ضرورت اصلاح قوانین گردشگری ترکیبی و تسهیل صدور مجوزها

اصلاح سازوکارها، پیش‌نیاز بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت‌های گردشگری

به گزارش روابط عمومی اتاق مشهد، در ابتدای این نشست، مژگان ثابت‌تیموری، رئیس کمیسیون گردشگری و صنایع‌دستی اتاق خراسان رضوی، با اشاره به چالش‌های اخیر در بهره‌برداری از فضاهای تخصصی گردشگری از جمله واحدهای اقامتی اظهار کرد: در ماه‌های گذشته، استفاده بهینه از این فضاها با موانعی همراه بوده و به همین دلیل، طرح‌هایی برای افزایش کارآمدی و بهره‌برداری چندمنظوره از این ظرفیت‌ها در حال طراحی و پیگیری است؛ به‌گونه‌ای که ضمن حفظ کارکرد اصلی، زمینه‌های جدیدی برای فعالیت اقتصادی و اشتغال‌زایی ایجاد شود.

وی با بیان اینکه مسئولان استانی در حال تدوین طرحی جامع برای ساماندهی و یکپارچه‌سازی فعالیت‌های گردشگری هستند، افزود: مقرر شده این طرح پس از بررسی‌های اولیه، در قالب یک دستورالعمل به فعالان بخش خصوصی ارائه شود تا با دریافت نظرات اصلاحی آنان، پیش از ارسال به مراجع ملی، از شفافیت و کارآمدی لازم برخوردار باشد.

ثابت‌تیموری در بخش دیگری از سخنانش، با اشاره به تداخل زمانی برخی رویدادها و نمایشگاه‌ها از جمله هم‌زمانی هفته پژوهش، نمایشگاه بین‌المللی تهران و نمایشگاه مشهد در اردیبهشت‌ماه، تصریح کرد: برگزاری رویدادهای متعدد در بازه‌های زمانی کوتاه، موجب اتلاف منابع و کاهش تمرکز مخاطبان و بازدیدکنندگان می‌شود و لازم است این موضوع با برنامه‌ریزی دقیق اصلاح شود.

رئیس کمیسیون گردشگری و صنایع‌دستی اتاق مشهد همچنین با تاکید بر لزوم نگاه یکپارچه به مقوله زیارت و گردشگری مذهبی اظهار کرد: تفکیک گردشگری زیارتی از سایر گونه‌های گردشگری با واقعیت‌های استان همخوانی ندارد.

به گفته وی، اختصاص بخشی از فضاهای نمایشگاهی به آموزش، معرفی ظرفیت‌ها و تسهیل ارتباط میان گردشگران و فعالان این حوزه می‌تواند به طراحی هوشمندانه و پایدار گردشگری زیارتی کمک کند.

وی در بخش دیگری از سخنانش، بر ضرورت مشارکت واقعی بخش خصوصی در فرآیند تدوین آیین‌نامه‌ها تاکید کرد و گفت: پیش‌نویس مقررات اغلب پس از نهایی شدن به فعالان بخش خصوصی ابلاغ می‌شود، در حالی که نیازها و تجربیات میدانی صنعت باید از مراحل ابتدایی تدوین لحاظ شود.

او عضویت اتاق ایران در کارگروه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را اقدامی مثبت اما دیرهنگام دانست.

ساختار پیچیده مجوزدهی، مانع اصلی توسعه گردشگری است

در ادامه نشست، ناصر غفران، نایب‌رئیس کمیسیون گردشگری و صنایع‌دستی اتاق خراسان رضوی، با تشریح چالش‌های موجود در صدور مجوزهای گردشگری گفت: تعدد دستگاه‌های تصمیم‌گیر، از اداره‌کل میراث فرهنگی تا حدود ۱۰ وزارتخانه مرتبط، موجب پیچیدگی، ابهام و سردرگمی فعالان در فرآیند راه‌اندازی طرح‌های گردشگری شده است.

وی افزود: در برخی موارد، مجوزها فاقد دستورالعمل و آیین‌نامه شفاف هستند و متقاضیان با فرآیندی مبهم و غیرقابل پیش‌بینی مواجه می‌شوند.

غفران تصریح کرد: بسیاری از طرح‌های نوین گردشگری، به‌ویژه مجموعه‌های چندکاربره شامل فضاهای تجاری، تفریحی، اقامتی و فرهنگی، در ساختارهای رسمی مجوزدهی تعریف نشده‌اند، در حالی که پاسخگوی نیاز واقعی بازار هستند و ماهیت آن‌ها جذب و اقامت گردشگر است.

