تکرار توقف ناوگان و بلاتکلیفی در مرزهای افغانستان و ترکمنستان

تشکیل کارگروه‌های ویژه برای کاهش توقفات مرزی

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی احمد زمانیان، رئیس کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک اتاق مشهد در ابتدای جلسه با اشاره به تداوم مشکلات و توقفات مرزی گفت: چالش توقفات مرزی همواره مساله مطرح شده در تمامی جلسات است و همچنان به قوت خود باقیست. پیشنهاد می‌کنم سه کارگروه برای رسیدگی به توقفات در مرزهای دوغارون، سرخس و لطف‌آباد تشکیل شود و از دستگاه‌های متولی برای حل این مساله به طور جدی مطالبه‌گری گردد.

وی ادامه داد: هر یک از کارگروه‌ها باید با همکاری مرکز مطالعات و بررسی‌های اتاق مشهد، بازرسی‌های میدانی انجام دهند و جلساتی با مسئولین مربوطه برگزار کنند تا موانع و مشکلات ریشه‌ای و آنی شناسایی و راهکارها در قالب یک بسته پیشنهادی به مسئولین مربوطه ارائه شود. این بسته از طریق استانداری و شورای ساماندهی مرز نیز برای پیگیری منعکس خواهد شد.

زمانیان درباره آزمایشگاه تست‌های گاز مایع نیز گفت: در گذشته تجهیز و راه‌اندازی این آزمایشگاه در دستور کار کمیسیون و شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان قرار گرفت و موافقت‌هایی صورت گرفت. شرکت پخش فرآورده‌های نفتی نیز همکاری کرد تا این آزمایشگاه در مشهد راه‌اندازی شود و هفته پیش این مهم محقق شد. براساس توافقات، مدیریت این سایت به انجمن حمل و نقل بین‌المللی خراسان رضوی  سپرده شده است.

وی در خصوص شفاف‌سازی هزینه‌ها در مرز به عنوان یکی از دستورکارهای پیشین کمیسیون گفت: حدود یک ماه پیش ارزیابی هزینه‌های مرزی در دستور کار کمیسیون قرار گرفت و تنها دستگاه پاسخگو در خصوص شفاف‌سازی هزینه‌ها راه‌آهن بود و مابقی دستگاه‌ها همکاری نکردند. تقاضا می‌کنیم دستگاه‌های دولتی اعم از منطقه ویژه سرخس، انبارهای عمومی، گمرک و… همکاری لازم را داشته باشند.

لزوم مطالبه‌گری با ارائه آمار دقیق خسارت‌ها

محمود امتی، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز با تاکید بر اینکه مشکلات ترانزیتی مرزها همچنان به قوت خود باقی است، گفت: متاسفانه برخی از چالش‌ها به نظر می‌رسد لاینحل هستند و توقف‌های مرزی نه تنها موجب تاخیر در جریان ترانزیت می‌شوند بلکه خسارات مالی قابل توجهی به شرکت‌ها و رانندگان وارد می‌کنند. بنابراین اولین گام برای مطالبه‌گری اثرگذار، جمع‌آوری و ارائه آمار دقیق خسارت‌هاست.

وی ادامه داد: اعضای کمیسیون باید پیشنهادات و راهکارهای خود را به همراه مستندات مالی و عملیاتی ارائه کنند و این اطلاعات از طریق مکاتبه رسمی به مجلس شورای اسلامی منتقل شود. ارائه آمار و ارقام واقعی، اثرگذاری مطالبه‌گری را افزایش می‌دهد و مانع نادیده گرفتن مشکلات در سطوح بالاتر تصمیم‌گیری می‌شود.

امتی افزود: پیشنهاد می‌شود اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده ای، جلساتی با حضور مدیران  راهداری و ترانزیت استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و هرمزگان تدارک ببیند تا فعالان اقتصادی از نزدیک مسائل و چالش‌های خود را مطرح کنند. برگزاری نشست‌های رو در رو باعث می‌شود مشکلات به صورت ملموس‌تر بررسی شده و تبعات و پیامدهای آن دقیق‌تر بیان شود. این روش بازخورد بهتری نسبت به صرفاً ارائه گزارش کتبی دارد و امکان تصمیم‌گیری بهتر را فراهم می‌کند.

