حل بحران آب مشهد، نیازمند مدیریت مشارکتی در این عرصه است

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی مشهد، «محمد علایی»، رئیس کمیسیون در ابتدای نشست اظهار کرد: تا زمانی که سه ضلع مثلث «مالکیت آب»، «مدیریت آب» و «اقتصاد آب» حل و فصل نشود، بحران آب به قوت خود باقی خواهند ماند.  ههمچنین، اگر مالکیت آب از آن مردم باشد، در مدیریت و بهینه‌سازی مصرف موفق‌تر خواهیم بود.

وی با بیان اینکه مردم باید در مدیریت مصرف آب دخیل باشند، تصریح کرد: پلمپ چاه‌های غیرمجاز، جلوگیری از اضافه برداشت در سال‌های کم بارش و … از مهم‌ترین اقداماتی است که باید در دستور کار دستگاه‌های ذی‌ربط قرار بگیرد.

علایی گفت: قانون اجازه برداشت 25 لیتر آب در ثانیه را داده که این میزان برداشت، فارغ از میزان بارش است. این در حالی است که در اقلیم گرم و خشکی مانند خراسان رضوی نباید حجم ثابتی از آب را برداشت کرد.

رئیس کمیسیون آب و محیط زیست اتاق بازرگانی خراسان رضوی ادامه داد: نکته قابل توجه آن است که میزان قبوض آب شهری نیز  باید متناسب با میزان بارش سالیانه تغییر کند. بی‌توجهی به این مسائل بحران آب را تشدید کرده است. به‌طوری که هر سال سطح آب زیرزمینی و کیفیت آن افت می‌کند. مدیریت مشارکتی اگر به خوبی نهادینه شود تا حدودی می‌توان بحران آب را تخفیف داد. از این رو شرکت‌های آب منطقه‌ای و آب و فاضلاب باید برنامه مشخصی داشته باشند تا برداشت آب منطبق با میزان بارش سالانه شود.

وی افزود: قطعا در سال 1403 شرایط وخیم تر از وضع فعلی خواهد بود، به طوری که 1403سخت ترین سال مدیریت مصرف آب ارزیابی می‌شود. حال باید مشخص شود که بخش خصوصی چگونه می‌تواند برای گذر از این شرایط با بخش دولتی همکاری داشته باشد. نکته قابل توجه آن است که دولت به دلیل نداشتن منابع مالی نمی‌تواند در این حوزه اعتباری تخصیص دهد.

علایی تصریح کرد: اگر برای حل بحران آب در سال 1403 کمک نکنیم، وضعیت دشت مشهد بحرانی‌تر خواهد شد. باید تلاش کنیم که این مساله را با ارائه مدل علمی حل کنیم تا در سطح کشور نیز به الگویی در این عرصه تبدیل شویم.

باید به سمت بازار آب و بهینه‌سازی آب شرب حرکت کنیم

در ادامه، «محمد علی قنادزاده»، نایب رئیس کمیسیون آب و محیط زیست اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: کمیسیون آب و محیط زیست اتاق مشهد به عنوان یک هیات اندیشه ورز در پی کمک و مشاوره به بخش دولتی استان در حوزه تصمیم‌گیری است. بخش دولتی باید بخش خصوصی را به عنوان بازوان فکری خود بپذیرد؛ چرا که اگر تعامل و همکاری میان این دو بخش حاکم نباشد نمی‌توان بحران آب را مدیریت کرد. همچنین ضرورت دارد بحث مدیریت مشارکتی را بیش از پیش جدی بگیریم. در شرایط فعلی از آب به عنوان یک کالای اقتصادی یاد می‌شود، چنان که از اصطلاح «بازار آب» و «اقتصاد آب» صحبت می‌کنیم. از این رو ضروری است به سمت توسعه بازار آب و بهینه‌سازی آب شرب حرکت نماییم.

قنادزاده عنوان کرد: احداث تعداد پرشماری واحد مسکونی جدید در کنار افزایش جمعیت شهر مشهد که بخش زیادی از آنها در مناطق کم برخوردار و حاشیه نشین شهر سکونت دارند، حاکی از آن است که سیاست های فعلی با سند سازگاری با آب در تضاد است.

در سال آتی با ناترازی و کمبود 60 الی 70 میلیون مترمکعبی آب مواجه هستیم

در ادامه، «محمدعلی نعمت نژاد»، سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی اظهار کرد: شرایط در حوزه آب بسیار نگران‌کننده است به طوری که در این زمینه نیازمند یاری بخش خصوصی و تشکل‌های ذی ربط هستیم.

