رفع موانع لجستیکی و تعرفه‌ای؛ شرط بهره‌برداری موثر از مسیر ریلی ایران-افغانستان

به گزارش روابط عمومی اتاق مشهد، «حسین محمدیان»، رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق خراسان رضوی، در این نشست گفت: ایران و افغانستان از ظرفیت‌های بالایی برای گسترش همکاری‌های تجاری برخوردارند؛ اما کمبود زیرساخت‌های لجستیکی و نبود شفافیت در سیاست‌های تعرفه‌ای، مانع اصلی توسعه صادرات شده است.

وی با انتقاد از ابهام در تعیین تعرفه‌ها گفت: اینکه اعلام می‌شود تعرفه‌ها قرار است افزایش یابد، بدون آنکه سازوکار مشخص و شفافی برای آن توضیح داده شود، با هدف توسعه صادرات همخوانی ندارد. ما در حال تلاش برای کاهش هزینه‌ها و رقابتی‌کردن صادرات، به‌ویژه در بازار افغانستان هستیم.

ظرفیت‌های تجاری ایران و افغانستان هنوز مغفول مانده است

محمدیان با اشاره به سفر اخیر هیات اقتصادی- تجاری خراسان رضوی به هرات افزود: در این سفر، ظرفیت‌های قابل توجهی در افغانستان مشاهده شد و طرف افغانستانی تمایل جدی خود را برای افزایش تجارت با ایران، چه در حوزه صادرات و چه واردات، (به‌ویژه در شرایطی که این کشور با مشکلاتی در مسیرهای تجاری خود با پاکستان مواجه است) اعلام کرد.

به گفته او، توسعه حمل‌ونقل ریلی می‌تواند بخشی از مشکلات حمل‌ونقل جاده‌ای را کاهش دهد؛ اما این امر مستلزم برنامه‌ریزی شفاف و پایدار است.

رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق مشهد افزود: در چهارچوب دیپلماسی اقتصادی، طی چند سفر رسمی با مشارکت استانداران و مسئولان ذی‌ربط، شاهد افزایش صادرات به کشورهای هدف بوده‌ایم. تجربه نشان داده است اگر تجارت برای طرف مقابل مقرون‌به‌صرفه نباشد، حتی کشورهای همسایه نیز تمایلی به همکاری نخواهند داشت و به‌راحتی به سراغ گزینه‌های جایگزین می‌روند.

وی در ادامه با اشاره به نقش بخش خصوصی و کنسرسیوم‌ها در اجرای پروژه‌های زیرساختی گفت: اگر پروژه‌ای توسط یک کنسرسیوم ایرانی اجرا می‌شود، باید به‌طور شفاف مشخص شود مسئولیت بهره‌برداری و تصمیم‌گیری با چه نهادی است. تمرکز کامل اختیار در دست یک گروه، ممکن است در کوتاه‌مدت نتیجه بدهد، اما در بلندمدت با اصول تجارت و توسعه پایدار مغایرت دارد.

پیشرفت حمل‌ونقل ریلی و چالش‌های عملیاتی

ابراهیم عطایی، نایب‌رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق خراسان رضوی نیز با اشاره به اقدامات انجام‌شده در حوزه توسعه حمل‌ونقل ریلی و ترکیبی ریلی- جاده‌ای میان ایران و افغانستان اظهار کرد: اگرچه در این بخش پیشرفت‌های قابل‌توجهی حاصل شده است، اما تداوم چالش‌های تعرفه‌ای و محدودیت‌های زیرساختی همچنان مانع بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌هاست.

وی با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود ایستگاه ریلی هرات تا سال آینده به بهره‌برداری برسد، افزود: بهره‌مندی مؤثر از این مسیر مستلزم بررسی دقیق شرایط عملیاتی و ظرفیت‌های موجود در دو سوی مرز است.

به گفته عطایی، هزینه‌های بالای توقف و تعرفه‌های مرزی که در مواردی فراتر از نرخ‌های رسمی است، فشار مضاعفی بر بخش خصوصی وارد کرده و فعالیت فعالان اقتصادی را با دشواری مواجه ساخته است.

او همچنین بر ضرورت ارزیابی ظرفیت‌های حمل بار کانتینری و سوخت تاکید کرد و گفت: باید مشخص شود آیا زیرساخت‌های موجود پاسخگوی نیازهای تجاری دو کشور است و توافق‌های دوجانبه قابلیت اجرای عملی دارند یا خیر.

