تقویت مالکیت فکری و نوآوری؛ کلید ارزش‌آفرینی در صنعت زعفران

به گزارش روابط عمومی اتاق خراسان رضوی؛ در ابتدای این نشست، «علی‌محمد شریعتی‌مقدم»، رئیس کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق خراسان رضوی و عضو شورای سیاست‌گذاری جشنواره روز ملی زعفران، با اشاره به همکاری نزدیک میان سازمان مالکیت معنوی کشور، شورای ملی زعفران و نهادهای بین‌المللی از جمله سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) ، توضیح داد: پایه‌گذاری این تعاملات با هدف حفاظت از مالکیت معنوی و تثبیت جایگاه برند زعفران ایران در بازارهای جهانی انجام شده است.

وی در ادامه تکید کرد: روز ملی زعفران صرفا یک آیین نمادین نیست، بلکه فرصتی برای ارزیابی مسیر گذشته و تدوین نقشه راه آینده این صنعت است. باید این روز را به عنوان سکوی پرتابی برای برنامه‌ریزی‌های راهبردی در حوزه زنجیره ارزش زعفران بشناسیم.

حمایت از نوآوران؛ حلقه مفقوده در مسیر توسعه صنعت زعفران

شریعتی‌مقدم در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ضرورت حمایت از نخبگان و فناوران گفت: در سال‌های گذشته طرح‌های نوآورانه بسیاری در زمینه زعفران مطرح شده، اما به‌دلیل نبود سرمایه‌گذاری یا حمایت کافی به سرانجام نرسیدند. نمونه بارز آن، پروژه‌های دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف در حوزه فرآوری زعفران است که باوجود دستاوردهای چشمگیر، به دلیل کمبود سرمایه متوقف شد.

به گفته وی، مالکیت فکری باید به‌عنوان یکی از ارزش‌های بنیادین در صنعت زعفران شناخته شود و حمایت حقوقی و مالی از مخترعان و فناوران در دستور کار سیاست‌گذاران قرار بگیرد.

زعفران بخشی از هویت فرهنگی اهالی خراسان است

در بخش دیگری از این نشست، «محمدحسین روشنک»، عضو هیات رئیسه اتاق مشهد، با تاکید بر اهمیت ایجاد «باور و اراده» در مسیر توسعه برندهای ایرانی گفت: موفقیت در هر عرصه‌ای نیازمند ایمان به توانایی‌های ملی است. در حوزه زعفران نیز باید باور کنیم که می‌توانیم برند جهانی داشته باشیم.

وی افزود: زعفران برای مردم خراسان نه‌تنها یک محصول اقتصادی بلکه بخشی از هویت فرهنگی و معیشتی است. اگر اشتغال پایدار می‌خواهیم، باید زعفران را به عنوان ستون اصلی اقتصاد منطقه بشناسیم.

روشنک همچنین به اهمیت مفهوم تولید بدون کارخانه اشاره کرد و گفت: امروز تولید دیگر محدود به کارخانه فیزیکی نیست. در اقتصاد نوین، می‌توان با ایده، فناوری و شبکه‌سازی، تولید ارزش کرد؛ حتی در بخش کشاورزی و گردشگری. باید بررسی کنیم که چطور می توان از ظرفیت تولید بدون کارخانه در صنعت زعفران بهره گرفت تا بهره‌وری حداکثری در این بخش ایجاد شود.

جایگاه مالکیت فکری در صنعت زعفران

سیامک اسلامی، رئیس مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور نیز در این جلسه با بیان اینکه؛ «دارایی‌های فکری امروز به مهم‌ترین سرمایه اقتصاد جهانی بدل شده‌اند»، گفت: زعفران، علاوه بر ارزش کشاورزی، یک اثر فکری و فرهنگی نیز هست. این محصول منحصر‌به‌فرد باید در چهارچوب مالکیت فکری حمایت شود تا مانع سوءاستفاده از آن بشویم.

وی مالکیت فکری را شامل دو بخش دانست و توضیح داد: این مفهوم دو حوزه  مالکیت صنعتی ( شامل اختراعات، علایم تجاری، طرح‌های صنعتی و نشانه‌های جغرافیایی) و  مالکیت ادبی و هنری (آثار فرهنگی، ادبی و هنری) را عمدتا در بر می‌گیرد.