وی تاکید کرد: مطالبه‌گری موفق باید چند مرحله‌ای باشد: نخست ثبت دقیق وقایع، سپس ارائه مستندات مالی و عملکردی، و در نهایت پیگیری از طریق نهادهای ذی‌ربط با جلسات حضوری و مکاتبات رسمی. این رویه، دستگاه‌ها را ترغیب می‌کند تا پاسخگو باشند و راهکارهای عملیاتی ارائه دهند. بدون چنین روندی، حل مشکلات مرزی ممکن نخواهد بود.

ترافیک ناوگان سوخت و توقف‌های طولانی، چالش‌های جدی مرزی

سپس ابراهیم عطایی، نایب رئیس کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک اتاق خراسان رضوی با اشاره به بازدیدهای میدانی از مرز میلک گفت: ترافیک کامیون‌های سوخت در افغانستان به دلیل کمبود امکانات، شرایط جوی نامساعد و هزینه‌های بالا بسیار نگران‌کننده است. جلسه‌ای با اتحادیه ترانسپورتی افغانستان و رئیس اتاق تجارت افغانستان برگزار شد و گلایه‌ها درباره صادرات کالای ممنوعه و مشکلات رانندگان ایرانی مطرح شد که قول مساعد برای حل آن داده شد.

وی درباره توقفات در مرز میلک نیز تاکید کرد: پل مرز میلک پاسخگوی حجم بار نیست و بسیاری از کانتینرها در بندرعباس دپو شده و تانکرهای سوخت ایرانی نیز به دلیل کندی مسیر معطل مانده‌اند. پیشنهاد ایجاد یک جاده خاکی خصوصی مطرح شد که با واگذاری آن به بخش خصوصی، تردد تسهیل خواهد شد.

عطایی افزود: در مرز میلک حدود ۳۲۰ ناوگان و در داخل ایران حدود ۱۸۰ ناوگان سوخت متوقف هستند و تقریبا ۴۰۰ دستگاه صادراتی نیز در این خصوص متوقف‌اند؛ در مجموع حدود ۹۰۰ دستگاه در هر دو سوی مرز معطل مانده‌اند که باید برای آن تدبیری اندیشیده شود.

ضعف مدیریتی، مهم‌ترین عامل توقف ناوگان در مرزها

وی خاطرنشان کرد: بازدید مرزبانی از ناوگان به طور میانگین بین ۳ تا ۹ دقیقه طول می‌کشد. در گذشته مصوب شده بود صرفا کامیون‌های مشکوک مورد بازدید قرار گیرند؛ اما سختگیری‌ها همچنان پابرجاست.

عطایی تاکید کرد: با وجود مشکلات زیرساختی و کمبود نیروی انسانی، بخش عمده‌ای از توقفات ناشی از ضعف مدیریتی است تا مشکلات زیرساختی.

نگاه اجمالی به چالش‌های توقف ناوگان در مرزهای سرخس و لطف آباد

در بخش دیگری از نشست، امید خدادادی، دبیر کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک اتاق بازرگانی خراسان رضوی در خصوص دستور کار دوم جلسه مبنی بر  «بررسی علل توقف ناوگان حمل و نقل در مرزهای سرخس و لطف آباد و ارائه راهکارهای عملیاتی جهت کاهش معطلی و بهبود فرآیند تردد» یادآور شد: مرزهای سرخس و لطف آباد به عنوان گذرگاه‌های مهم تجاری و ترانزیتی شرق کشور نقش کلیدی در تبادلات اقتصادی ایران با کشورهای آسیای میانه دارند. با این حال، در روزهای اخیر ناوگان حمل و نقل در این مرزها با توقف‌های طولانی مدت مواجه بوده‌اند که باعث افزایش هزینه‌ها، کاهش سرعت ترانزیت و نارضایتی فعالان اقتصادی شده است.

وی در خصوص چالش‌های این مرز یادآور شد: مشکلات زیرساختی اعم از محدودیت ظرفیت پایانه‌ها و ضعف در امکانات رفاهی رانندگان، فرآیندهای اداری و گمرکی طولانی همچون تعدد دستگاه های مستقر درر مرز و نبود هماهنگی کافی میان آن ها، اختلاف رویه با طرف مقابل اعم از تفاوت ساعت کاری، سخت گیری ها و یا کندی در رویه های گمرکی کشورهای همسایه، کمبود نیروی انسانی متخصص در مرزها، مشکلات فناوری و ارتباطی همچون نبود سامانه های یکپارچه برای ثبت و رهگیری اسناد و تحریم ها و محدودیت های بانکی از جمله این چالش‌هاست.