وی با اشاره به توقف ناوگان در مرز دوغارون تصریح کرد: با وجود تلاش‌های صورت‌گرفته، چشم‌انداز روشنی برای حل مشکلات مرز دوغارون وجود ندارد و شرایط در برخی مسیرهای جایگزین نیز پیچیده‌تر شده است.

عطایی گفت: تاخیر در بارگیری و دپوی طولانی کالاها، به‌ویژه کالاهای حساس مانند سیمان، باعث زیان صادرکنندگان می‌شود و لازم است مشوق‌هایی برای جذاب شدن این مسیر در نظر گرفته شود.

عطایی همچنین خواستار شفاف‌سازی درباره اعتبار تفاهم‌نامه‌های ریلی با افغانستان، زمان اتصال راه‌آهن هرات و برنامه حرکت سرویس‌های منظم شد و بر ضرورت بازاریابی برای بار برگشتی، به‌ویژه مواد معدنی افغانستان، تاکید کرد.

لزوم تقویت مسیرهای ریلی در ترانزیت افغانستان

مرتضی قندچی، نایب‌رئیس کمیسیون مدیریت واردات اتاق خراسان رضوی نیز اظهار کرد: تحولات اقتصادی و صنعتی افغانستان در سال‌های اخیر قابل‌توجه بوده است. در حال حاضر حدود هزار و ۳۰۰ واحد صنعتی فعال در افغانستان وجود دارد که برخی از آن‌ها موفق به صادرات محصولات خود، به بازارهای  بین المللی شده‌اند.

قندچی با تاکید بر جایگاه ایران در مسیرهای ترانزیتی افغانستان افزود: افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و توقف‌های طولانی در مرزها، استفاده از ظرفیت‌های ریلی را به ضرورتی جدی تبدیل کرده است.

وی هشدار داد: در صورت تعلل دولت و بخش خصوصی در توسعه زیرساخت‌ها، کشورهایی مانند ترکیه، چین و امارات جایگاه ایران را در این مسیرها تصاحب خواهند کرد.

به گفته او، افغانستان در حوزه سرمایه‌گذاری صنعتی و فعالیت‌های معدنی از شرایط مناسبی برخوردار است و بهره‌ برداری از این فرصت‌ها برای ایران اهمیت راهبردی دارد.

تکمیل زنجیره لجستیکی؛ شرط بهره‌برداری موثر از خطوط ریلی

امید خدادادی، دبیر کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق مشهد با اشاره به چالش‌های توسعه ریلی میان ایران و افغانستان تصریح کرد: نبود زنجیره لجستیکی یکپارچه و تفاوت مقررات بهره‌برداری ریلی، از موانع اصلی در این مسیر است.

وی تاکید کرد: تکمیل خطوط ریلی می‌تواند ضمن کاهش فشار بر جاده‌ها، هزینه‌های صادرات و واردات را کاهش داده و با اتصال کریدورهای شرقی- غربی و شمال- جنوب، نقش مهمی در توسعه تجارت منطقه‌ای ایفا کند.

کنسرسیوم ریلی افغانستان؛ تمرکز بر زیرساخت، نه تجارت حمل‌ونقل

در ادامه این نشست، تریبون در اختیار مصطفی رضایی، مدیرعامل کنسرسیوم ریلی افغانستان قرار گرفت. او با تشریح ماموریت‌ها و رویکرد این کنسرسیوم اظهار کرد: کنسرسیوم ریلی افغانستان به‌هیچ‌وجه وارد فعالیت‌های تجاری حمل‌ونقل بار نشده و تمرکز اصلی آن صرفاً بر توسعه و تکمیل زیرساخت‌های ریلی استاندارد در افغانستان است.

به گفته وی، وظیفه این مجموعه راه‌اندازی خطوط آهن، تامین مصالح و منابع مالی لازم برای توسعه شبکه ریلی بوده و نباید این ماموریت با فعالیت‌های تجاری اشتباه گرفته شود.

رضایی با اشاره به نقش راهبردی این کنسرسیوم افزود: توسعه خطوط ریلی استاندارد از ایران به افغانستان و در ادامه، اتصال این شبکه به چین، از اهداف اصلی کنسرسیوم به شمار می‌رود.

مدیرعامل کنسرسیوم ریلی افغانستان همچنین به مشکلات زیرساختی موجود اشاره کرد و گفت: در برخی مناطق، به‌دلیل سرقت قطعات و تجهیزات ریلی، فاصله‌های استاندارد خطوط دچار اختلال شده بود که مشکلات جدی در بهره ‌برداری ایجاد کرد. کنسرسیوم در حال رفع این نارسایی‌هاست و برای تامین هزینه‌های توسعه، از منابع داخلی و سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در افغانستان استفاده می‌کند؛ به‌گونه‌ای که این پروژه‌ها متکی به بودجه ملی ایران نیست.

