بررسی توافق‌نامه همکاری با هرات و چالش‌های تردد ناوگان به ازبکستان

لزوم هم‌افزایی استانی برای حل چالش‌های ترانزیتی در مرز دوغارون

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مشهد، احمد زمانیان، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق خراسان رضوی، در ابتدای جلسه با تأکید بر اهمیت موضوع افغانستان و مرز دوغارون در فرآیند ترانزیت، اظهار کرد: چالش‌های این حوزه همچنان پابرجاست و با وجود بهره‌گیری از ظرفیت‌های اتاق مشترک ایران و افغانستان، رفع آن‌ها نیازمند مطالبه‌گری جدی و هم‌افزایی نهادهای اجرایی استان است.

او به همکاری‌های اخیر با منطقه آزاد تجاری دوغارون اشاره کرد و گفت: نشست‌هایی با مدیران منطقه آزاد برگزار شد که در پی آن، تفاهم‌نامه‌ای تدوین گردید. در این تفاهم‌نامه، منطقه آزاد متعهد شده است زمینه حضور و فعالیت نمایندگان انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی خراسان رضوی را در منطقه فراهم سازد، زمین و محوطه مناسب در اختیار انجمن قرار دهد، صدور مجوزها را تسهیل کند، سیستم نوبت‌دهی را واگذار کرده و کمیته‌ای برای رسیدگی به اختلافات تشکیل دهد.

زمانیان همچنین به پیگیری خسارات وارد شده به شرکت‌های ترانزیتی در حادثه بندر شهید رجایی اشاره کرد و افزود: در این زمینه، مکاتباتی با اتاق هرمزگان انجام شده و هیأتی به بندرعباس اعزام گردید که با نهادهای مرتبط مانند بنادر، گمرک، راهداری و دادستانی جلساتی برگزار کردند. نتایج حاصل از این پیگیری‌ها در صورت نهایی شدن، در کمیسیون مطرح خواهد شد.

ناکامی در تحقق توافقات، نتیجه ضعف مدیریتی است

ابراهیم عطایی، نایب رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق خراسان رضوی، نیز در این جلسه با انتقاد از وضعیت اجرای توافق‌نامه‌های دوجانبه قبلی با افغانستان گفت: چالش‌های مرزی هزینه‌های زیادی برای فعالان این حوزه ایجاد کرده و در حالی‌که طرف افغان به‌دنبال رفع مشکلات زیرساختی است، باید از سوی ایران نیز اقدامات مؤثری در این زمینه با در نظر گرفتن مسائل امنیتی صورت گیرد.

او با بیان اینکه کمبود نیروی انسانی در مرزها چالش‌آفرین شده، افزود: توقف‌های طولانی‌مدت کامیون‌های ایرانی در مرز دوغارون، هزینه ترانزیت را افزایش داده است. در مقابل، طرف افغان نیز معتقد است که ایران در پذیرش کامیون‌ها محدودیت ایجاد کرده است.

او ضمن قدردانی از تلاش‌های اتاق مشترک ایران و افغانستان، تأکید کرد: توافق‌نامه‌ها بدون پیگیری دستگاه‌های ذی‌ربط اجرایی نمی‌شوند. با وجود کمبود زیرساخت‌ها، ضعف مدیریت داخلی عامل اصلی عدم تحقق مفاد توافقات پیشین است و باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

ضرورت پایش مستمر اجرای توافقات میان ایران و افغانستان

امید خدادادی، دبیر این کمیسیون نیز با اشاره به توافقات حاصل‌شده در ششمین کمیسیون مشترک اقتصادی خراسان رضوی و ولایت هرات گفت: در این توافق‌نامه، موضوعاتی همچون تسهیل تردد کامیون‌ها، افزایش همکاری‌های جاده‌ای و ریلی و بهبود هماهنگی‌های مرزی مطرح شده، اما اجرای کامل مفاد توافق با موانعی مانند کمبود زیرساخت‌ها، تأخیر در هماهنگی دستگاه‌های اجرایی و نوسانات امنیتی مواجه است.