او همچنین به کم‌توجهی به گردشگری در برنامه هفتم توسعه اشاره کرد و گفت: گردشگری در این برنامه، جایگاه شایسته‌ای ندارد و تنها به‌صورت محدود به آن پرداخته شده، در حالی که برخی زیرشاخه‌ها مانند گردشگری سلامت دارای چندین آیین‌نامه مستقل هستند.

وی با تاکید بر ضرورت پیش‌بینی چالش‌های آینده خاطرنشان کرد: تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی می‌تواند منابع را هدر داده و اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، به‌ویژه در شهری مانند مشهد، را تضعیف کند. از این‌رو، کمیسیون گردشگری اتاق خراسان رضوی در همکاری با کمیسیون‌های تخصصی دیگر، به‌ویژه در اتاق ایران، درصدد جمع‌آوری اطلاعات دقیق و ارائه خروجی‌های کاربردی به اتاق ایران و وزارتخانه‌های مرتبط است تا سیاست‌گذاری‌ها با نگاهی واقع‌بینانه اصلاح شود.

بازنگری در مشوق‌ها؛ از تخفیف‌های محدود تا مزایای ساختاری

غفران در بخش دیگری از سخنانش در این جلسه، با اشاره به مشوق‌های پیش‌بینی‌شده در دستورالعمل تاسیسات گردشگری، برخی از این مشوق‌ها را ناکارآمد دانست و گفت: بخشی از مشوق‌ها، از جمله معافیت از هزینه‌های صدور پروانه، صرفاً جنبه نمادین دارند و نقشی در کاهش ریسک‌های اصلی سرمایه‌گذاری ایفا نمی‌کنند.

وی تاکید کرد: دستورالعمل تاسیسات گردشگری نباید صرفاً به‌عنوان یک راهنمای فنی برای صدور مجوز تلقی شود، بلکه لازم است در چارچوبی کلان‌نگر، شامل اصلاحات قانونی، مشارکت ذی‌نفعان پیش از تصمیم‌گیری، شناسایی و رفع موانع ساختاری و توجه ویژه به انواع گردشگری به‌ویژه گردشگری روستایی و پایدار، بازطراحی شود.

به گفته وی، در غیر این صورت حتی به‌روزترین آیین‌نامه‌ها نیز کارکرد مؤثری نخواهند داشت.

طرح‌های گردشگری ترکیبی؛ ضرورت بازنگری فوری در قوانین و تطبیق با واقعیت‌های مشهد

در ادامه مباحث این جلسه، موضوع چالش‌های قانونی و اجرایی طرح‌های گردشگری ترکیبی و ضرورت بازنگری آیین‌نامه‌های مربوطه، مورد تاکید اعضا و نمایندگان دستگاه‌های اجرایی قرار گرفت.

امید خدادادی، دبیر کمیسیون گردشگری و صنایع‌دستی اتاق خراسان رضوی، با تشریح سه دستور کار اصلی جلسه، اظهار کرد: آیین‌نامه و دستورالعمل اجرایی پیشنهادی برای طرح‌های گردشگری ترکیبی همچنان با ابهامات و چالش‌های متعددی مواجه است.

وی عدم شفافیت در مرزبندی حوزه‌های ترکیبی گردشگری، همپوشانی وظایف دستگاه‌های اجرایی و نبود مشوق‌های مالی متناسب را از مهم‌ترین مشکلات موجود برشمرد و تصریح کرد: اصلاح این آیین‌نامه‌ها می‌تواند زمینه‌ساز افزایش ارزش‌افزوده اقتصادی و بهره‌برداری هم‌زمان از ظرفیت‌هایی همچون گردشگری سلامت، فرهنگی، تفریحی و تجاری شود.

خدادادی همچنین به بررسی نمایشگاه گردشگری زیارت به‌عنوان دومین دستور کار جلسه اشاره کرد و گفت: پیگیری آخرین وضعیت برگزاری این نمایشگاه و ارائه گزارش‌های به‌روز در دستور کار کمیسیون قرار دارد.

به گفته وی، این رویداد یکی از فرصت‌های مهم صنعت گردشگری استان محسوب می‌شود و هرگونه تاخیر یا ضعف در برنامه‌ریزی می‌تواند پیامدهای منفی برای فعالان این حوزه به همراه داشته باشد.