وی افزود: در سال‌های گذشته بیش از ۲۲۰ اختراع در حوزه زعفران در ایران ثبت شده که شامل فرآوری، کاشت، برداشت، استخراج مواد موثر و طراحی تجهیزات مرتبط با این بخش است. مرکز مالکیت معنوی از تمام نوآوری‌ها در این حوزه حمایت می‌کند.

اسلامی تاکید کرد: ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی نه‌تنها از حقوق مخترعان صیانت می‌کند بلکه زمینه تجاری‌سازی و رشد اقتصادی را فراهم می‌آورد. اختراعات برای مدت ۲۰ سال، طرح‌های صنعتی ۱۵ سال و علایم تجاری به‌صورت نامحدود (با تمدید ده‌ساله) حمایت می‌شوند.

رئیس مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور با اشاره به جایگاه برند در توسعه صادرات گفت: اگر علامت تجاری ظرف ۱۵ ماه از ثبت به بهره‌برداری نرسد، باطل می‌شود. لذا فعالان اقتصادی باید فرآیند ثبت، بهره‌برداری و تمدید را جدی بگیرند. نباید از اهمیت برند امر بازارسازی جهانی برای محصولات صادراتی، غفلت کنیم.

وی خاطر نشان کرد: ایران عضو موافقت‌نامه مادرید است و این عضویت امکان ثبت علامت تجاری را در سطح بین‌المللی برای شرکت‌های ایرانی فراهم می‌کند. این اقدام برای جلوگیری از کپی‌برداری در بازارهای خارجی، یک ضرورت جدی به شمار می‌آید.

اسلامی همچنین به ثبت نشانه‌های جغرافیایی مانند زعفران خراسان و فیروزه نیشابور اشاره کرد و متذکر شد: این جنس اقدامات موجب افزایش ارزش محصولات و حمایت از حقوق تولیدکنندگان محلی می‌شود. علامت‌های تاییدیه و علامت‌های جمعی نیز می‌توانند اعتبار و اعتماد به برند ملی زعفران را افزایش دهند.

برندینگ و آموزش؛ پیشران توسعه صادرات

«فاطمه شمشیری»، سرپرست دبیرخانه کمیته ملی برند در بخش دیگری از این جلسه بر ضرورت آموزش و ترویج دانش برندینگ تاکید کرد و گفت: در ایران، مفهوم برندینگ هنوز برای بسیاری از تولیدکنندگان ناآشناست. باید برنامه‌های آموزشی گسترده‌ای برای ارتقای سواد برند در میان فعالان اقتصادی اجرا شود.

او افزود: سازمان توسعه تجارت ایران هر سال برندهای برتر را معرفی می‌کند و از طرف دیگر، شبکه‌های حمایتی نیز برای سوق دادن کالاها به سمت صادرات تشکیل شده‌اند. در مجموع باید از ظرفیت‌های مشترک برای حمایت از برندهای ملی به‌ویژه در حوزه زعفران بهره بگیریم.

 برندسازی و بسته‌بندی؛ حلقه حیاتی در رقابت جهانی

«سهیل پروازی»، دبیر کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق مشهد نیز با بیان اینکه ایران بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان را تولید می‌کند اما سهمی اندک از ارزش نهایی بازار آن دارد، گفت: مزیت رقابتی امروز، نه در خاستگاه جغرافیایی بلکه در نوآوری، فناوری و ارزش‌افزوده نهفته است. اگر می‌خواهیم زعفران ایران جایگاه خود را حفظ کند، باید در تمام حلقه‌های زنجیره، از مزرعه تا بازار جهانی، نوآوری نهادینه شود.

وی افزود: حرکت به سوی فرآوری پیشرفته و صادرات هدفمند نیز در همین راستا ضروری است. در حال حاضر، بخش بزرگی از زعفران کشور به‌صورت فله‌ای صادر می‌شود و ارزش‌افزوده آن نصیب برندهای خارجی می‌شود. اگر زنجیره ارزش زعفران را با فناوری، بسته‌بندی مدرن و بازاریابی دیجیتال تقویت کنیم، می‌توانیم تا ۳۰ درصد سودآوری بیشتری ایجاد کنیم.

