احیای انجمن تخصصی پسته خراسان رضوی در سال جدید

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی خراسان رضوی، سمیرا سبزواری، رئیس دفتر کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان رضوی هم در این نشست گفت: ضرورت و اهمیت برخی محصولات دارای مزیت خراسان رضوی باعث شده تا نگاهی دوباره به نقاط ضعف و قوت محصولاتی همچون پسته و زعفران داشته باشیم؛ زیرا اقدامات انجام‌شده تاکنون جایگاه این محصولات را حفظ نکرده است. این محصول به دلیل ارزش افزوده بالا، نقش مهمی در ایجاد اشتغال، افزایش درآمد کشاورزان و توسعه صادرات غیرنفتی ایفا می‌کند.

ضرورت بازنگری در راهبردهای توسعه زنجیره ارزش پسته و زعفران

وی ادامه داد: خراسان رضوی یکی از قطب‌های تولید پسته است که تاکنون عملکرد موفقی داشته، اما نوسانات اقلیمی، تغییرات نرخ‌ها و تحریم‌ها چالش‌هایی را به وجود آورده‌اند. علاوه بر این، هر روز رقبای جدیدی به بازار بین‌المللی این محصولات اضافه می‌شوند.

سبزواری تصریح کرد: یکی از نگرانی‌های مهم، جایگاه بین‌المللی ماست که به‌ دلیل مشکلات موجود در مراحل پس از تولید و فرآوری زعفران و پسته با چالش روبه‌رو شده است.

وی با اشاره به آمارهای وزارت جهاد کشاورزی خاطرنشان کرد: خراسان رضوی با ۱۳۲ هزار هکتار سطح زیر کشت پسته، رتبه دوم کشور را در این زمینه دارد و با تولید ۷۳ هزار تن، در جایگاه سوم کشور قرار گرفته است. در استان نیز شهرستان‌های محولات، بردسکن، رشتخوار، خوشاب و گناباد از جمله مناطق مهم تولید پسته محسوب می‌شوند.

رئیس دفتر کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان رضوی تاکید کرد: هدف ما تدوین برنامه‌های راهبردی برای ارتقای زنجیره ارزش این محصولات است. به همین منظور، در سال آینده، راهبردها و راهکارهای پیشنهادی را در قالب یک سند ارائه خواهیم داد که می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های ملی نیز نقش مؤثری ایفا کند.

وی ادامه داد: از ابتدای سال آینده، تلاش خواهیم کرد تا شعبه انجمن پسته خراسان رضوی در اتاق بازرگانی فعال گردد. در این راستا، در گام نخست، چالش‌های موجود با حضور نخبگان شناسایی و دسته‌بندی می‌شوند و سپس این موضوعات به‌صورت تفکیک‌شده در جلسات مختلف مورد بررسی و پیگیری قرار خواهند گرفت.

ضرورت شناسنامه دار شدن پسته صادراتی استان

شهرام عیدی‌زاده، مدیر مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز، با تاکید بر اهمیت پسته در کنار زعفران به عنوان محصولی استراتژیک در استان، اظهار کرد: با شرایط موجود، احتمال دارد خراسان رضوی طی سال‎های آتی رتبه نخست کشور را در سطح زیر کشت و تولید پسته کسب کند. به همین دلیل، اتاق بازرگانی استان، موضوع زنجیره ارزش پسته را در دستور کار خود قرار داده و در قالب یک طرح پژوهشی جامع در حال اجراست؛ این پژوهش با همکاری بخش خصوصی و دانشگاه با ارائه راهکارهای اجرایی برای هر بخش از زنجیره ارزش پسته انجام می‌شود.

وی همچنین به چالش‌های موجود در حوزه پسته استان اشاره کرد و گفت: میانگین عملکرد پسته در خراسان رضوی پایین بوده و این امر منجر به از دست رفتن بازارهای صادراتی شده است. از این رو، این طرح با هدف شناسایی و رفع مشکلات موجود در زنجیره ارزش پسته آغاز شده و در حال جمع‌آوری نظرات مختلف است.

عیدی زاده در ادامه از احیای انجمن پسته استان ذیل اتاق بازرگانی خراسان رضوی خبر داد و تصریح کرد: این انجمن در گذشته تشکیل شده بود، اما اکنون به دنبال فعال‌سازی مجدد آن هستیم و در این مسیر به همکاری فعالان و متخصصان این حوزه نیاز داریم.

مدیر مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی خراسان رضوی در خصوص مشکلات صادرات پسته نیز گفت: متأسفانه تعداد زیادی از محموله‌های صادراتی از اروپا و آسیا به کشور بازگردانده می‌شوند. یکی از راهکارهای اساسی برای حل این مشکل، شناسنامه‌دار کردن محصولات صادراتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.

