اقتضائات استمرار و توسعه صادرات

کسب این عناوین در حالی رقم خورد که در سال گذشته، به دلیل تحولات سیاسی افغانستان و تداوم محدودیت‌های ترکمنستان در ورود کامیون‌های ایرانی به این کشور، خراسان رضوی به عنوان استان هم‌مرز با این کشورها، بخشی از بازار صادراتی خود را از دست داد؛ اما با تلاش تشکل‌های اقتصادی شاخص این خطه از جمله اتاق بازرگانی، در یافتن راهکارهایی به منظور تداوم صادرات، صادرکنندگان این استان امسال در مراسم روز ملی صادرات خوش درخشیدند.
در بیست‌‍‌وششمین مراسم روز ملی صادرات، واحد تولیدی «نوین زعفران» عنوان صادرکننده مدال آور و «موکت نگین مشهد» عنوان صادرکننده ممتاز را از آن خود کردند. واحدهای تولیدی «بازرگانی بدیعی»، «پارت گوال گیتی»، «صنایع قوه پارت‌سازان»، «گرین وب سامانه نوین» و «نوبافت شادیلون» نیز موفق به کسب عنوان صادرکننده نمونه شدند.
اما بر کسی پوشیده نیست که کسب عنوان صادرکننده نمونه ملی، با وجود این لقب پرطمطراق، با چه دشواری‌ها و مشقت‌هایی همراه بوده است. در این گزارش به بررسی دشواری‌های فعالیت در حوزه صادرات و اقتضائات بهبود این عرصه از زبان صادرکنندگان نمونه ملی خراسان رضوی پرداخته‌ایم.
ضرورت توجه به اهمیت صادرات غیرنفتی و اثر آن بر اقتصاد کشور
«علی شریعتی مقدم»، مدیرعامل گروه تولیدی نوین زعفران و صادرکننده مدال آور سال 1401 معتقد است درک اهمیت صادرات غیرنفتی و تاثیرگذاری پررنگ آن بر چرخه اقتصادی کشور خصوصا در شرایط تحریم، انتظاری است که صادرکنندگان از متولیان امر و تصمیم‌گیران کشور دارند.
به گفته شریعتی مقدم، هیچ نقطه عطفی را که ناشی از بروز تحولات و اتفاقات مطلوب در حوزه صادرات محصولات کشاورزی باشد، در یک سال اخیر، شاهد نبوده‌ایم. تعهدات و وعده‌های متولیان امر در این حوزه عملی نشده و این موضوع موجبات نگرانی فعالان این حوزه را فراهم کرده است.
شریعتی مقدم، رفع تعهدات ارزی را یکی از مهم ترین معضلات صادرکنندگان محصولات کشاورزی دانست و افزود: این مسئله موجب افت ۵۰ درصدی صادرات زعفران طی سال گذشته شد.
وی افزود: تعدیل تعهدات ارزی از سال ۹۷ تاکنون با ‌پیگیری‌های متعدد فعالان اقتصادی و همچنین اتاق بازرگانی، از سوی مسئولان وعده داده شده؛ اما تا به امروز اثری از عملی شدن این تصمیم در حوزه صادرات محصولات کشاورزی مشاهده نکرده‌ایم.
رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مشهد، موضوع عوارض آب مجازی را از دیگر مشکلاتی خواند که صادرکنندگان محصولات کشاورزی با آن روبه‌رو هستند و گفت: دریافت عوارض مجازی از محصولات پرآب‌بر، منطقی است؛ اما دریافت این عوارض از محصول کم‌آب‌بری همچون زعفران تصمیم نادرستی است که عواقب مختلفی را در پی خواهد داشت.
شریعتی‌مقدم تصریح کرد: متاسفانه موانع صادراتی نه تنها کاهش نیافته؛ بلکه درحال افزایش است. معضلات متعدد و گوناگونی که در این حیطه وجود دارد، موجب می‌شود موقعیت‌مان را در بازارهای هدف از دست بدهیم و کشورهای نوظهور جایگاه ما را در بازار بگیرند.
