، حضور نمایندگان وزارت امور خارجه در جلسات کشت فراسرزمینی و افزایش تعامل با طرف افغانستان ضروری است. متاسفانه برخی دستگاه‌ها در این زمینه همکاری لازم را ندارند و لازم است این مسائل با مطالبه‌گری جدی پیگیری شود.

پادارلو خاطرنشان کرد: طرف افغانستان با جدیت بیشتری در اجرای تفاهم‌نامه وارد شده و هیات تخصصی کشاورزی ما را به هرات دعوت کرده است؛ این فرصت باید به نحو احسن استفاده شود.

کاهش بوروکراسی و تضمین امنیت، مطالبه اصلی بخش خصوصی

علی‌اکبر عابدینی، از فعالان حوزه صنایع کشاورزی با اشاره به موانع پیش‌روی سرمایه‌گذاران در کشت فراسرزمینی اظهار کرد: با وجود مذاکرات و توافقات انجام شده، طرف افغان خواستار تضامین برای تحویل محصول است و ما پاسخ روشنی برای این مسئله نداشتیم. حدود سه ماه منتظر صدور مجوز کشت فراسرزمینی از سوی جهاد کشاورزی بودیم.

وی ادامه داد: اگر مسائل قرنطینه و بهداشتی در داخل کشور حل و فصل شود، می‌توان قرارداد محکم دو جانبه منعقد کرد. رفع موانع امنیتی، تامین زیرساخت‌های ترانزیتی، کاهش زمان جابه‌جایی، کاهش بوروکراسی‌های اداری در گمرک و حذف تعرفه‌های گمرکی از مهم‌ترین مطالبه‌های بخش خصوصی برای افزایش سودآوری در کشت فراسرزمینی است.

پیام رشیدی، مدیر امور بین‌الملل اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در بخشی از این نشست اعلام کرد: طبق مذاکرات انجام شده با اتاق مشترک ایران و افغانستان، کمیته‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف از جمله کشاورزی تشکیل خواهد شد تا موضوعات صادرات، تولید مشترک و سرمایه‌گذاری بررسی شود.

وی افزود: برنامه‌ریزی برای اعزام هیات‌های اقتصادی با تمرکز بر حوزه کشاورزی در دستور کار است. شرکت‌هایی که تمایل دارند هیات‌های افغان از واحدشان بازدید کنند می‌توانند درخواست خود را ارائه کنند تا هماهنگی لازم انجام شود.

رشیدی ادامه داد: شرکت‌های دارای پتانسیل تولید مشترک می‌توانند کالا، کشور هدف و شرایط خود را اعلام کنند تا اقدامات لازم برای حضور فعال در بازارهای هدف، به ویژه افغانستان، صورت گیرد. فشار به منابع تولیدی، عبور از محدودیت‌های تحریمی و بهبود تراز تجاری با افغانستان از جمله عوامل اجتناب‌ناپذیر شدن ورود به کشت فراسرزمینی است.

وی خاطرنشان کرد: واحد بین‌الملل اتاق با همکاری کمیسیون‌ها و تشکل‌های تخصصی آماده بررسی مطالبات فعالان اقتصادی و برنامه‌ریزی برای اجرای آن‌هاست.

اصلاح قوانین، کلید جلب اعتماد افغانستان

مجید افشین، عضو هئیت مدیره اتاق مشترک ایران و افغانستان نیز بر ضرورت تشکیل کارگروه برای تسریع در عملیاتی شدن تفاهم‌نامه میان خراسان رضوی و ولایت هرات تاکید کرد و افزود: تشکیل تشکل‌های جدید و بهره‌گیری از همکاری اتاق ایران و افغانستان برای ورود به بازار این کشور ضروری است.

وی با اشاره به اهمیت استفاده از اختیارات استانی و در صورت نیاز مطالبه تفویض اختیار از مرکز، اظهار کرد: توسعه کشت گلخانه‌ای و افزایش وابستگی افغانستان به ایران، تضمینی برای آینده پایدار روابط دو کشور است.

افشین همچنین به لزوم اصلاح قوانین برای کاهش بوروکراسی و ایجاد اعتماد در سرمایه‌گذاری‌های کشت قراردادی اشاره کرد و گفت: صندوق ضمانت تضامین لازم را ارائه خواهد کرد و چالش سرمایه‌گذاری حل خواهد شد.

چالش حقوقی و سرمایه‌گذاری بلندمدت در افغانستان

غلامحسین هادی‌زاده رئیسی، عضو شورای مرکزی خانه کشاورز ایران به مشکلات حقوقی در کشت فراسرزمینی افغانستان اشاره کرد و گفت: آیین‌نامه‌ای که در سال ۱۳۹۵ تصویب شد، مستلزم ارائه اسناد رسمی اراضی است، در حالی که اسناد اراضی افغانستان به صورت عشیره‌ای است و دولت مرکزی حمایتی ندارد. این مسئله مانع سرمایه‌گذاری بلندمدت سرمایه‌گذاران ایرانی می‌شود.

وی افزود: هیچ بیمه‌ای امنیت سرمایه‌گذاری را پوشش نمی‌دهد و اهلیت سرمایه‌گذار باید مشخص شود. علاوه بر این، همکاری وزارت امور خارجه در تمام طول دوره تولید ضروری است، در حالی که به دلیل شرایط داخلی افغانستان تحقق آن دشوار است.