ارائه طرح راهکارهای بهبود عملکرد زنجیره ارزش پسته

در ادامه، حسین محمدی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد به ارائه طرح مشترک خود با اتاق بازرگانی استان با عنوان «راهکارهای بهبود عملکرد زنجیره ارزش پسته در راستای افزایش ارزش افزوده و توسعه صادرات» پرداخت و اظهار کرد: در سال زراعی 1402-1403، آمریکا با تولید 400 هزار تن پسته، رتبه نخست جهان را به خود اختصاص داد. ایران با 180 هزار تن رتبه دوم و ترکیه با 120 هزار تن رتبه سوم تولید پسته در دنیا را دارا می باشند.

محمدی با اشاره به سطح زیرکشت پسته در ایران تصریح کرد: ایران با ۵۰۰ هزار هکتار، بیشترین سطح زیرکشت پسته را دارد؛ اما آمریکا با ۱۷۰ هزار هکتار سطح زیرکشت، رتبه نخست تولید را در اختیار دارد.

وی افزود: در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱، استان‌های کرمان، خراسان رضوی و یزد بیشترین سطح زیرکشت پسته را داشته‌اند. خراسان رضوی با تولید ۷۵ هزار تن، ۲۶ درصد تولید پسته کشور را به خود اختصاص داده است. خراسان رضوی نقش مهمی در اقتصاد پسته کشور دارد و باید با همکاری صاحب‌نظران، راهکارهایی ارائه شود تا از خام‌فروشی جلوگیری کرده و صادرات را تقویت کنیم.

محمدی با ارائه طرح پیشنهادی زنجیره ارزش پسته اظهار کرد: شناسایی محرک‌های اصلی زنجیره ارزش پسته، رفع موانع و محدودیت‌ها و هدف‌گذاری دقیق حلقه‌های کلیدی، منجر به جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و حمایت مؤثر دولتی خواهد شد.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد گفت: ارتقای کیفیت و سلامت محصولات، بهبود ارتباط میان تولیدکنندگان، فرآوری‌کنندگان و خرده‌فروشان، کاهش هزینه‌های مدیریت، ایجاد ارزش افزوده در زنجیره و تقویت پایداری زنجیره، از اهداف کلیدی این طرح محسوب می‌شود که می‌تواند به افزایش صادرات و کاهش خام‌فروشی منجر شود.

محمد میری دیسفانی، معاون تولیدات گیاهی اداره کل جهاد کشاورزی خراسان رضوی، اعلام کرد: کل سطح زیر کشت این استان 130 هزار هکتار است که 104 هزار هکتار آن بارور و تولید سال 1403 حدود 85 هزار تن برآورد شده است.

وی اذعان کرد: با توجه به مزیت نسبی پسته، سطح زیر کشت این محصول از 54 هزار هکتار در سال 90 به 131 هزار هکتار در پایان 1402 افزایش یافته است؛ اما موانعی نظیر خشکسالی، کاهش بارندگی، تنش‌های دمایی، شوری خاک، و ناترازی انرژی باعث کاهش کیفیت و عملکرد محصولات شده است.

میری تاکید کرد: 140 واحد صنایع تبدیلی و ترمینال‌های پسته در استان فعال هستند؛ اما مشکلاتی در مرحله فرآوری وجود دارد؛ از جمله آلودگی محصولات به آفلاتوکسین به دلیل شرایط بد انبارداری.

حمیدرضا رضوی خبیر، مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی نیز در ادامه این نشست، بر لزوم توجه به خدمات پس از فروش و تحقیق و توسعه در زنجیره ارزش پسته تاکید کرد و به ضرورت تثبیت مالکیت جغرافیایی و بهبود شرایط سرمایه‌گذاری اشاره نمود.

غلامحسین ساربان، از کارشناسان حوزه کشاورزی اظهار کرد: خراسان رضوی زادگاه اصلی پسته است و با افزایش کشت این محصول، نگرانی‌ها درباره تامین آب در آینده وجود دارد.

او به ضرورت اطلاع‌رسانی در مورد عدم توسعه کشت پسته در استان تاکید کرد و گفت: با توجه به وضعیت منابع آبی کشور و استان در آینده توسعه باغات پسته و تولید در سطح باغات فعلی با مشکل جدی مواجه خواهند شد

نقش کشاورزی قراردادی در بهبود زنجیره ارزش پسته

سپس، شبان، رئیس اداره جهاد کشاورزی خلیل‌آباد عنوان کرد: افزایش سطح زیر کشت پسته به دلیل مزیت نسبی این محصول نیست؛ بلکه کشاورزان به دلیل پایین آمدن کیفیت آب و خاک، چاره‌ای جز کشت پسته ندارند.

وی افزود: کشاورزی قراردادی می‌تواند به ارتقای زنجیره ارزش پسته کمک کند و از باغداران حمایت کند.