وی خاطرنشان کرد: هم اکنون بیش از هرچیز نیازمند اخذ تصمیماتی صحیح و جدی برای بهبود وضعیت صادرکنندگان هستیم. تک‌نرخی کردن ارز، بهترین اقدامی است که اکنون باید عملی شود. صادرات محصولات کشاورزی با اقتصاد دستوری کنترل نمی‌شود و در این زمینه باید اقدامات مهم‌تری صورت گیرد.
ضرورت حل مسئله رفع تعهدات ارزی، یک بار برای همیشه
«احمد بدیعی»، مدیرعامل بازرگانی بدیعی و صادرکننده نمونه ملی سال 1401 نیز تاکید کرد: انتظار ما از سیاست گذاران این است که با رویکرد مثبتی به حوزه صادرات بنگرند و مسئله رفع تعهدات ارزی و نا‌بسامانی نرخ ارز را یک بار برای همیشه حل‌وفصل کنند؛ زیرا زمانی مسیر صادرات هموار است که دلار تک‌نرخی باشد و از قاچاق کالا به شکل جدی جلوگیری شود.
این صادرکننده نمونه ملی، در خصوص مشکلات ناشی از رفع تعهدات ارزی یادآور شد: گاهی به صادرکنندگان پیشنهاد می‌شود برای ایفای تعهدات ارزی، در قبال صادرات، واردات انجام دهند. این در حالی است که بیشتر صادرکنندگان ترجیح می‌دهند در حوزه کاری خود فعالیت داشته باشند.
مدیرعامل بازرگانی بدیعی تصریح کرد: صادرکننده، کارآفرین است و مازاد نیاز داخلی را صادر می کند؛ اما رویکرد دولت، حمایت از واردات است تا صادرات.
وی با بیان این که دولت باید در مقوله تعهدات ارزی، ارز وارد شده را به قیمت روز با صادرکننده محاسبه کند، افزود: صادرکنندگان نیز با بازگرداندن ارز حاصل از صادرات مشکلی ندارند؛ اما چند نرخی بودن ارز سبب می شود صادرکننده متضرر شود و دلار خود را کمتر از قیمت بازار به دولت عرضه کند. بحث ارز نیمایی و چند نرخی کردن ارز هیچ نتیجه ای جز آسیب زدن به فرایند صادرات ندارد.
بدیعی به دشواری‌های حیطه صادرات اشاره کرد و گفت: صادرکنندگان واقعی سال‌ها در عرصه صادرات برای برندسازی تلاش کردند؛ اما برخی از کالاهای صادراتی به راحتی قاچاق می‌شوند و قاچاقچیان جایگاه صادرکنندگان واقعی را از آن خود کرده‌اند. این افراد فاقد هویت، کالا را به قیمتی بسیار کمتر از صادرکنندگان واقعی به فروش می‌رسانند؛ درحالی‌که صادرکننده واقعی، کالا را از مبادی قانونی و به تبع آن، با قیمتی بیشتر در عرصه بین‌الملل عرضه می‌کند.
این صادرکننده نمونه ملی تاکید کرد: صادرکنندگان در شرایط فعلی انتظار مشوق صادراتی از دولت ندارند؛ اما تقاضای ما این است که اگر حمایتی صورت نمی‌گیرد، مانع‌تراشی هم اتفاق نیفتد.
تحقق توسعه از مسیر صادرات خدمات فنی و مهندسی
«مهدی محمدی»، مدیرعامل هلدینگ دانش‌بنیان گرین‌وب و دیگر صادرکننده نمونه ملی سال 1401 معتقد است با توجه به ظرفیت مطلوب ایران در زمینه برخورداری از نیروهای متخصص، توسعه کشورمان باید از مسیر صادرات خدمات فنی و مهندسی شکل بگیرد.
