عقب‌گرد اشتغال در خراسان رضوی

شاید بهترین معادل ساده‌سازی‌شده برای افزایش مشارکت اقتصادی، افزایش امیدواری نیروی کار (جمعیت فعال بالای 15سال) برای یافتن کار باشد. قبل از اینکه بیشتر به بررسی اعداد و ارقام بپردازیم با اینکه در گزارش‌های مختلف درباره اصطلاح‌های به کار رفته در گزارش مرکز آمار توضیح دادیم، اما برای درک بهتر موضوع بار دیگر به آن اشاره می‌کنیم. طبق تعاریف، افراد شاغل و بیکاری که توانایی انجام کار را دارند، در دسته جمعیت فعال اقتصادی قرار می‌گیرند. حتی اگر شما در طول هفته فقط یک ساعت کار کرده باشید هم جزو شاغلان محسوب می‌شوید، یعنی در این گزارش‌ها کیفیت کار مهم نیست. از طرفی وقتی در گروه بیکارها قرار می‌گیرید که هم‌زمان که بدون شغل هستید، جویای کار و آماده به کار باشید. اگر در این دو دسته نباشید شما جزو جمعیت غیرفعال خواهید بود. بر اساس این تعاریف، شاید بهتر درک کنید چرا با وجود نرخ بیکاری 6.6درصدی باز هم احساس بیکاری در جامعه وجود دارد.

  روند تغییر نرخ بیکاری خراسان رضوی
پاییز 1398 خراسان رضوی، یکی از بهترین کارنامه‌ها را در حوزه اشتغال خود تجربه کرد. در این زمان نرخ مشارکت اقتصادی در این استان به رقم 52.4درصد رسید و این استان در صدر نرخ مشارکت اقتصادی در بین استان‌های کشور قرار گرفت. در همین زمان با وجود رشد تقاضا برای ورود به بازار کار، نرخ بیکاری در این استان به 6.3درصد کاهش یافته بود.
اجرای طرح مثلث اقتصادی در خراسان رضوی، یکی از عوامل مؤثر در کاهش نرخ بیکاری در این سال بوده است. منظور از مثلث اقتصادی نهادهای حکومتی، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، بخش خصوصی و اقتصاد مردمی است. در این مثلث ائمه جمعه و دانشگاهیان نیز به‌عنوان ناظر و مشاور حضور داشتند. در این زمان ۶۲۴پروژه کسب‌وکار خرد توسط ۴۹معین اقتصادی در ۲۶شهرستان خراسان رضوی در سامانه عملکرد معین‌های اقتصادی ثبت شد. حجم سرمایه‌گذاری پیش‌بینی شده در ۶۲۴طرح یا کسب‌وکار خرد و متوسط، حدود ۳۷۸میلیارد تومان بود. مقرر شده بود تا با اجرای طرح مثلث اقتصادی بیش از ۱۵۷هزار شغل در استان ایجاد شود.

  کرونا آفت بازار کار
هرچند در پاییز 1399 نرخ بیکاری خراسان رضوی به 5.1درصد رسیده است، اما در عمل شیوع کرونا و خروج جمعیت جویای کار یکی از مهم‌ترین دلایل این مسئله بوده است. آمارها نشان می‌دهد که در پاییز1399، نرخ مشارکت اقتصادی خراسان رضوی به 47.2درصد کاهش یافته بود. تعطیلی گسترده مراکز اقامتی، مراکز اوقات فراغت و مجتمع‌های تجاری در این سال از جمله عواملی بود که سبب شد تا نرخ مشارکت اقتصادی خراسان رضوی کاهش یابد. به‌عنوان مثال در دی ماه 1399، حسین امیر رحیمی، مدیرکل امور اقتصادی و دارایی استان خراسان رضوی، گفته بود که خسارت‌های اقتصادی ناشی از شیوع کرونا در این استان بسیار زیاد است و میزان این خسارت تاکنون به مراکز اقامتی – گردشگری خراسان رضوی ۳۵هزار میلیارد ریال برآورد شده است.

