ممنوعیت صادرات اکثر کالاهای صنعتی و بخشنامههای خلقالساعه که به صورت دستوری، مانع صادرات میشود، یکی از عوامل اشباع بازارهای داخلی و به وجود آمدن مازاد عرضه است. این روند علاوه بر هدررفت سرمایه کشور، به ایجاد طیف وسیعی از واحدهای نیمهتمام و راکد منجر شده که صرفه اقتصادی سرمایهگذاری و بهرهبرداری را از دست دادهاند.
در ادبیات کشورهای توسعهیافته، کنترل مجوز برای بنگاههای اقتصادی قابل قبول نیست؛ اما دلایل ایجاد وضعیت موجود در برخی از صنایع ایران منتج از پنج عامل «بیبرنامهگی سیاستگذار و محدودیتهای قانونی»، «برخی مزیتهای نسبی و تسهیلات جذاب»، «فشارهای سیاسی»، «فقدان اطلاعات سرمایهگذاری» و «ناتوانی در سهمگیری از بازارهای صادراتی» است. وزارت صنعت، معدن و تجارت هم در دو فهرست مجزا، صنایع «اشباع و دارای ریسک بالای سرمایهگذاری» و «پیشرانهای صنعتی» را معرفی کرده است. این اقدام در راستای معرفی صنایع کمریسک و جلوگیری از هدررفت منابع مالی صورت گرفته تا به این طریق زمینه برای هدایت سرمایه به سمت صنایع پیشران فراهم شود.
در لیست تهیهشده وزارتخانه ۵۴رشته فعالیت صنعتی و ۱۳۵۵کد آیسیک معرفی شده است؛ در کنار معرفی طرحهای پرریسک به سرمایهگذاران، این وزارتخانه صنایع پیشران را نیز در ۹گروه معرفی کرده است. این گزارش عنوان میکند، نگاهی به سیاستهای دولت در صدور مجوزهای سرمایهگذاری نشان میدهد که در گذشته ملاحظات ساختاری و آمایشی برای صدور جواز تاسیس و سرمایهگذاری در صنایع کشور وجود نداشته و تقریبا هر سرمایهگذاری توانسته است جواز تاسیس یک واحد صنعتی در رشته فعالیت دلخواه را کسب کند. البته برخی ملاحظات قانونی در جهت جلوگیری از انحصار نیز مزید بر علت شده است. در «قانون تسهیل رقابت و منع انحصار» بهروشنی تاکید شده است که دولت نمیتواند به بهانه اشباع بازار از صدور مجوز خودداری کند.
اما موضوعی که باعث هجوم سرمایهگذاران به برخی صنایع شده، ایجاد برخی مزیتهای نسبی و تسهیلات ترجیحی جذاب غیرهدفمند است که سبب شده است افراد بهمنظور بهرهگیری از این تسهیلات و رانتهای موجود، به سرمایهگذاری در پروژههایی قانع شوند که دورنمای روشنی از بازار فروش آنها در دسترس نبوده است. طبق فهرست منتشرشده از سوی وزارت صمت، فهرست صنایع اشباع و با ریسک بالا برای سرمایهگذاری، فعالیتهایی نظیر «تولید آرد»، «تولید فرآوردههای حجیم غلات»، «بستهبندی آب (معدنی- آشامیدنی)»، «چیپس سیبزمینی»، «فرآوردههای گوشتی (انواع کنسرو گوشتی)»، «انواع محصولات لبنی از شیر»، «تصفیه روغننباتی و روغنکشی»، «بستهبندی دستمال کاغذی»، «سیمان خاکستری»، «آجر»، «شن و ماسه»، «کاشی»، «محصولات سفالی و سرامیکی ساختمانی نسوز»، «گچ ساختمانی»، «بتن آماده»، «شمش فولادی با تکنولوژی کوره القایی»، «میلگرد فولادی»، «مفتول فولادی»، «لوله و پروفیل فولادی»، «انواع سیم و کابل مسی»، «شیرآلات بهداشتی و ابزارآلات ساختمانی»، «مخازن سیانجی»، «لوله و اتصالات پلیاتیلن و PVC پلاستیک»، «دیاکتیل فتالات»، «ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف»، «قیر»، «اتانول»، «سموم و کود»، «شویندهها» و «روغن موتور» قرار داده شده است. قرارگرفتن این رشتهها در فهرست صنایع اشباع و دارای ریسک سرمایهگذاری بالا در حالی است که در سالهای اخیر، این گروههای صنعتی همواره توانسته بودند در میان صنایع جذاب برای سرمایهگذاران قرار گیرند؛ اما اشباع مجوزهای صادرشده برای این گروهها موجب شده است تا این رشتهها پس از سالها جذابیت برای سرمایهگذاری در میان صنایع اشباع و دارای ریسک سرمایهگذاری قرار گیرند.
۵۳رشته فعالیت صنعتی در فهرست صنایع راکد وزارت صمت قرار گرفتهاند. اولین صنعت در این فهرست، «آمادهسازی و ریسندگی الیاف نساجی بافندگی منسوجات» است. تعداد واحدهای راکد در این صنعت ۲۶۳واحد و سهم این رشته فعالیت صنعتی از کل واحدهای راکد، ۹درصد است. «ساخت انواع محصولات پلاستیکی» با ۲۳۹واحد راکد و ۸درصد از سهم کل واحدهای راکد در رتبه دوم این جدول قرار میگیرد. «ساخت کالاهای بتونی-سیمانی و گچی» با ۲۲۶واحد راکد و ۳درصد سهم از کل واحدهای راکد نیز در رتبه سوم قرار گرفته است. «ساخت سایر محصولات فلزی طبقهبندینشده» نیز با ۹۷واحد راکد و ۳درصد از سهم کل واحدهای راکد در رتبه چهارم قرار میگیرد. صنایع «محصولات فلزی ساختمانی»، «برش و شکلدادن و پرداخت سنگ» و «ساخت سایر محصولات غذایی طبقهبندینشده در جای دیگر»، از دیگر رشته صنایع اشباع هستند که هر یک ۳درصد از سهم کل واحدهای راکد را دارد. تعداد واحدهای راکد این صنایع به ترتیب، ۸۸واحد، ۷۸واحد و ۷۸واحد بوده است. «ساخت سایر محصولات کانی غیرفلزی طبقهبندینشده در جای دیگر» با ۶۱واحد راکد و سهم ۲درصد از کل واحدهای راکد، «عملیات صنعتی کوتینگ فلزات-مهندسی مکانیک عمومی» با ۶۰واحد راکد و سهم ۲درصد از کل واحدهای راکد، «عملآوری و حفاظت از فساد میوه و سبزیجات نباتات» با ۵۸واحد تولیدی و ۲درصد سهم از کل واحدهای تولیدی، «ساخت سایر کالاهای کاغذی و مقوایی» با ۵۶واحد راکد، «تولید پوشاک- بهاستثنای پوشاک از پوست خزدار» با ۵۴واحد، «تولید انواع قالیچه و قالی» با ۵۲واحد راکد، «تولید محصولات خبازی» با ۵۱واحد، «ساخت وسایل خانگی طبقهبندینشده در جای دیگر» با ۴۹واحد و «ساخت محصولات سفالی و سرامیکی ساختمانی غیرنسوز» با ۴۶ واحد راکد و هر کدام ۲درصد سهم از کل واحدهای راکد را تشکیل میدهند.