تنها صادرکننده نمونه کشور در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات، در خصوص روند صادرات این حوزه در سال جاری گفت: این که نسبت به سال‌های گذشته، توجه به اقتصاد دیجیتال و صادرات خدمات فنی و مهندسی بیشتر شده و واقعیت عصر دیجیتال پذیرفته شده است، موضوعی امیدوارکننده برای فعالان این صنعت نوپاست و خوشحالیم که جای خود را در سبد صادراتی کشور باز کرده‌ایم؛ اما نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی نیز درباره آینده این صنعت داریم که امیدواریم به سرعت رفع شود.
محمدی در ارزیابی افق پیش روی اقتصاد دیجیتال و صادرات خدمات فنی و مهندسی، تصریح کرد: دو نگاه عمده به صادرات در دنیا وجود دارد و هر کشوری با توجه به مزیت‌های نسبی خود، روی یک حوزه تمرکز می‌کند؛ یکی صادرات کالا و دیگری صادرات خدمات فنی و مهندسی. در کشور ما، متاسفانه عمده تمرکز روی صادرات نفت خام بوده؛ این در حالی است که در حوزه صادرات غیرنفتی، با توجه به خیل عظیم نیروی کار متخصص ایرانی که حتی در بزرگ ترین پروژه‌های دنیا نیز نام‌شان دیده می‌شود، از شرایط مطلوبی برخورداریم و می‌توان به یقین گفت توسعه ایران باید در مسیر صادرات خدمات فنی و مهندسی قرار بگیرد، نه صادرات کالا.
عضو هیئت مدیره انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان استان از مهم‌ترین دغدغه‌های خود به عنوان صادرکننده نمونه گفت و تصریح کرد: مهم‌ترین دغدغه ما در صنعت آی‌تی و صادرات خدمات فنی و مهندسی، تربیت نیروی انسانی ماهر و مهم‌تر از آن، حفظ آن ها در کشور است. متاسفانه آمارها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر، روند مهاجرت نیروی کار متخصص، رشد فزاینده‌ای داشته و باید هر چه سریع‌تر تدبیری اندیشیده شود تا میل نخبگان آی‌تی به مهاجرت کاهش یابد و حواسمان باشد شرایطی را رقم نزنیم که سرمایه منابع انسانی متخصص کشور، حتی زودتر از نفت پایان یابد.
دیپلماسی اقتصادی فعال با دنیا، انتظار صادرکنندگان است
محمدی در تشریح انتظارات صادرکنندگان از دولت، به چند نکته اساسی اشاره کرد و گفت: انتظارات ما کاملا مشخص و روشن است. اول این که تحقق صادرات خدمات فنی و مهندسی، در گام اول نیازمند ثبات و امنیت نسبی اقتصادی در کشور برای فعالان اقتصادی است. گام دوم که مطالبه مهم ما از دولت است، دیپلماسی اقتصادی فعال با دنیاست. ما معتقدیم دولت باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن، با توسعه روابط تجاری و پیگیری رفع تحریم های بانکی، بستر مناسب توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی را فراهم کند در غیر این صورت به دلیل کاهش بازدهی و خروجی، توان و انگیزه‌ای برای صادرکننده داخلی باقی نخواهد ماند.
مدیرعامل هلدینگ گرین‌وب، ادامه داد: مطالبه سوم، واگذاری تصمیم‌سازی‌های غیرحاکمیتی، به بخش خصوصی است که سبب خواهد شد از اتخاذ تصمیمات غیرکارشناسی که ضربات مهلکی به این بخش وارد می‌کند و گاهی حتی از تحریم‌ها هم مخرب‌تر است، جلوگیری شود.
این صادرکننده نمونه ملی تاکید کرد: صادرکنندگان ایرانی بارها اعلام کرده‌اند راه‌هایی برای کم اثر کردن تحریم‌ها داشته و دارند؛ اما افسوس که نه تنها حمایت نشده‌اند بلکه تولیدکننده و صادرکننده زیر فشار تحریم‌های داخلی و تصمیمات غیرکارشناسی کمر خم کرده‌اند.