خدادادی یادآور شد: بهبود زیرساخت‌ها ( افزایش خطوط عبور و تجهیز پایانه ها و امکانات رفاهی)، ایجاد پنجره واحد مرزی برای تجمیع فرآیندهای گمرکی، قرنطینه، دستگاه های نظارتی در یک سامانه یکپارچه، هماهنگی بیشتر با طرف مقابل در خصوص تنظیم ساعت کاری مشترک، انعقاد تفاهم نامه برای تسهیل تردد و رفع اختلاف رویه ها، افزایش نیروی انسانی متخصص، استفاده از فناوری های نوین همچون راه اندازی سامانه های الکترونیکی برای نوبت دهی ناوگان، رهگیری محموله ها و صدور اسناد دیجیتال و تعامل از طریق دیپلماسی حمل و نقل و… از مهم‌ترین راهکارهای پیشنهادی برای حل مساله است.

پیگیری مسائل مرزی و توافقات ترانزیتی با افغانستان در نشست‌های مرزی دوغارون و هرات

در ادامه این نشست نصیر برادران، رئیس اداره ترانزیت اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی با اشاره به برگزاری جلسه‌ای در مرز دوغارون با حضور معاونان اقتصادی و امنیتی استانداری و مدیران دستگاه‌های اجرایی، گفت: در ادامه، نشست مرزی با معاون والی هرات برگزار شد و مسائل سوختی یکی از موضوعات اصلی آن جلسه بود. طرف افغان متعهد شد ناوگانی که قبل از تاریخ رسمی اعلام‌شده توسط وزارت امور خارجه وارد افغانستان شده‌اند، پذیرش و تخلیه شوند. نکته اینکه بیشتر ناوگان قبل از تاریخ اعلام شده وارد افغانستان شده بودند و پیگیری این موضوع ضروری است، زیرا توافقات محلی در اسلام قلعه و هرات وجود دارد.

برادران افزود: برای برخی محموله‌ها مقرر شد مطابق دستورالعمل ۲۶ شهریور عمل شود و این کالاها به کشور ثالث بارگیری شوند؛ اما برخی شرکت‌ها در ترانزیت از مرز سرخس به ترکمنستان با عدم پذیرش گمرک مواجه شدند. بنابراین، لازم است سازوکار تخلیه بار در مخازن توسط گمرک پذیرفته شود.

تفاهم‌نامه همکاری انجمن حمل و نقل خراسان و نیمروز

دین محمد فیض محمدی، عضو کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز درباره مفاد تفاهم‌نامه همکاری مشترک بین انجمن حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی و انجمن نیمروز توضیح داد: با توجه به اهمیت استراتژیک مرز میلک در توسعه مناسبات تجاری و ترانزیت بین ایران و افغانستان، این تفاهم‌نامه با هدف ارتقای تعاملات، تسهیل جریان تردد، شناسایی و رفع چالش‌ها، و پیگیری مصوبات مشترک منعقد شد.

وی افزود: مفاد تفاهم‌نامه شامل تضمین شفافیت در تعیین و اعمال هزینه‌ها، بازنگری قراردادهای فی‌مابین شرکت‌های ایرانی و افغانستانی، برگزاری جلسات مشترک فصلی، همسان‌سازی هزینه‌های حمل و نقل در سه نقطه مرزی، دریافت نرخ کمیسیون یکسان، همکاری در فرآیند ورود و خروج کامیون‌ها، ارتقای زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی برای رانندگان و … است.

فیض محمدی ادامه داد: تلاش مستمر برای تسهیل روند تردد، کاهش موانع رانندگان، همکاری در تسویه مالی و اسنادی، پیگیری مشارکت بخش خصوصی در احداث معبر دوم خاکی مرز میلک و برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای ارتقای توانمندی حرفه‌ای شرکت‌ها و رانندگان افغانستانی نیز از دیگر اهداف تفاهم‌نامه است.

