هر ساله شاهد تصاویری از معدوم کردن محصولات کشاورزی به دست خود کشاورزان هستیم؛ چرا که عرضه زیاد آن قدر قیمت را پایین آورده که حتی توجیهی برای حمل و نقل آن وجود ندارد و این نشان دهنده نبود برنامه صحیح در بخش کشاورزی است. همه در حوزه کشاورزی ضرورت تدوین و رعایت الگوی کشت کشور را می دانند اما موضوع در این 50 سال، الزامی نبودن اجراست؛ به خصوص وقتی با این گزاره مواجه می شویم که اغلب کشاورزی ایران را خرده مالکان انجام می دهند و این همراهی کشاورزان را با الگوی کشت واحد، سخت تر از همیشه و البته ضرورت همراهی آنان و استفاده درست از ابزار های مشوق را دوچندان می کند آن هم در زمانی که موضوع کمبود منابع آبی در کشور به یکی از اصلی ترین مشکلات کشور بدل شده است.
علی فیروز زارع عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص اهمیت تدوین و اجرای الگوی کشت اظهار کرد: کشوری می تواند برای غذای مورد نیاز خودش بهتر برنامه ریزی کند که تخمینی از میزان مصرف محصولات غذایی داشته باشد ، پس از آن ما می توانیم با آمایش سرزمینی و البته نظر به موضوعات اقلیمی و فرهنگی هر منطقه، ظرفیت منطقه های مختلف را برای کشت محصول مناسب بررسی کنیم؛ در قدم بعدی جهاد کشاورزی باید به این سمت برود که بر اساس آن چه در سامانه ثبت شده بداند چقدر از یک محصول نیاز است و همچنین چقدر متقاضی برای این محصول وجود دارد تا از کشت اضافه یا کمبود محصول جلوگیری کند. در واقع الگوی کشت از نمودار شدن پدیده تار عنکبوتی جلوگیری می کند، هدررفت منابع را با برنامه ریزی به حداقل می رساند و بهینه سازی تخصیص منابع در مصارف مختلف و در نهایت افزایش سود تولید کننده و افزایش رفاه مصرف کننده را به دنبال خواهد داشت.
کشاورزان چگونه با الگوی کشت همراه می شوند؟
زارع درباره ضمانت اجرایی الگوی کشت توسط کشاورزان گفت: اگر کشاورزان با خصوصیات مثبت الگوی کشت آشنا و متوجه انتفاع خود از رعایت الگوی کشت شوند؛ طبیعتا در این مسیر قدم خواهند گذاشت چرا که از منابع کمتری استفاده می کنند و سود بیشتری خواهند برد اما این همراهی صورت نمی گیرد مگر این که کشاورز از سود این کار آگاه باشد؛ در دنیا برای این اطلاع رسانی از کلاس های ترویجی استفاده و همچنین در برخی مناطق به صورت آزمایشی الگوی کشت را اجرا می کنند و سپس برای سایر کشاورزان بازدید از آن را در نظر می گیرند و… تا کشاورز از منافع رعایت الگوی کشت آگاه شود زیرا تا کشاورز این طرح را نپذیرد، اجرایی نخواهد شد و جهاد کشاورزی اگر بتواند کشاورزان را با کارشناسان برای رفع نیازهای فنی شان همراه کند، حتما این طرح نتیجه خواهد داد.
عضو هیئت علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در پاسخ به این سوال که با توجه به این که بیشتر کشاورزان خرده مالک هستند؛ همراهی آن ها با الگوی کشت ممکن است یا خیر؟ گفت: این نکته بسیار مهمی است که زحمت جهاد کشاورزی را برای همراه کردن کشاورزان بیشتر می کند؛ نکته دیگر در این خصوص این است که درصد زیادی از کشاورزان ما مسن هستند و سطح سواد کمتری دارند و کمتر این طور طرح ها را می پذیرند بنابراین جهاد کشاورزی باید تلاش بیشتری کند تا ضرورت الگوی کشت را مشخص و کشاورزان را با خود همراه کند.
زارع در ادامه با تاکید بر نقش تعاونی های کشاورزی افزود: در بلند مدت حرکت به سمت واحدهای بزرگ مقیاس و استفاده از ظرفیت تعاونی های کشاورزی خیلی کمک می کند تا کشاورزان با الگوی کشت همراه شوند.
ساربان معاونت تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان نیز در گفت و گو با خراسان در خصوص لزوم اجرای الگوی کشت در استان اظهار کرد: ما 50 سال است به دنبال تدوین و اجرای الگوی کشت هستیم اما به آن نرسیدیم چرا که 98 درصد کشاورزی در ایران متعلق به بخش خصوصی است و اجرای الگوی کشت با دستور امکان پذیر نیست و ما باید برای آن مطلوبیت و جذابیت ایجاد کنیم.