وی با اشاره به رقابت و همکاری‌های منطقه‌ای تصریح کرد: کنسرسیوم در تعامل با کشورهایی مانند ایران، چین و ترکیه، به‌دنبال ایجاد شبکه‌ای یکپارچه از خطوط ریلی استاندارد است که امکان تردد آزاد واگن‌ها در سراسر افغانستان را فراهم کند.

رضایی در پایان تاکید کرد: هدف نهایی، تبدیل افغانستان به یک کانون حمل‌ونقل بین‌المللی است و پیش‌بینی می‌شود کنسرسیوم در سال آینده پس از تکمیل نقش زیرساختی خود، اجرای پروژه‌ها را به شرکت‌های ریلی واگذار کند تا این خطوط به‌صورت پایدار در خدمت حمل بار و مسافر قرار گیرند.

چالش‌های زیرساختی و ضرورت تقویت لجستیک ریلی در شرق کشور

مصطفی نصیری، مدیرکل راه‌آهن خراسان رضوی نیز در بخشی از این جلسه با اشاره به تقسیمات و مسئولیت‌های راه‌آهن در شرق کشور اظهار کرد: راه‌آهن شرق با مرکزیت طبس فعالیت می‌کند و در حال حاضر، مسئولیت خطوط ریلی تا محدوده شمتیغ بر عهده راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران است. در این محور تعداد قابل‌توجهی واگن برای اعزام بار به سمت افغانستان در انتظار قرار دارند.

وی با بیان اینکه محدودیت‌های زیرساختی از چالش‌های جدی این مسیر محسوب می‌شود، افزود: کمبود امکانات تخلیه و بارگیری و نبود سکوهای متناسب در ایستگاه‌های مرزی، پاسخگوی حجم فعلی بار نیست و همین موضوع فرآیند جابه‌جایی کالا را با کندی مواجه کرده است.

مدیرکل راه‌آهن خراسان رضوی همچنین به موضوع تعرفه‌های حمل اشاره کرد و گفت: برای برخی کالاها از جمله سیمان، تعرفه‌های ترجیحی در نظر گرفته شده که شامل مسیرهایی مانند تربت‌حیدریه و برخی خطوط دیگر می‌شود و در سمت ایران نیز این تعرفه‌ها نسبت به گذشته کاهش یافته است.

وی در پایان تاکید کرد: توسعه همکاری‌های ریلی می‌تواند نقش مؤثری در افزایش صادرات، واردات و تقویت تعاملات اقتصادی با کشورهای همسایه، به‌ویژه افغانستان، ایفا کند.

پیشرفت پروژه ریلی شرق و تقویت جایگاه ترانزیتی ایران

در ادامه، رضا شهریاری، معاون اجرایی کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان، از پیشرفت پروژه ریلی شرق کشور خبر داد و گفت: اتصال این مسیر به افغانستان طبق برنامه در حال انجام است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال، خط آهن به ۲۰ کیلومتری ورودی شهر هرات برسد.

به گفته وی، این مسیر در نهایت به شبکه ریلی ترکیه متصل شده و از طریق خطوط داخلی ایران، امکان اتصال به بندرعباس را نیز خواهد داشت.

وی با اشاره به موقعیت راهبردی ایران تصریح کرد: این کریدور می‌تواند ایران را به حلقه واسط ترانزیتی میان افغانستان، ترکیه و روسیه تبدیل کند؛ به‌گونه‌ای که کالاها از بنادر شمالی از جمله بندر امیرآباد وارد کشور شده و پس از طی مسیر ریلی، به افغانستان منتقل شوند.

شهریاری همچنین به وجود چهار ایستگاه ریلی در نزدیکی مرز، اشاره کرد و گفت: برخی از این ایستگاه‌ها هنوز به‌طور کامل مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند و ایستگاه شمتیغ به‌عنوان ایستگاه اصلی این محور، در حال حاضر دارای چهار خط فعال است.

رشد چشمگیر حمل بار ریلی به مقصد افغانستان

امیرحسین غلامی، معاون بازرگانی کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان نیز با ارائه آمار حمل‌ونقل ریلی اظهار کرد: حجم حمل بار صادراتی و ترانزیتی به افغانستان از حدود ۱۰ هزار تن در فروردین‌ماه به بیش از ۵۱ هزار تن در مردادماه رسیده و در ماه‌های بعد در بازه ۴۵ تا ۵۶ هزار تن تثبیت شده است.