محی الدین صبوحی، عضو این کمیسیون نیز، با اشاره به افزایش مشکلات مرزی طی سال‌های اخیر گفت: برخی چالش‌ها مربوط به کشور مقصد قابل توجیه است، اما در مرزهای دوغارون و شمتیغ اشتباهات داخلی نیز وجود دارد. در گذشته شرکت‌های خصوصی در مرز دوغارون فعالیت کردند و کندی کار ایجاد شد. متاسفانه این تجربه در حوزه ریلی نیز تکرار شد؛ راه‌آهن با تجربه ۱۰۰ ساله، لکوموتیو را در اختیار شرکتی قرار می‌دهد که فاقد تجربه کافی است و بهره‌وری پایین دارد.

وی افزود: مشکل توقف بار در پشت مرز شمتیغ عمدتاً ناشی از فقدان لکوموتیو است؛ در حالی که امکانات تخلیه در طرف افغان تا ۴۰ دستگاه در روز فراهم است. بنابراین باید تمرکز اصلی روی مسائل داخلی باشد.

لزوم هماهنگی کامل و فعالیت ۲۴ ساعته مرزها

جواد رخشانی، دیگر عضو کمیسیون با تاکید بر اهمیت هماهنگی بین دستگاه‌های مستقر در مرز گفت: اگر چند متخصص بدون هماهنگی کافی اقدام کنند، مشکلات مرتفع نخواهد شد. کمبود هماهنگی بین دستگاه‌هایی مانند استاندارد، قرنطینه، شرکت نفت، مرزبانی و گذرنامه، چالش برانگیز است.

وی ادامه داد: توقف طولانی ناوگان در مرز سرخس و لطف‌آباد ناشی از جانمایی نامناسب دستگاه‌ها و تجهیزات است. همچنین، چرا مرزها ۲۴ ساعته فعال نیستند؟ کشورهای همسایه به دنبال این موضوع هستند، اما اراده کافی از سوی ایران وجود ندارد.

محمود صادقی‌فر، عضو کمیسیون اظهار کرد: حل نشدن چالش‌های ترانزیتی ناشی از فقدان مطالبه‌گری مؤثر از دستگاه‌های اجرایی است. پیشنهاد می‌شود از ظرفیت رسانه‌ها برای انعکاس مشکلات و مطلع کردن استاندار و مسئولین استفاده شود.

لزوم تشکیل کمیته ویژه برای حل مسائل مرزی

قاسم ضرابی، فعال حوزه حمل و نقل با اشاره به فقدان زیرساخت‌ها و تجهیزات گفت: در مرز سرخس هنوز از واگن‌های قدیمی استفاده می‌شود و در مرز ریمدان نیز مجتمع رفاهی مناسب وجود ندارد. بخش خصوصی آمادگی دارد در احداث مجتمع رفاهی مشارکت کند، مشروط به حمایت و صدور مجوزهای سریع.

وی افزود: فقدان زیرساخت‌ها انگیزه رانندگان و بخش خصوصی را کاهش داده است. پیشنهاد می‌شود کمیته‌ای با اختیارات لازم تشکیل شود تا مشکلات مرزی را پیگیری و حل کند.

پیشنهاد خرید واگن برای کاهش توقفات در آسیای میانه

در بخش دیگری از این جلسه، ابوالفضل بیاتی، سرپرست اداره بازرگانی راه‌آهن خراسان رضوی با اشاره به توافقات سه‌جانبه میان ایران، ازبکستان و ترکمنستان برای کاهش توقف ناوگان گفت: متاسفانه ترکمنستان این توافق را به بن‌بست کشانده و سیر واگن‌های ایرانی باید تصویب شود.

وی افزود: برای ثبت هر تیپ واگن در سامانه روسیه باید ۱.۲ میلیون دلار حق ثبت پرداخت شود که بخش خصوصی حاضر به تحمل آن نیست. بنابراین پیشنهاد شده واگن‌ها توسط فعالان اقتصادی در شرکت‌های طرف مرز به نام خود ثبت شوند تا بدون مشکل در آسیای میانه فعالیت کنند.