او با اشاره به تجربیات گذشته در عدم اجرای کامل برخی از توافقات، راهکارهایی برای بهبود شرایط ارائه داد و پیشنهاد کرد: تشکیل کارگروه مشترک برای پایش مستمر اجرای توافقات، تعیین ضرب‌الاجل برای اجرای بندهای توافقی، سرمایه‌گذاری مشترک در توسعه زیرساخت‌های مرزی و راه‌اندازی سامانه دیجیتال برای پیگیری آنلاین مفاد توافق‌نامه می‌تواند در حل این مشکلات مؤثر باشد.

تحولات اقتصادی افغانستان و پیشنهاد تقویت تعامل با منطقه آزاد

در ادامه جلسه، محمود سیادت، رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان، با اشاره به توافقات افغانستان در حوزه ریلی و رشد اقتصادی در کشورهای آسیای میانه از جمله ازبکستان، تأکید کرد: تعامل شرکت‌های ترانزیتی با منطقه آزاد دوغارون باید تقویت شود، چراکه این منطقه فاقد بروکراسی‌های رایج اداری است. چالش‌های این حوزه باید شناسایی و به مسئولان مربوطه منتقل شود.

وی با اشاره به اهتمام کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق مشهد برای اجرایی‌سازی تفاهم‌نامه‌ها، افزود: هرچند چالش‌های امنیتی در مرزها وجود دارد اما باید تلاش کنیم با نگاه دقیق‌تر و عمیق‌تر به موضوع ترانزیت، نسل‌های جدید این صنعت را توسعه دهیم.

وی همچنین خواستار تعدیل حجم ناوگان در مرز دوغارون شد که به گفته او بخشی از آن ناشی از تقاضای ناوگان افغان است و موجب تأخیر و افزایش کرایه‌ها می‌شود.

سیادت در پایان با اشاره به همراهی مطلوب استان در مرز ماهیرود گفت: در آن مرز، هماهنگی استانی مؤثری شکل گرفته است، اما در مرز دوغارون چنین همراهی دیده نمی‌شود. با این حال، با همکاری استانداری و تقویت دفتر روابط بین‌الملل اتاق بازرگانی، امید می‌رود گام‌های موثرتری در حوزه ترانزیت برداشته شود.

چالش‌های مرزی، ریشه‌ای و فراگیر است

احمد فرخی حاجی‌آباد، عضو کمیسیون حمل‌ونقل، ترانزیت و لجستیک اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در این نشست تصریح کرد: چالش‌های مرزی با افغانستان ساختاری و مزمن است و مشابه آن در سایر مرزهای کشور نیز مشاهده می‌شود. حقوق ناکافی نیروهای فعال در مرزها و تعارض منافع، از دلایل اصلی تداوم این مشکلات است.

او با بیان اینکه تردد روزانه ۱۲۰۰ ناوگان تنها در حالت نمایشی ممکن است، تأکید کرد: از سال ۱۳۸۲ تاکنون، مشکلات مرز دوغارون به‌دلیل عدم رفع تعارض‌ها پابرجاست و امروز نیز در اغلب مبادی ورودی و خروجی کشور بحران‌های مشابهی دیده می‌شود که نیازمند تصمیم‌گیری در سطح کلان است.

ضرورت پیگیری دقیق توافق‌نامه‌ها و توجه به اولویت ترانزیت در منطقه آزاد

مرتضی قندچی، نایب‌رئیس کمیسیون مدیریت واردات اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در این نشست با قدردانی از نقش فعال اتاق مشترک ایران و افغانستان در برگزاری ششمین کمیته مشترک تجاری با هرات، گفت: با توجه به اینکه توافق‌نامه میان خراسان رضوی و هرات منعقد شده، باید توجه داشت که ممکن است برخی موضوعات در سطح کلان افغانستان مطرح باشد و در نتیجه، ولایت هرات اختیار کافی برای اجرای آن‌ها نداشته باشد.

او با اشاره به مذاکرات انجام‌شده در حوزه ریلی افزود: اگرچه مذاکراتی در این حوزه انجام شد، اما طرف افغان از توان اجرایی لازم برخوردار نبود و اساساً موضوع حمل‌ونقل ریلی در سطح ملی افغانستان قابل پیگیری است نه در سطح ولایتی.

قندچی همچنین نسبت به تمرکز نهادهای مختلف بر منطقه آزاد دوغارون هشدار داد و تصریح کرد: رشد دیگر حوزه‌ها در این منطقه نباید منجر به نادیده گرفتن جایگاه ترانزیت شود، چرا که منطقه آزاد دوغارون ذاتاً با هدف توسعه حمل‌ونقل بین‌المللی شکل گرفته و باید این اولویت در برنامه‌ریزی‌ها حفظ شود.