  ترمیم زخم‌های کرونا  
در پاییز 1401 و بعد از فروکش‌کردن کرونا وضعیت اقتصادی استان بهبود یافت. براساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی در پاییز به 45درصد رسیده است. در حالی‌که در پاییز 1400 این رقم 42.7درصد بود. این آمار نشان می‌دهد که با وجود افزایش نرخ مشارکت اقتصادی، این نرخ نتوانست به رقم پیش از کرونا برسد. همچنین نرخ بیکاری خراسان رضوی در پاییز 1401 نسبت به پاییز 1400 حدود 0.4درصد کاهش یافته بود.
نرخ بیکاری خراسان رضوی در پاییز ۱۴۰۲به ۵.۳درصد رسیده در حالی که درپاییز 1401این رقم ۴.۹ درصد بوده است. نرخ مشارکت اقتصادی در پاییز 1402 هم 44.4درصد بوده که نسبت به پاییز 1401 کاهش یافته بود. در حالی نرخ بیکاری در پاییز 1402 نسبت به پاییز سال 1401افزایش یافته و نرخ مشارکت اقتصادی هم کاهش یافته که در این سال خراسان رضوی از شوک کرونا خارج شده بود و انتظار می‌رفت که وضعیت اقتصادی استان بهتر شود. در نهایت نرخ بیکاری پاییز امسال خراسان رضوی 6.6درصد و نرخ مشارکت اقتصادی 46.4درصد اعلام شده است. بهبود نرخ مشارکت اقتصادی استان در یک سال گذشته می‌تواند امیدوارکننده باشد، با این حال این مسئله را باید در نظر گرفت که هنوز این نرخ به پاییز 1399 یعنی زمان اوج بیماری کرونا نرسیده است.   بررسی روند بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی خراسان رضوی از پاییز 1398 نشان می‌دهد که همچنان نرخ بیکاری نسبت به زمان پیشاکرونا بیشتر بوده و نرخ مشارکت اقتصادی هم به این دوران نرسیده است. همچنین مقایسه نرخ بیکاری و نرخ مشارکت در پاییز امسال نسبت‌به پاییز1399 و دوران اوج کرونا بیانگر این است که این شاخص‌ها نسبت به این سال در وضعیت مناسبی قرار ندارند.

  تحلیل آمارها
بررسی آمارهای ارائه‌شده از نرخ بیکاری و مشارکت اقتصادی خراسان رضوی در سال‌های اخیر، چند نکته مهم را نشان می‌دهد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

  افزایش نرخ بیکاری در پاییز امسال
نرخ بیکاری در پاییز امسال به 6.6درصد رسیده است که نسبت به سال گذشته 1.3درصد افزایش نشان می‌دهد.

  افزایش نرخ مشارکت اقتصادی
نرخ مشارکت اقتصادی به 46.4درصد رسیده که نسبت به پاییز 1402افزایش 2درصدی دارد. این افزایش ممکن است ناشی از امیدواری بیشتر افراد برای یافتن شغل باشد، اما هم‌زمان نشان‌دهنده افزایش جمعیت جویای کار است که همه آن‌ها نتوانسته‌اند به شغل دست یابند.

  بازگشت‌نکردن به وضعیت پیش از کرونا  
مقایسه با پاییز 1398 (پیش از کرونا) نشان می‌دهد که هنوز نرخ مشارکت اقتصادی و نرخ بیکاری به سطح مطلوب آن زمان بازنگشته‌است. در پاییز 1398، نرخ مشارکت اقتصادی 52.4درصد و نرخ بیکاری 6.3درصد بود، در حالی که اکنون با این ارقام فاصله دارد.     آمارها نشان می‌دهد که شیوع کرونا نه‌تنها بر نرخ مشارکت اقتصادی اثر منفی گذاشت، بلکه نرخ بیکاری را نیز به‌طور مصنوعی کاهش داد، زیرا بسیاری از افراد از جست‌وجوی کار منصرف شدند. با این حال، زخم‌های اقتصادی ناشی از کرونا به‌طور کامل ترمیم نشده و ساختار اقتصادی استان همچنان آسیب‌پذیر است.

  پیشنهادهایی برای بهبود اشتغال
نرخ بیکاری پایین‌تر از تصور عمومی است زیرا معیارهای آماری، حتی کار در سطح یک ساعت در هفته را به‌عنوان شغل تعریف می‌کنند. بنابراین، احساس بیکاری گسترده‌تر از آمارهای رسمی است و نشان‌دهنده کیفیت پایین برخی از مشاغل ایجادشده است.  در نهایت با توجه به داده‌های موجود، پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود. ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و باکیفیت باید در اولویت باشد. سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط با رویکرد پایدار می‌تواند مؤثر باشد. صنایعی که در دوران کرونا بیشترین آسیب دیده‌اند، مانند گردشگری و خدمات، باید حمایت بیشتری دریافت کنند تا به شرایط قبل بازگردند. الگوبرداری از طرح مثلث اقتصادی در سال1398 و اجرای آن در مقیاس بزرگ‌تر می‌تواند به کاهش بیکاری و افزایش مشارکت اقتصادی کمک کند. آموزش نیروی کار برای تطابق با نیازهای بازار می‌تواند نرخ بیکاری را کاهش و نرخ مشارکت اقتصادی را افزایش دهد. در مجموع، هرچند افزایش نرخ مشارکت اقتصادی امیدبخش است، اما همچنان تا رسیدن به وضعیت پایدار و ایده‌آل، اقدامات جدی‌تر و گسترده‌تری
لازم است.