وی خاطرنشان کرد: در سال جاری علی رغم پیش بینی‌ها و اخطارهای صورت گرفته تاکنون بارندگی مشهد حدود 30 الی 35 درصد نسبت به نیاز آبی کم تر بوده است. از سویی، متاسفانه میزان ذخیره آب سد دوستی و سد کارده در سال جاری قابل قیاس با سال گذشته نبوده و میزان سطح آب به شدت افت پیدا کرده است. به همین دلیل پیش بینی آبفا برای سال آتی بدون در نظر گرفتن آب موجود پشت سد دوستی است. تنها منبع آبی که برای سال 1403 در اختیار داریم، چاه‌هایی است که در سال گذشته حدود 183 میلیون مترمکعب آب از آن‌ها برداشت شده است. از این رو در سال جاری بحث احیای چاه‌ها را در دستور کار داریم. در مجموع، پیش‌بینی می‌شود که در سال آتی با ناترازی و کمبود 60 الی 70 میلیون مترمکعب مواجه باشیم.

سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی یادآور شد: پروژه‌هایی از سال قبل آغاز شده اما هنوز به مرحله بهره‌برداری نرسیده است که امید می‌رود با بهره‌برداری از این پروژه‌ها تا حدی بتوان کسری آب را جبران کرد. نکته قابل توجه آن است که در پروژه‌های جدید برای اتصال به محدوده‌های خدمات شهری با برخی دستگاه‌ها، ارگان‌ها و نهادهای مشهد با چالش‌هایی مواجه هستیم. در تابستان سال گذشته نیز چندین پیشنهاد در 12 الی 13 بند به مرکز کشور ارائه کردیم که این پیشنهادات را به کل کشور تعمیم دادند و تعداد آن به 5 بند تقلیل یافت. یکی از این بندها آن بود که کلیه چاه‌های متعلق به دستگاه‌های دولتی و نهادهای موجود در مشهد در شرایط بحران باید متصل به شبکه شده و مورد استفاده قرار گیرند.

وی عنوان کرد: شرکت آب منطقه‌ای در سال گذشته حدود 30 حلقه چاه را به خطوط انتقال متصل کرده است. 20 حلقه چاه نیز در سال جاری اتصال داده خواهد شد و برای مابقی نیز پیگیر هستیم تا در محدوده خدمات شهری این اتصالات صورت بگیرد. این مساله را با تشکل‌های مرتبط در میان گذاشتیم تا در پیک مصرف این اتصال به شبکه صورت بگیرد و خطوط اتصال راه‌اندازی شود و در صورت نیاز در پیک مصرف بتوانیم از آن آب استفاده کنیم.

نعمت نژاد افزود: ما باید تعدادی چاه‌های کشاورزی که در محدوده شبکه های انتقال آب قرار دارند را به صورت اجاره و یا خرید در اختیار بگیریم. بررسی حاکی از آن است که 7.5 همت اعتبار برای تملک و اجاره این چاه‌ها و اتصال آن به شبکه آب نیاز است.

سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی تصریح کرد: در بحث چاه‌ها، تمام تلاش ما معطوف به رایزنی با تشکل هاست و در این رابطه تاکنون تفاهم نامه هایی را در خصوص به‌روزرسانی کنتورها، کاهش میزان برداشت و…  امضا کرده‌ایم؛ چرا که معتقدیم حفر چاه شاید در روزهای نخست مفید باشد؛ اما در میان مدت و بلندمدت صرفا تبعات بسیاری به دنبال دارد.

راهکارهای تامین آب شرب و بهداشت شهر مشهد برای سال 1402-1403

در بخش دیگری از نشست، «رمضان کاظمی»، مشاور شرکت آب منطقه‌ای مشهد در خصوص پروژه‌های تامین آب شرب این کلانشهر یادآور شد: پروژه جایگزینی پساب و انتقال آب چاه‌های غرب مشهد با پیشرفت فیزیکی 30 درصد در حال اجراست که مهم ترین چالش پیش روی این طرح، عدم تحقق منابع مالی سرمایه‌گذار است. انتقال آب از قسمت شمالی هزار مسجد یکی دیگر از پروژه‌های تامین آب شرب است که عملیات اجرایی تونل هزار مسجد آغاز شده است. این پروژه را می‌توان در بازه زمانی میان مدت تعریف کرد.