جانمایی غلط دستگاه‌ها و قطعی سامانه‌ها؛ اصلی‌ترین عامل توقف‌ها در مرز سرخس

برادران، رئیس اداره ترانزیت اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی با اشاره به مشکلات مرز سرخس اظهار کرد: دو تا سه چالش اصلی در مرز وجود دارد که باید دستگاه‌های مستقر پاسخگو باشند. جانمایی نامناسب شرکت نفت و قطعی سامانه‌ها از مهم‌ترین موانع است. همچنین یک دستگاه ایکس‌ری که هم ورودی و هم خروجی‌ها را کنترل می‌کند، به درستی عمل نمی‌کند.

وی ادامه داد: بازدید میدانی بخش خصوصی باید همراه با آمار مستند و منابع رسمی انجام شود تا مساله به حاشیه رانده نشود. در حال حاضر در منطقه ویژه سرخس، خواب کامیون‌ها به طور متوسط ۲ شب است و حدود ۴۰۰ دستگاه در مرز تردد می‌کنند، که این عدد کافی نیست.

تصویب طرح جامع پایانه مرزی سرخس و تسهیل تردد ناوگان

برادران اظهار کرد: تسهیل تردد مرزی وظیفه راهداری است و بستر آن باید توسط اداره کل راهداری فراهم شود. این مهم در چهارچوب طرح جامع پایانه مرزی سرخس قابل تحقق است. هفته گذشته در شورای ساماندهی مبادی مرزی کشوری، طرحی برای مجوز ۳ خط رفت و ۳ خط برگشت در مرز سرخس، تهیه و پس از اصلاحات تصویب شد. بلافاصله مقرر شد سازمان مربوطه اعتبار تخصیص دهد و پیمانکار برای اجرای آن به کار گرفته شود. اجرای این طرح مشابه طرح جامع دوغارون آسان است و انتظار می‌رود در مدت کوتاهی در پایانه مرزی سرخس پیاده شود.

او ادامه داد: معمولاً توقف ناوگان در پایانه مرزی لطف‌آباد ۱ تا ۲ شب است؛ اما گاهی به دلیل قطع سامانه باسکول، حدود ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ ناوگان در این مرز متوقف می‌شوند که حل این مساله نیازمند مطالبه‌گری از طریق فرماندار است. خوشبختانه با افزایش ساعت کاری، روان‌سازی تردد در این مرز بهبود یافته، هرچند طرف ترکمن ساعت کاری خود را افزایش نداده است.

محمد ابوبکری ماکوئی، عضو کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز، با اشاره به تداوم مشکلات مرزی طی سالیان گذشته گفت: پیشنهاد می‌شود چالش‌های یک مرز به صورت پایلوت احصا شده و برای حل آن مطالبه‌گری صورت گیرد. حتی اگر دولت از اعتبارات کافی برخوردار نباشد، می‌توان از ظرفیت و پتانسیل بخش خصوصی برای تکمیل زیرساخت‌ها بهره برد.

در ادامه، رضا جلالیان حقیقت، دیگر عضو کمیسیون نیز تصریح کرد: متاسفانه در حال حاضر پارکینگ، گمرک، مرزبانی، انبارهای عمومی و راهداری و… در مرز سرخس هر یک به صورت جزیره‌ای عمل می کنند.

وی افزود: ترانزیت نوعی خدمت تولیدی است حال اگر دستگاه های اجرایی با این رویکرد به حوزه ترانزیت بنگرند بسیاری از مسائل حل و فصل می شود. از این رو ضروری است که دستگاه های دولتی گلوگاه های این حوزه را به خوبی و به موقع شناسایی کنند.

گمرک به تعهدات خود در قبال ناوگان حمل سوخت عمل نکرده است

در بخش دیگری از نشست، سعید افشاران، از فعالان حوزه ترانزیت نیز در خصوص مشکلات مرز دوغارون اظهار کرد: افغانستان در حمل و نقل سوخت 13 الی 14 مولفه در نظر دارد که مولفه ها مدام تغییر می‌کند و این تغییرات سبب می‌شود که بار صادراتی خارج شده از کشور دچار معطلی شود.

وی افزود: از آنجا که خواب کامیون در مرز هزینه‌های سرسام‌آوری برای شرکت ها به دنبال دارد که این مساله باید پیگیری شود. متاسفانه سختگیری‌های گمرک سبب شکایت و اعتراض رانندگان شده است. انتظار می رود دوباره این مساله از طریق اداره کل راهداری پیگیری شود.