پیشنهاد تشکیل کارگروه دائمی برای نظارت بر اجرای توافق‌نامه

محمدرضا قربانی، عضو کمیسیون، با اشاره به بایگانی شدن مصوبات کمیته‌های قبلی مشترک با افغانستان، گفت: برای جلوگیری از تکرار تجربه گذشته و اجرایی شدن مفاد کمیته ششم، پیشنهاد می‌شود کارگروهی متشکل از انجمن صنفی، راهداری، وزارت امور خارجه و نمایندگان طرف افغان مستقر در استان تشکیل شود تا به‌صورت ماهانه روند اجرای توافق‌نامه را رصد و گزارش کند.

زیرساخت‌ها شرط اصلی تحقق اهداف توافق‌نامه

رضا نیکخواه، دیگر عضو کمیسیون اظهار کرد: تردد روزانه 1200 دستگاه در شرایط فعلی یک شعار غیرقابل تحقق است. کمبود زیرساخت‌ها در بخش‌های بارگیری و تخلیه سبب شده فرآیند عبور ناوگان با تأخیر مواجه شود؛ در حالی که در سایر مرزهای منطقه همچون آسیای میانه، این عملیات با سرعت و دقت بیشتری صورت می‌گیرد.

نیروی انسانی، حلقه مفقوده فعالیت شبانه‌روزی مرز دوغارون

سپس، نصیر برادران، رئیس اداره ترانزیت اداره‌کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای خراسان رضوی، با اشاره به برگزاری سطح بالای کمیته حمل‌ونقل در کمیته مشترک اخیر با هرات، گفت: برخلاف تصور رایج، مشکل اصلی مرز دوغارون کمبود زیرساخت فیزیکی نیست، بلکه کمبود نیروی انسانی است. علیرغم صدور مجوز فعالیت شبانه‌روزی مرز و تاکید آن در بند نخست توافق‌نامه، هنوز پس از گذشت سه هفته شاهد اجرایی‌شدن کامل آن نیستیم.

او پیشنهاد کرد نشست مشترکی با حضور دستگاه‌های مرتبط از جمله گمرک، گذرنامه و راهداری برگزار شود تا ظرفیت‌ها و نیازهای هر بخش به‌صورت دقیق شناسایی شده و برای رفع آن برنامه‌ریزی شود.

چالش ورود موقت ناوگان و ضرورت مدیریت هوشمند

برادران در ادامه با اشاره به مساله ورود موقت ناوگان افغانستانی، بیان کرد: علی‌رغم تقاضای متعدد شرکت‌ها برای اخذ مجوز ورود موقت، بررسی‌ها نشان می‌دهد حجم زیادی از ناوگان ترددکننده در مرز اساساً تحت پوشش مجوز نیستند و کاهش مجوزها تأثیری بر میزان پذیرش ناوگان ندارد.

وی خواستار مدیریت دقیق‌تر ورود موقت با الگوبرداری از کشورهایی همچون ازبکستان شد.

او همچنین با اشاره به مقاومت طرف افغان در موضوع «رودپاس»، تأکید کرد: وزارت امور خارجه باید به شکل جدی در این حوزه ورود پیدا کند. دبیرخانه‌ای برای پیگیری توافق‌نامه‌ها در نظر گرفته شده و وزارت صمت متولی پیگیری مصوبات است، هرچند هنوز ابلاغ رسمی توافق‌نامه صورت نگرفته است.

برادران تصریح کرد: دستیابی به پذیرش روزانه 1200 دستگاه ممکن است، مشروط به آن‌که نیروی انسانی کافی تأمین و فرآیندهای مرزی به شکلی طراحی شود که نیاز به پیاده‌شدن راننده حذف شود. در چنین حالتی، ۸۰ تا ۹۰ درصد مشکلات مرتفع خواهد شد.

تشکیل کنسرسیوم ریلی برای توسعه مسیر افغانستان

در ادامه این نشست، موسی صفایی، رئیس گروه بازرگانی راه‌آهن خراسان رضوی، از راه‌اندازی کنسرسیوم مشترک ریلی ایران و افغانستان با هدف توسعه حمل‌ونقل ریلی و تسهیل صادرات خبر داد.