وی ادامه داد: انتقال آب از دریای عمان با پیشرفت فیزیکی 10 درصد گزینه دیگری است که چالش عمده پیش روی این طرح، عدم صدور مجوز تخصیص شرب و خرید تضمینی آب است. البته دو پروژه مطالعاتی انتقال آب از دریای خزر (مطالعات مرحله اول) و انتقال از خارج کشور (خان حوض ترکمنستان) نیز در دستور کار است.

کاظمی با اظهار تاسف در خصوص وضعیت مخزن سد دوستی یادآور شد: راهکارهایی برای تامین آب شرب و بهداشت شهر مشهد برای سال 1402-1403 می‌توان ارائه کرد که از جمله آنها می‌توان به تکمیل پروژه‌های اضطراری تابستان 1403، اجرای خط انتقال پساب کیفی به شمال غرب شهر مشهد و جایگزینی با چاه‌های کشاورزی (پروژه راهبردی و حیاتی آب شرب مشهد)، تکمیل سد خاکی شوریجه با حجم مخزن 200 میلیون متر مکعب و اجرای خط انتقال حدود 16 کیلومتری تا اتصال به خط انتقال آب سد دوستی، اجرای خط انتقال آب هزار مسجد به طول 200 کیلومتر و احداث تونل آب 9 کیلومتری (گذر از ارتفاعات) تا تصفیه خانه آب شماره 3 مشهد، رایزنی با افغانستان در خصوص آزادسازی حقابه هریرود و سد دوستی، خرید و اجرای خط انتقال آب از خان حوض ترکمنستان ( در صورت عدم آورد سطحی هریرود و خالی بودن مخزن سد دوستی) اشاره کرد.

پیگیر اجرایی شدن مبحث 16 مقررات ملی ساختمان هستیم

در بخش دیگری از نشست، «سید محمد تفضلی»، معاون برنامه ریزی و توسعه سرمایه‌گذاری شرکت آب و فاضلاب مشهد در خصوص ابلاغ طرح دانش بنیان مشهد؛ تحت عنوان «شهر حساس به آب» یادآور شد: دوره اجرای این طرح 3 ساله بوده که رویکرد در این طرح استفاده از ایده های نو و خلاقانه و حمایت از تولید داخل و محصولات فناور و دانش بنیان است. هدف از اجرای طرح مذکور، کاهش 20 درصدی آب طی سه سال از زمان اجرای طرح است و دانشگاه فردوسی مشهد به عنوان مشاور طرح در نظر گرفته شده است.

وی عنوان کرد: شرکت آب و فاضلاب مشهد در راستای حل بحران آب، پویش‌های اجتماعی را تحت عنوان «نقش من» راه اندازی کرده است. به طور مثال در این پویش می‌توان با سه روش 3 ساعت کاهش در زمان استفاده از کولر، 30 درصد کاهش حجم فلاش تانک با گذاشتن بطری آب داخل فلاش تانک و سه دقیقه استفاده کمتر از دوش، مصرف آب را به نصف رساند.

تفضلی یادآور شد: به رغم این که شهرداری نیز در این مسیر اقداماتی همچون آبیاری فضای سبز در شب، جمع آوری فضای سبز پر آب طلب، خاموش کردن آب نماهای سطح شهر انجام داده است؛ اما این اقدامات کفایت نکرده و به نظر می‌رسد باید تدبیری دیگر در مقوله کاشت چمن در فضای شهری صورت بگیرد.

معاون برنامه ریزی و توسعه سرمایه‌گذاری شرکت آب و فاضلاب مشهد تصریح کرد: علاوه بر این برنامه گذر از تنش را با تعریف اقدامات فرهنگی و اجتماعی حوزه مدیریت مصرف آب تدوین و اجرایی کردیم. همچنین اقداماتی در جهت اثربخشی مدیریت مصرف آب انجام دادیم که از جمله آن می‌توان به نصب 2404 عدد ادوات کاهنده در شش ماهه دوم 1401 و 1402 اشاره کرد که اثر بخشی حدود 38درصدی را از آن شاهد بودیم.

وی با ابراز تاسف از عدم اجرایی شدن مبحث 16 مقررات ملی ساختمان مبنی بر نظارت بر تاسیسات داخلی ساختمان‌ها و اجرای بازچرخانی آب خاکستری برای ساختمان‌های گروه ج و د (با اعتبارات ملی) یادآور شد: هم اکنون به جد پیگیر اجرایی شدن این طرح هستیم.