ایمان نیک‌فرجام، از فعالان حوزه صنعت کشاورزی هم بر اهمیت بازار مقصد در تعیین کیفیت محصول صادراتی تاکید کرد و گفت: در برخی کشورها مانند روسیه، صادرکنندگان به دلیل قیمت مناسب، کیفیت محصول را کاهش می‌دهند.

وی همچنین، به نوسان قیمت‌ها در استان‌های دیگر اشاره کرد و گفت: در خراسان رضوی قیمت‌ها بدون تغییر باقی مانده که این موضوع موجب دلسردی باغداران می‌شود.

وحید اردکانیان، باغدار پسته نیز با بیان اینکه زنگ خطر برای آینده صنعت پسته به صدا درآمده است، گفت: اگر قیمت پسته به چهار دلار برسد، باغداران با هزینه‌های بالایی روبرو خواهند شد و اگر اقدامی برای رفع مشکلات انجام نشود، از صحنه تولید خارج خواهند شد. پیشنهاد می‌شود ارقام جدید پسته با عملکرد بالاتر و هزینه کمتر ایجاد شوند. از سویی، رقابت در بازار پسته بالاست و سود حاشیه‌ای کاهش یافته است، لذا نیاز است تا ناخالصی‌ها از چرخه تولید حذف شوند.

احمدنیا، یکی دیگر از تولیدکنندگان پسته پیشنهاد داد که برای رقابت با کشورهای دیگر، به جای صادرات پسته، آن را به مغز پسته تبدیل کرده و سپس صادرات صورت گیرد.

وی افزود: انبار پسته بورس در سال 1401 افتتاح شد؛ اما به دلیل مشکلاتی مانند ذخیره‌سازی از کرمان و حضور برخی افراد در بورس، این بورس تعطیل شد.

اهمیت پروانه بهداشت و کیفیت در صادرات پسته به اروپا

علی کاظمی، کارشناس معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز، بر اهمیت پروانه بهداشت برای صادرات تاکید کرد و گفت: بازار هدف اصلی ایران اروپا است که به شدت روی کیفیت محصول تاکید دارد.

وی به محموله‌های صادراتی اشاره کرد که به دلیل نداشتن پروانه بهداشت و آلودگی به سم افلاتوکسین برگشت خورده‌اند و خاطرنشان کرد: روش‌های جدید نمونه‌برداری به خاطر تجربیات تلخ گذشته سخت‌تر شده است.

سپس، سید جمال حسینی، رئیس اتحادیه آجیل و خشکبار استان در ادامه این جلسه به ایراد سخن پرداخت و به کمبود پسته در بازار داخلی اشاره کرد. او گفت: 30 هزار تن مصرف داخلی داریم، اما پسته کافی وجود ندارد.

او همچنین، از قیمت‌گذاری سلیقه‌ای و عدم نقدینگی در بازار انتقاد کرد و افزود: فرهنگ تجارت در خراسان رضوی نیازمند به‌روزرسانی است.

فاطمه پاسبان، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منایع طبیعی استان نیز، بر لزوم ایجاد یک گفتمان یکسان در زنجیره ارزش پسته تاکید کرد و خواستار توجه به آمایش سرزمین و نیازهای واقعی بازار شد.

در بخش دیگری از جلسه، علی اصغر پادارلو، مسئول کشت فراسرزمینی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، به افزایش سطح زیر کشت پسته اشاره کرد و گفت: دلال‌ها و نوسانات قیمت دلار تاثیر زیادی بر بازار داشته‌اند و پیشنهاد می‌شود که برای بهبود وضعیت، انجمن پسته فعال شود و فعالیت‌های آکادمیک را پیگیری کند.

در ادامه، محمد طاهری، صادرکننده پسته به چالش‌های اقتصادی اشاره کرد و گفت: تنش‌های ارزی باعث کاهش توان مالی صادرکنندگان می‌شود و این امر مشکلات زیادی را برای آنان در پی دارد.

او افزود: در صنعت پسته، حاشیه سود پایین است و برای ایجاد ارزش افزوده، برخی صادرکنندگان ممکن است کیفیت پسته را کاهش دهند. این فرآیند معمولاً بدون نظارت بهداشتی انجام می‌شود و ضروری است در این زمینه نظارت دقیقی صورت گیرد.

محمد صبور، دبیر کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان رضوی هم خاطرنشان کرد: جایگاه پسته در 30 سال گذشته از رتبه اول به سوم کاهش یافته و ممکن است در آینده حتی پایین‌تر برود. خوشبختانه این موقعیت وجود دارد تا بازیگران محصولات مهم استان همچون پسته و زعفران همگی در اتاق بازرگانی دور هم جمع شوند.

وی یادآور شد: در طرح کلی زنجیره ارزش پسته بسیاری از موارد درج نشده و نیاز است بقیه بازیگران نیز همچون بخش آموزش وارد این زنجیره شوند. در کمیسیون کشاورزی اتاق مشهد آمادگی رسیدگی به صورت جزئی و موردی به این موضوع وجود دارد.