تراز تجاری بخش کشاورزی در ۱۱ ماه از سال‌گذشته منفی ۷میلیارد و ۹۹۱میلیون دلار محاسبه شده‌است. ممکن است برخی این مساله را امری منفی تلقی کنند، اما واقعیت این است که با توجه به جغرافیای ایران، تامین بخشی از نیاز محصولات کشاورزی از سایر کشورها، امری اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد. نکته دیگری که توجه به آن اهمیت دارد، افت قابل‌توجه در واردات سه کالای اساسی کشاورزی است. از ابتدای سال‌گذشته تا پایان بهمن ماه این سال، واردات برنج ۴۵درصد، گندم ۳۹درصد و شکر ۳۶درصد نسبت به مدت مشابه در سال۱۴۰۱ کاهش داشته‌است. این کاهش را می‌توان در راستای چرخش دوباره دولت به سمت سیاست خودکفای ارزیابی کرد.
شرکای تجاری بخش کشاورزی
به‌طور کلی نزدیک به ۷۰درصد محصولات کشاورزی ایران توسط ۶ کشور تقاضا می‌شود. عراق اصلی‌ترین متقاضی تولیدات کشاورزی ایران است؛ ۲۶درصد از صادرات ایران در این بخش، به مقصد این کشور ارسال می‌شود. پس از عراق، امارات با سهم ۱۶درصدی، روسیه با سهم ۱۰درصدی و چین، هند و پاکستان، هرکدام با سهم ۶درصدی از صادرات ایران، مهم‌ترین مشتریان در این بخش محسوب می‌شوند. بخش کشاورزی در صادرات به روسیه نیز جایگاه ویژه‌ای دارد؛ بیش از ۳۰درصد صادرات ایران به روسیه را میوه و تره‌بار و ۱۱درصد را خشکبار تشکیل می‌دهد. میوه و تره‌بار، سهم ۸درصدی در ارزش صادرات به عراق و سهم ۶درصدی در ارزش صادرات به امارات دارد. همچنین از ابتدای سال۱۴۰۲ تا پایان بهمن ماه همین سال، ایران در حدود ۱۶۰میلیون دلار خشکبار به مقصد هند ارسال کرده که سهم ۸درصدی در مجموع ارزش صادرات به این کشور را نشان می‌دهد.
در بخش واردات ایران شرکای متنوع‌تری دارد. مبدا اصلی در واردات کشاورزی، امارات است. طبق آمار ۳۵درصد از نیاز کشاورزی ایران از مبدا این کشور وارد می‌شود، اما واقعیت آن است که بیشتر این آمار شامل صادرات دوباره محصولات دیگر کشورها توسط امارات می‌شود. همچنین ۱۱درصد از واردات کشاورزی ایران از ترکیه، ۹درصد از هند و ۹درصد از روسیه تامین می‌شود.کشورهای اروپایی نیز نقش قابل‌توجهی در تامین محصولات کشاورزی مورد‌نیاز ایران دارند. نزدیک به ۷درصد واردات کشاورزی ایران از انگلستان و ۴درصد از مبدا هلند وارد کشور می‌شود. کالای کشاورزی، اصلی‌ترین اقلام وارداتی ایران از مبادی اصلی است. بر اساس آمار، ۴۲درصد از ارزش واردات ایران از هند شامل برنج می‌شود و نزدیک به ۶۰درصد واردات ایران از روسیه را غلات تشکیل می‌دهد. همچنین عمده واردات ایران از هلند، هفتمین مبدا مهم وارداتی ایران را محصولات کشاورزی تشکیل می‌دهد. ۱۸درصد از مجموع ارزش واردات از هلند را غلات و ۱۷درصد را انواع بذر و دانه تشکیل می‌دهد.