به گفته وی، پیش‌بینی می‌شود این رقم تا پایان سال به بیش از ۶۵ هزار تن در ماه افزایش یابد. این آمار عمدتاً مربوط به صادرات و ترانزیت است و واردات از افغانستان هنوز سهم قابل‌توجهی ندارد، هرچند در حوزه مواد معدنی موارد محدودی ثبت شده است.

غلامی تصریح کرد: بیشترین حجم بار جابه‌جا شده به مصالح ساختمانی اختصاص دارد و پس از آن مواد غذایی و سایر کالاها قرار می‌گیرند؛ روندی که با توسعه زیرساخت‌ها، می‌تواند سهم حمل‌ونقل ریلی در مبادلات تجاری دو کشور را به‌طور محسوسی افزایش دهد.

غلامی گفت: این مجموعه در تعامل مستمر با مدیران راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران از جمله در حوزه زمان‌بندی حرکت واگن‌ها و بهره‌برداری از خطوط است.

او توضیح داد: کنسرسیوم مالک واگن نیست و صرفاً حمل‌ونقل را مدیریت می‌کند. تجار باید برای تامین واگن با شرکت‌های مالک واگن مذاکره کنند.

وی افزود: پیش از ارسال بار، اسناد و مشخصات فنی باید بررسی و تایید شود تا از بروز مشکل در مسیر جلوگیری شود و تاکید کرد حمل‌ونقل ریلی به دلیل حساسیت خطوط، نیازمند هماهنگی دقیق‌تری نسبت به حمل جاده‌ای است.

سعید افشاران، عضو کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق مشهد با اشاره به افزایش مراجعات فعالان حمل‌ونقل برای صادرات به افغانستان گفت: نبود اطلاعات شفاف درباره استانداردهای فنی و الزامات پذیرش بار در افغانستان، ریسک بازگشت کامیون‌ها و واگن‌ها را افزایش داده است.

او افزود: نگرانی فعالان این است که بار به دلیل عدم تطابق با استانداردهای افغانستان پذیرش نشود و در نهایت برگشت بخورد. همچنین ابهاماتی درباره جایگاه و استقلال کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان نسبت به ایران وجود دارد که نیازمند شفاف‌سازی است.

در پاسخ شهریاری، معاون اجرایی کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان، تاکید کرد: کنسرسیوم یک شرکت خصوصی است که با حمایت ایران فعالیت خود را آغاز کرده اما از نظر اجرایی مستقل است. کنسرسیوم مسئول بهره‌برداری از مسیر ریلی از شمتیغ تا روزنک است و هدف آن تسهیل حمل‌ونقل ریلی و راه‌اندازی پایدار این مسیر پس از سال‌ها وقفه بوده است.

در ادامه نصیری، مدیرکل راه‌آهن خراسان رضوی نیز با تشریح تفکیک مسئولیت‌ها اظهار کرد: مسئولیت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران تا نقطه صفر مرزی است و از آن نقطه به سمت افغانستان، همه هزینه‌ها و عملیات بر عهده کنسرسیوم قرار دارد.

او افزود: مبادله واگن و بار میان ایران و افغانستان بر اساس همین تفکیک انجام می‌شود و تعرفه‌های راه‌آهن ایران فقط تا ایستگاه مرزی دریافت می‌شود.

پیشرفت خط آهن هرات و تکمیل تعهدات کنسرسیوم تا روزنک

امیر عامری، معاون توسعه خطوط کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان، با تشریح وضعیت پروژه خط آهن هرات اعلام کرد: این مسیر در قالب چهار قطعه تعریف شده که دو قطعه نخست در داخل ایران و در مسیر خواف- شمتیغ قرار دارد. قطعه سوم از مرز شمتیغ تا ایستگاه روزنک امتداد می‌یابد و قطعه چهارم نیز مسیر روزنک تا هرات را شامل می‌شود.

به گفته وی، تعهدات کنسرسیوم تا ایستگاه روزنک از نظر احداث و راه‌اندازی انجام شده و اصلاحات فنی مورد نیاز نیز طی یک تا دو ماه آینده تکمیل خواهد شد.

عامری افزود: بخش اصلی مسیر هرات بر عهده طرف افغانستانی است و با توجه به سابقه مثبت کنسرسیوم، ادامه پروژه و مسیر ترانزیتی به سمت چین نیز به این مجموعه واگذار شده است.

