وضعیت نامساعد ایران در بخش صادرات محصولات کشاورزی و غذای ایران نشان می‌دهد، غذای ایران نسبت به کشورهای رقیب، وضعیت قابل دفاعی ندارد و با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که در کشورهای منطقه در این حوزه انجام شده، پیش‌بینی می‌شود که آینده خوبی پیش‌روی صادرات این نوع محصولات ایران نباشد. شرایطی که صادرات محصولات کشاورزی با آن روبرو هستند موجب شده تا اعضای کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران در نشستی خواستار تدوین نقشه استراتژیک دقیق برای این حوزه شوند.
در این نشست رئیس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران به این نکته اشاره کرد که امروز نتایج بررسی صادرات صنایع غذایی با توان و ظرفیت سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، مطابقت ندارد و این امر موجب شده تا شاهد کاهش صادرات این بخش باشیم.
به گفته ابوالحسن خلیلی در 10 ماه سال جاری 4 میلیارد و 900 میلیون دلار دلار صادرات انجام شده که مقصد اصلی آنها بازار کشورهای عراق، امارات متحده عربی و روسیه بوده است.
از سوی دیگر براساس داده‌های اعلام در میان کالاهای صادراتی بین پسته، سیب، شیرخشک صنعتی، گوجه‌فرنگی و هندوانه بیشترین محصولات صادر شده از کشور بوده‌اند.
با توجه به بررسی صورت گرفته این پرسش مطرح می‌شود که میزان واردات ایران در این مدت چه میزان بوده است؟ عضو هیات نمایندگان اتاق ایران میزان واردات این بخش را در مدت مشابه مذکور، 13 میلیارد و 800 میلیون دلار اعلام کرد که بیشتر به محصولاتی چون ذرت، دانه سویا، برنج، روغن آفتاب‌گردان و گندم که همان کالاهای اساسی هستند، اختصاص داشته است.
این فعال اقتصادی حجم صادرات ایران در حوزه غذا را با وضعیت ترکیه در همین حوزه مقایسه کرد و گفت: صادرات بخش غذا در ترکیه در سال 2023 برابر با 35 میلیارد دلار بوده که در حدود 2.8 درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است. مقاصد صادراتی ترکیه در حوزه غذا نیز عراق، روسیه، آلمان و اسپانیا بوده است.
خلیلی با نگاهی به اقدامات اخیر عربستان، گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که افزایش سهم سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های مختلف در عربستان شروع شده و به زودی بازارهای صادراتی اطراف را مورد توجه قرار خواهد داد و به رقیب جدی برای ایران و سایر کشورهای منطقه تبدیل می‌شود. علاوه بر این، تعامل ترکیه با افغانستان را هم شاهد هستیم که نباید در برنامه‌ریزی‌های صادراتی کشور از آن غافل شویم.
به باور او تحرکاتی که در منطقه شروع شده، زنگ خطری برای آینده صادرات ایران است. متأسفانه محیط کسب‌وکار داخل کشور برای تولید مناسب نیست در حالی که کشورهای اطراف با جذب سرمایه‌های جدید در حال افزایش سطح تولید و تجارت خود هستند.
صادرات محور شدن راهکار رشد تجارت
با توجه به سهم پایین ایران از صادرات مواد غذایی نازنین داراب‌زاده، مدیرکل دفتر صنایع غذا و داروی وزارت صنعت، معدن و تجارت، صادرات را یکی از مهم‌ترین اولویت‌های امروز این دفتر دانست و تأکید کرد: باید رویکردها در بدنه دولت تغییر کند و نگاه‌ها نسبت به تجارت اصلاح شود. امروز کشور راهی جز بین‌المللی شدن و صادرات‌محور شدن ندارد. هرچند در این مسیر به توان بیشتر و نگاه جامع‌تر نیاز داریم.
او گفت: واقفم که در شرایط امروز تجارت و تولید کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است. بنابراین تولیدکنندگان و تجاری که امروز فعال هستند قابل تقدیر هستند. در هر صورت باید با همکاری هم دنبال راه‌های عملیاتی باشیم و با هم این مسیر را طی کنیم.
در ادامه عباس کشاورز، معاون پژوهشی و عضو هیات اجرایی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران درباره آسیب‌شناسی صادرات صنایع غذایی گزارشی را ارائه داد.
بر اساس آنچه در این گزارش آمده است، در 10 سال گذشته مقدار صادرات این بخش از 700 هزار تن تا یک میلیون و 300 هزار تن تا سال 1400 تغییر کرده و در سال 1401 حدود 300 هزار تن کاهش یافته و از نظر ارزشی درآمد کشور را با رشد منفی 2.5 درصدی مواجه کرده است. در این بین مهم‌ترین محصولات صادراتی حوزه صنایع غذایی، رب گوجه‌فرنگی، شیرینی و شکلات، بیسکوییت، آبمیوه و …. بوده است.
کشاورز با استناد بر پژوهش انجام شده در تشریح شرایط کشور در حوزه صادرات محصولات از نبود سیاست، بازار و برنامه منسجم، مستمر و قابل اطمینان درباره صادرات انواع محصولات انتقاد کرد. به باور او تجارت در ایران نتوانسته ارزش خود را در حد گذشته حفظ کند و تنها نرخ ارز، تجارت محصولات کشاورزی را توجیه می‌کند.