صادرات و واردات به تفکیک بخش‌های عمده
در ۱۱ ماه نخست سال‌گذشته ۴.۸میلیون تن میوه و تره‌بار از کشور صادرشده که مهم‌ترین کالای صادراتی ایران در بخش کشاورزی محسوب می‌شود. صادرات ۱.۸میلیارد دلاری میوه و تره‌بار ۴۵درصد ارزش صادرات ایران در بخش کشاورزی و ۴درصد از مجموع صادرات ایران را شامل می‌شود. خشکبار دومین کالای مهم صادراتی در بخش کشاورزی محسوب می‌شود. در مدت مذکور ۶۳۰هزار‌تن خشکبار به ارزش یک‌میلیارد و ۲۱۹میلیون دلار از ایران به سایر کشورها صادرشده که ۳۱درصد از ارزش صادرات در بخش کشاورزی و ۲.۷درصد از مجموع ارزش صادرات کشور را به خود اختصاص داده‌است. به‌طور کلی صادرات محصولات کشاورزی ۸.۸درصد از مجموع ارزش صادرات کشور است که همچنان رقم قابل‌توجهی محسوب می‌شود. ارزش هر‌تن کالای کشاورزی صادراتی در ۱۱ماهه نخست ۱۴۰۲، در حدود ۶۵۳ دلار محاسبه‌شده که نسبت به ۱۱ماهه سال۱۴۰۱ نزدیک به ۱۶درصد رشد را نشان می‌دهد.
به دلیل مشکلات در سال‌های اخیر واردات مواد غذایی اهمیت زیادی در اقتصاد کشور پیدا کرده است. واردات کشاورزی در حدود نزدیک به یک‌پنجم مجموع ارزش واردات ایران را شامل می‌شود. مهم‌ترین کالا در این بین «گروه غلات» است. در ۱۱ماهه نخست سال۱۴۰۲، بیش از ۶میلیارد و ۴۵۶ دلار غلات به کشور واردشده که ۵۴درصد مجموع ارزش واردات کالاهای کشاورزی و بیش از ۱۰درصد مجموع واردات را شامل می‌شود. نکته قابل‌توجه آن است که وزن واردات غلات در ۱۱ماهه نخست سال‌گذشته تغییری نسبت به مدت مشابه در سال۱۴۰۱ نداشته، اما ارزش واردات غلات ۱۷درصد کاهش یافته که نشان‌دهنده افت قیمت جهانی این کالای استراتژیک است.
بذر و دانه، دومین کالای مهم وارداتی در بخش کشاورزی است. در ۱۱ماهه نخست سال‌گذشته ۲.۶میلیون‌تن بذر و دانه به ارزش ۲میلیارد و ۱۲۴میلیون دلار به کشور واردشده که ۱۳درصد در وزن و ۴درصد در ارزش‌افزایش داشته‌است. همچنین در مدت مذکور ۱.۸۸۱میلیارد دلار محصولات حیوانی و صنایع وابسته، ۷۳۵میلیون دلار گل و گیاه دارویی و خوراکی، ۴۴۶میلیون دلار میوه و تره‌بار و ۲۷۹میلیون دلار خشکبار وارد کشور شده‌است.
در نهایت با بررسی آمارها می‌توان گفت که در حوزه واردات، ایران موفق شده کالاها را با رقمی نزدیک به قیمت‌های جهانی صادر کند که پیشرفت قابل‌توجهی محسوب می‌شود، در مقابل گرچه وزن واردات تغییر عمده‌ای نسبت به سال۱۴۰۱ نداشته، اما محصولات با قیمت پایین‌تری وارد کشور شده که نشان‌دهنده آن است که ایران برای واردات محصولات کشاورزی با مشکلات مشابه در بخش‌های دیگر روبه‌رو نیست.
تنها نکته‌ای که سیاستگذاران بهتر است در واردات کشاورزی مدنظر داشته باشند مساله تغییرات اقلیمی است. گرچه تولید محصول گندم در داخل باعث‌شده در سال‌گذشته واردات گندم کاهش قابل‌توجهی داشته‌باشد، اما باید این نکته را درنظر گرفت که ممکن است به دلیل تغییرات آب‌و‌هوایی، پیش‌بینی‌ها در مورد تولید سالانه تحقق پیدا نکند و به همین دلیل بهتر است سیاستگذاران از افت ناگهانی در واردات محصولات اساسی اجتناب کنند؛ زیرا ممکن است باعث ایجاد شُک قیمتی در بازار این محصولات شود.