الزامات اجرای الگوی کشت
ساربان در خصوص الزاماتی که در تدوین الگوی کشت باید به آن توجه شود، توضیح داد: اولین الزام، موضوع فنی است که کارشناسان کشاورزی مبتنی بر اطلاعات خاکی، آبی و موضوعات فنی دیگر، توصیه می کنند چه محصولی تولید بهتری خواهد داشت. دومین الزام موضوع اقتصادی است و کشاورز طبیعتا دنبال منفعت اقتصادی خودش می گردد؛ برای نمونه استقبال از کشت زعفران به همین دلیل است. سومین الزام موضوع کشت راهبردی است؛ یعنی از نگاه مدیران محصولی که تامین کننده غذای مردم است و تامین آن ضرورت دارد، در اولویت است یا محصولی که توان صادراتی بالایی دارد. آخرین الزام نیز در حوزه زیست محیطی است، برای مثال اگر بخواهیم یک محصول را توسعه بدهیم ممکن است چه مشکلاتی ایجاد شود؟ این ها الزاماتی است که در مطالعات و تدوین الگوی کشت به آن ها توجه می شود.
او در ادامه افزود: در سال های گذشته بیش از 200 هزار هکتار از اراضی زراعی آبی استان کم شده و به سمت محصولاتی رفته که به ازای هر مترمکعب آب، درآمد بیشتری تولید می کند؛ برای مثال از سطح زیر کشت گندم و جو و سایر محصولات این چنینی کاسته شده و به سمت توسعه 95 هزار هکتاری مزارع پسته و 56 هزار هکتاری زعفران، حرکت کرده است. همچنین حدود 50 هزار هکتار از سطح زیر کشت به علت کنتورگذاری و کنترل سطح برداشت آب کاهش یافته است.
معاونت تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان در خصوص ابلاغ جزئیات الگوی کشت استان توضیح داد: امسال الگوی کشت در زراعت به ما ابلاغ شده و قرار است سال آینده الگوی کشت برای باغ ها هم تدوین و اجرا شود.
الگوی کشت ابلاغی استان
او درباره تغییرات کشت اراضی اظهار کرد: در گندم باید از 127 به 115 هزار هکتار برسیم و همچنین به سمت کشت جو برویم تا بتوانیم نیاز دام استان را تامین کنیم؛ در کشت کلزا از 2500 هکتار باید به 12 هزار و 500 هکتار برسیم؛ در چغندرقند از 20 هزار هکتار باید به 17 هزار هکتار برسیم و در محصول پنبه باید به 25 هزار هکتار برسیم. شدیدترین تغییرات را در حوزه محصولات جالیزی خواهیم داشت که برنامه ریزی شده است از سطح زیر کشت خربزه 10هزار و از سطح زیر کشت هندوانه 4 هزار هکتار کم و به جای آن روی توسعه حبوبات، ذرت و علوفه کار شود.
ساربان در خصوص ابزارهایی که باعث تشویق و کنترل کشاورزان برای رعایت الگوی کشت می شود، توضیح داد: اولین ابزار قیمت است و خوشبختانه در گندم ما شاهد قیمت گذاری خوبی هستیم چرا که اعتقاد داریم همان هزینه ای که به خارجی ها برای واردات داده می شود اگر در داخل هزینه شود، امکان تولید خیلی از محصولات وجود خواهد داشت. دومین ابزار ما نهاده و بذر است چرا که یارانه 70درصدی در این زمینه وجود دارد. سومین ابزار ما برای ایجاد جذابیت در رعایت الگوی کشت، موضوع کشت قراردادی است؛ آب بها و برق بها، چهارمین ابزاری است که برای ما تعریف شده است به طوری که قیمت آب و برق برای کشاورزان با توجه به کشت محصولات مختلف، متفاوت خواهد بود و البته آخرین ابزاری که در این راستا مشخص شده، موضوع تعرفه هاست.
معاونت تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان درخصوص زمان اجرای الگوی کشت اظهار کرد: درباره دو محصول گندم و جو به ما ابلاغ شده و ما در این موارد الگوی کشت را اجرا می کنیم و در محصولات دیگر، در آینده نزدیک این امکان محقق خواهد شد.
او در ادامه افزود: ما برای خدماتی که ارائه می کنیم، احتیاج به منابع داریم تا بتوانیم برای مثال کود یا بذر ارزان را در اختیار کشاورزان قرار دهیم یا در موضوع کشت قراردادی و مسائلی از این دست، مشروط به این که این منابع در اختیار ما قرار گیرد؛ پیش بینی می شود حدود 10 میلیون تن به تولیدات کشاورزی در کشور افزوده شود.