او با بیان اینکه در حال حاضر عمده محموله‌های صادراتی شامل سیمان است، افزود: در بخش ترانزیت ریلی به افغانستان مشکل خاصی وجود ندارد و فعالان این حوزه می‌توانند نرخ‌ها و مقررات را از طریق سایت رسمی راه‌آهن مشاهده و پیگیری کنند.

ناهماهنگی در صدور برگه‌های تردد ثالث و تبعات آن

در بخش دوم این جلسه، موضوع برگه‌های تردد ثالث و تأثیر محدودیت‌های کشور ازبکستان بر ناوگان حمل‌ونقل بین‌المللی ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

خدادادی، دبیر کمیسیون، با اشاره به اهمیت این دستور کار گفت: ازبکستان برای عبور ناوگان ایرانی، نیاز به برگه‌های تردد ثالث دارد. در ماه‌های اخیر صدور این برگه‌ها با تأخیر یا محدودیت مواجه شده که تبعات آن در مسیرهای ترانزیتی ایران به آسیای میانه کاملاً محسوس است.

او ادامه داد: محدودیت در صدور، فرآیند زمان‌بر دریافت مجوز، هزینه‌های ناشی از استفاده از مسیرهای جایگزین و نبود یک توافق جامع دوجانبه یا چندجانبه، از مهم‌ترین چالش‌هاست.

خدادادی پیشنهاد کرد که از ظرفیت‌های دیپلماتیک، مکانیسم‌های چندجانبه نظیر سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و نیز دیجیتالی‌سازی فرآیند صدور مجوزها برای حل این مشکل استفاده شود.

توقف ناوگان در مرز و آسیب به محموله‌های فاسدشدنی

زمانیان، رئیس کمیسیون در ادامه اظهار کرد: در سه تا چهار ماه اخیر، با چالش‌های جدی در مرکز ازبکستان مواجه شده‌ایم که موجب توقف ناوگان و آسیب به بارهای فاسدشدنی شده است. مکاتبات متعددی برای حل این معضل انجام شده و از اداره کل راهداری خواستار پیگیری جدی این موضوع هستیم.

ابعاد فراملی ماجرا و لزوم مداخله دستگاه دیپلماسی

برادران، رئیس اداره ترانزیت اداره‌کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای خراسان رضوی، در ادامه افزود:در دو تا سه ماه گذشته شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی از عدم پذیرش برگه‌های تردد ثالث شکایت داشته‌اند. این تصمیم در سطح ملی از سوی طرف ازبک اتخاذ شده و احتمال تسری آن به سایر کشورها وجود دارد. هدف، به‌نظر می‌رسد کاهش سهم ناوگان ایرانی در حمل بار باشد.

برادران تاکید کرد: بخش خصوصی نیز باید از طریق ارتباط و مکاتبه با همتایان ازبک خود، پیگیر حل این موضوع باشد. در نهایت باید نگاه بلندمدت و آینده‌نگر به این مسئله داشت تا از بروز بحران‌های بزرگ‌تر جلوگیری شود.

رویکرد واقع‌گرایانه و پایبندی به ضوابط قانونی

کمال نوری، عضو کمیسیون، در این بخش از نشست خاطرنشان کرد: چالش‌های مرزی بسته به موقعیت جغرافیایی متفاوت است. گاه مسائل امنیتی و نظارتی پررنگ‌تر می‌شود که نیاز به نگاه واقع‌گرایانه دارد. در عین حال، طبق قانون، کلیه نهادهای دولتی باید ذیل ساختار پایانه‌های مرزی راهداری فعالیت کنند. انتظار می‌رود جایگاه قانونی این سازمان ارتقا یابد.

بازگشت به فلسفه ایجاد مناطق مرزی

رضا جلالیان، عضو دیگر کمیسیون، نیز با تاکید بر توجه به اهداف اولیه ایجاد مناطق مرزی اظهار کرد: پیش از تأسیس مناطق آزاد یا ویژه، طرح‌های توجیهی دقیق تدوین می‌شود. اما متأسفانه در عمل، این فلسفه‌ها به‌مرور زمان فراموش می‌شود. حل معضلات مرزی مانند دوغارون نیز نیازمند بازگشت به همان طرح‌های اولیه و توجه به دلایل شکل‌گیری این مناطق است.