پروازی با اشاره به چالش‌های تولید سنتی اظهار داشت: «برداشت دستی زعفران بسیار زمان‌بر است و برای هر هکتار حدود ۲۳۰ نفر نیروی انسانی نیاز دارد. با توسعه ماشین‌آلات مکانیزه و فناوری‌های پاک‌سازی و خشک‌کردن نوین می‌توان هزینه‌ها را کاهش و بهره‌وری را افزایش دادو

دبیر کمیسیون دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی اتاق مشهد، ضعف بسته‌بندی را یکی از تهدیدهای مهم دانست و گفت: ایران هنوز درگیر نظام سنتی بسته‌بندی است، در حالی که رقبا با بسته‌بندی‌های نوین و هویت‌دار، ارزش‌افزوده بالاتری از زعفران ایرانی کسب می‌کنند. استفاده از فناوری‌های رهگیری دیجیتال مانند کدهای QR و بلاک‌چین برای اصالت کالا، می‌تواند به ارتقای اعتماد جهانی نسبت به زعفران ایران منجر شود.

او تاکید کرد: زعفران تنها یک محصول کشاورزی نیست، بلکه بخشی از میراث فرهنگی ایران است. برند ملی زعفران باید پیام هویت ایرانی، خلاقیت فناورانه و کیفیت برتر را به جهان منتقل کند.

زعفران، بخشی از فرهنگ و هویت مردم خراسان است

«فیروز ابراهیمی»، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در بخش دیگری از این جلسه با تاکید بر جایگاه زعفران در اقتصاد و هویت فرهنگی استان گفت: زعفران نه‌تنها یک محصول استراتژیک در بخش کشاورزی بلکه بخشی از فرهنگ و هویت مردم خراسان است.

وی افزود: ایجاد ارزش افزوده، توسعه صنایع فرآوری و بسته‌بندی و رعایت استانداردهای جهانی، راهی برای افزایش درآمد ارزی و تثبیت جایگاه ایران در بازار جهانی زعفران است.

ابراهیمی همچنین خاطرنشان کرد: برای رسیدن به کیفیت جهانی باید به دو مولفه اساسی توجه کرد؛ محیط زیست سالم و منابع آبی پایدار. بدون این دو عامل، هیچ توسعه‌ای در بخش کشاورزی، پایدار نخواهد بود.

نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در تحول زعفران

در ادامه، «سید ابوالقاسم حقایقی»، مدیر مرکز رشد کشاورزی پارک علم و فناوری خراسان رضوی، با اشاره به فعالیت موفق شرکت‌های فناور در این استان گفت: در حال حاضر، حدود ۱۵۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی و صنایع غذایی در استان داریم که ۱۰ درصد آن‌ها در حوزه زعفران فعالیت دارند. این شرکت‌ها با حمایت پارک علم و فناوری خراسان رضوی از طریق فضای کاری، آموزش و تسهیلات مالی، مسیر نوآوری در زعفران را دنبال می‌کنند.

وی افزود: با وجود مشکلاتی مانند اخذ مجوز از سازمان غذا و دارو و کمبود منابع مالی، برگزاری جلسات تخصصی به مناسبت روز ملی زعفران می‌تواند در شبکه‌سازی و توسعه بازار این شرکت‌ها نقشی موثر ایفا کند.

دارایی‌های معنوی؛ سرمایه پنهان آینده

در پایان این نشست، مصطفی باقری، نماینده اداره کل اقتصاد و دارایی خراسان رضوی، با تأکید بر اهمیت ثبت برند و دارایی‌های معنوی گفت: امروز ۹۰ درصد ارزش شرکت‌های بزرگ جهان مربوط به دارایی‌های معنوی آن‌هاست. ارزش این دارایی‌ها طی سه سال گذشته بیش از ۷۰۰ درصد رشد داشته و ایران نیز باید از این روند جهانی بهره بگیرد. دارایی‌های معنوی در واقع سرمایه پنهان آینده به شمار می‌آیند.

وی افزود: ثبت برند و دارایی‌های فکری در حوزه زعفران می‌تواند به افزایش درآمد ارزی و دسترسی پایدار این محصول به بازارهای بین‌المللی منجر شود. پیشنهاد ما ایجاد یک شاخص جهانی برای زعفران ایران است که از مبدا خراسان رضوی معرفی شود.