تفضلی در خصوص مرکز مدیریت هوشمند آب (مهآب) نیز یادآور شد: سامانه اسکادا در تاسیسات آبرسانی با هدف امکان پایش و رصد تاسیسات تامین، ذخیره‌سازی، پمپاژ و نقاط کلیدی شبکه توزیع آب در مرکز کنترل اصلی شهر و مراکز آبرسانی و اداره اتفاقات از سال 1390 در دست اجراست.

وی افزود: به‌کارگیری سامانه های هوشمند الکترونیک به جای نیروی نگهبان در برخی تاسیسات، امکان کنترل درب ورود و خروج و همچنین برقراری ارتباطات صوتی و تصویری با مرکز فرماندهی حراست، نصب تجهیزات رادار در سایت های با اهمیت بالا نظیر مخزن حرم مطهر و… از مهم ترین اقدامات ما در مرکز مدیریت هوشمند آب است.

لزوم توجه به ذخایر آب کارستی

در ادامه، «حمیدرضا رضوی خبیر»، مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی خراسان رضوی تصریح کرد: با شرایط موجود اگر آب خلیج فارس نیز به مشهد منتقل شود، باز هم جمعیت کلانشهر مشهد اجازه نخواهد داد که هر کسی به لحاظ اقتصادی، سرمایه‌گذاری و فعالیتش بتواند در یک محیط امن و با آرامش زندگی کند.

وی با طرح این سوال که برای مقابله با سیل چه پروژه آبخیزداری را تعریف کردیم، گفت: مگر در سال‌های 98 و 99 شاهد ترسالی نبودیم، چقدر توانستیم طی این سال‌ها آب ذخیره و تامین کنیم؟ مسئولان حوزه زمین شناسی و معادن باید بخشی از منابع آب را از آب کارستی تامین می‌کردند، حال سوال اینجاست در کدام نقطه استان پروژه کارستی تعریف شده است؟ کجا مانند اصفهان و شیراز دنبال ایجاد سد زیرزمینی بودیم؟ استان خراسان تنها در منطقه کلات این اقدام را انجام داده است.

رضوی خبیر یادآور شد: ما در زمستان با مازاد آب چاه مواجه هستیم؛ از این رو، مخازن زیرزمینی باید تعبیه شوند تا در زمستان در بحث کشاورزی و شرب بتوانیم آب ذخیره کنیم تا در 3 الی 4 ماهی که با پیک مصرف مواجه هستیم، دچار چالش نشویم.

رضوی خبیر افزود: چاه‌های بسیار کم بازدهی در استان وجود دارند که زمانی پروژه 15 شورای عالی آب بوده است. از این رو چند همت را باید به خرید چاه اختصاص دهیم.

بحران آب ریشه در مالکیت آب دارد

در ادامه، «احمدرضا رضا‌زاده»، دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی خراسان رضوی یادآور شد:  مشکل اصلی ما در حوزه بحران آب مربوط به بحث مالکیت است. بارها در جلسات عنوان شده که این مالکیت ریشه‌ای‌ترین مساله است. قانون به صراحت اشاره دارد که هر زمان که ضرورت اجتماعی ایجاب کرد باید آب از کشاورز خریداری شود؛ اما برخی از مسئولان این قانون را قبول ندارند.

در بخش دیگری از نشست، «اسماعیل برادران حسینی»، رئیس هیات‌مدیره انجمن دشت آب مشهد اظهار کرد: تهران نمی‌تواند در خصوص شهرستان ها برنامه ریزی مناسبی انجام دهد؛ چرا که هر شهرستانی دارای فرماندار، تشکل، و مدیر کشاورزی و… است در واقع مسئولین استانی به مراتب بهتر می‌توانند نسبت به شرایط استان تصمیم‌گیری کنند.

در پایان، علایی، رئیس کمیسیون آب و محیط زیست اتاق بازرگانی خراسان رضوی تصریح کرد: همچنین باید آمار دقیقی از جمعیت مشهد و افزایش آن در سال آتی، سرانه مصرف بخش خانگی، خدمات، صنعت و کشاورزی و توان تولید ارائه گردد تا بر حسب آن برنامه‌ریزی دقیقی صورت بگیرد. ما باید براساس پیشنهادات عملیاتی وارد میدان شویم و دیدگاه‌های خوشبینانه را به حاشیه برانیم. دستیابی به این مهم، مستلزم دسترسی به آمار متقن و مورد اتفاق تمامی دستگاه‌هاست. علاوه بر این، در جلسات نیز باید از حضور نخبگان و صاحبنظران دانشگاهی به منظور بهره گیری از تجربیاتشان استفاده کنیم.