فعالان اقتصادی خواستار شفافیت و بهبود حمل‌ونقل ریلی با افغانستان شدند

در بخش دوم نشست، فعالان اقتصادی با اشاره به وضعیت استانداردهای افغانستان برای ورود کالا، تعرفه‌ها، هزینه‌های حمل و لزوم شفافیت مسئولیت‌ها میان ایران و افغانستان، بر کاهش هزینه و زمان حمل و افزایش ظرفیت عملیاتی خط ریلی تاکید کردند.

آنها درخواست کردند آمار دقیق ظرفیت‌ها، زمان‌بندی‌ها، تعداد کانتینرهای موجود و ظرفیت خالی اعلام شود و شرکت‌های حمل‌ونقل رتبه‌بندی شوند تا عملکرد بهتر شناسایی شود. نگرانی‌هایی نیز مطرح شد که شامل اولویت‌بندی بارها، انحصار لوکوموتیوها، تفاوت تعرفه‌ها در مسیرها و باز شدن کانتینرها در مسیرهای حمل بود؛ مسائلی که منجر به سرقت و ضرر شرکت‌ها شده است.

فعالان اقتصادی همچنین بر ضرورت شفافیت در فرآیند تخلیه بار، قیمت‌گذاری، انتخاب مسیرها و شرایط رقابتی تاکید کردند و خواستار اطلاع‌رسانی دقیق به شرکت‌های خصوصی شدند تا بتوانند برنامه‌ریزی بهتری داشته باشند. مسائلی مانند حمل بار یک طرفه، هزینه بالای مسیرهای شمالی و نابرابری در بهره‌مندی از تسهیلات، دغدغه فعالان بود.

آنها تاکید کردند که حل این چالش‌ها با همکاری کنسرسیوم و دولت، علاوه بر افزایش اعتماد شرکت‌ها، می‌تواند به بهبود کارآمدی کریدور ترانزیتی ایران-افغانستان کمک کند و شرایط رقابت منصفانه را برای بخش خصوصی فراهم سازد.

ظرفیت تخلیه مرز روزنک به ۷۰۰ هزار تن در ماه رسید

در بخش پایانی این جلسه، رضایی، مدیرعامل کنسرسیوم ریلی افغانستان در پاسخ به مباحث و سوالات مطروحه از سوی فعالان اقتصادی استان اعلام کرد: با راه‌اندازی یک خط جدید تخلیه در مرز روزنک طی دو هفته گذشته، ظرفیت این مرز برای جابه‌جایی ماهانه ۷۰۰ هزار تن کالا فراهم شده است.

وی افزود: یک ایستگاه جدید با ظرفیت ۳۰ تا ۴۰ هزار تن ظرف چهار ماه آینده به شبکه اضافه خواهد شد و بهره‌برداری از خطوط مطابق مقررات و قواعد مبادلات ریلی ایران و افغانستان انجام می‌شود.

رضایی تصریح کرد: نرخ حمل و نقل اعلامی کنسرسیوم صرفاً مربوط به خاک افغانستان است و شامل هیچ‌گونه تعرفه برای خاک ایران نمی‌شود. نرخ پایه برای همه کالاها ۱۰ دلار در هر تن تعیین شده و برای برخی کالاها از جمله فولاد و سیمان تخفیف‌هایی اعمال شده است. نرخ فولاد از اصفهان و یزد رفت و برگشت ۵ دلار، سیمان و کاشی ۶ دلار و ترانزیتی‌ها ۷.۵ دلار تعیین شده است.

او با اشاره به سیاست‌های کلان گفت: برای کنترل صادرات، حجم سیمان از این خط نباید بیش از ۲۰ هزار تن در ماه باشد و نرخ سوخت به دلیل محدودیت‌های ایمنی تا ۲۰ دلار افزایش یافته است. بخشی از نرخ سیمان نیز به عنوان حق دسترسی میان کنسرسیوم و راه‌آهن افغانستان تقسیم می‌شود که به زودی از ۶ به ۴ دلار کاهش خواهد یافت.

رضایی، هرگونه انحصار در حمل ریلی را رد کرد و گفت: تمام شرکت‌های حمل‌ونقل با مجوز بازرگانی راه‌آهن می‌توانند فعالیت کنند.

مدیرعامل کنسرسیوم همچنین تاکید کرد: فعالیت این مجموعه تحت سیاست‌های دولت و نظارت کامل شورای عالی امنیت ملی انجام می‌شود و هرگونه تخلف از مسیرهای نظارتی قابل پیگیری است.