ضرورت بازنگری در قوانین گردشگری برای پاسخ به شرایط ویژه مشهد

در ادامه، علی‌اصغر پاکدل، رئیس اداره سرمایه‌گذاری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی، با اشاره به شرایط خاص شهر مشهد اظهار کرد: وجود حرم مطهر رضوی موجب شده نیازهای گردشگری این شهر با الگوهای رایج سایر شهرها تفاوت داشته باشد.

وی افزود: برخی واحدهایی که با کاربری مسکونی مجوز دریافت کرده‌اند، در عمل وارد چرخه اقامت گردشگری شده‌اند که این موضوع هم شکاف نظارتی ایجاد کرده و هم فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های شهری و خدمات پیرامون حرم وارد کرده است.

پاکدل با اشاره به آیین‌نامه اصلاحی سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری خاطرنشان کرد: تعریف «طرح گردشگری با کاربری ترکیبی» گامی رو به جلوست، اما ابهام در نسبت زیربنای گردشگری و چالش‌های مربوط به صدور پروانه بهره‌برداری، همچنان نیازمند شفاف‌سازی است.

وی تاکید کرد: تطبیق قوانین با شرایط خاص مشهد و مشارکت فعال ذی‌نفعان، برای دستیابی به سازوکارهای اجرایی، امری ضروری است.

سپس مسعود منتجبی، مسئول دبیرخانه ستاد خدمات اجرایی سفر، با اشاره به تاخیر تاریخی قانون‌گذاری در حوزه گردشگری گفت: در بسیاری موارد، کاربری‌های جدید ابتدا در پاسخ به نیاز بازار شکل گرفته و سپس قوانین به دنبال آن تدوین شده‌اند.

وی با اشاره به تصویب آیین‌نامه واحدهای ترکیبی در اردیبهشت‌ماه سال جاری، افزود: هرچند این مصوبه گام مهمی محسوب می‌شود، اما اجرای آن به دلیل موقتی بودن دستورالعمل اجرایی، همچنان با چالش‌هایی مواجه است.

منتجبی بر ضرورت تعامل سازنده بخش خصوصی و نهادهای تصمیم‌گیر برای تکمیل سریع و دقیق این چهارچوب‌های قانونی تاکید کرد.

مرجان شاه‌ولایتی، مدیرعامل جامعه حرفه‌ای هتل‌داران خراسان رضوی نیز، با اشاره به نبود پشتوانه قانونی مصوب مجلس برای بسیاری از آیین‌نامه‌های حوزه گردشگری اظهار کرد: بخش قابل توجهی از تاسیسات گردشگری کشور بر اساس مصوبات هیات وزیران فعالیت می‌کنند و نه قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی.

به گفته وی، هرچند انعطاف‌پذیری آیین‌نامه‌ها در اجرا یک مزیت محسوب می‌شود، اما در تعامل با سایر دستگاه‌های دولتی، بخش خصوصی همواره با چالش اعتبار حقوقی مواجه است و این عدم تقارن، فضای سرمایه‌گذاری را ناامن کرده و زمینه‌ساز تداخل اختیارات نهادی شده است.

صادق کاظمیان، عضو هیات‌مدیره جامعه بوم‌گردی خراسان رضوی نیز با انتقاد از سکوت آیین‌نامه‌ها درباره بوم‌گردی و گردشگری روستایی، تصریح کرد: مهم‌ترین مصادیق گردشگری پایدار که نقش مؤثری در اشتغال‌زایی و توسعه متوازن دارند، عملاً از دستورالعمل‌ها حذف شده‌اند.

وی همچنین خواستار ارزیابی واقع‌بینانه محدودیت‌های تاسیسات قدیمی شد.

در بخش دیگری از جلسه، رضا ابراهیم‌نیا، فعال گردشگری، تداخل کاربری در ساختمان‌های ترکیبی را یکی از چالش‌های جدی دانست و هشدار داد: فروش واحدهای اقامتی به اشخاص ثالث، بدون توجه به ابعاد اجتماعی، موجب کاهش کیفیت خدمات و بروز مخاطرات امنیتی می‌شود.

ابراهیم محرابی، مدیر خانه‌مسافرهای خراسان رضوی نیز از ضعف ساختار تصمیم‌گیری و تکرار اشتباهات گذشته در آیین‌نامه‌ها انتقاد کرد و گفت: تا زمانی که قوانین جامع جایگزین آیین‌نامه‌های پراکنده نشود، چالش‌ها تداوم خواهد داشت.

محمد نیکو، رئیس جامعه حرفه‌ای هتل‌آپارتمان‌داران استان، با اشاره به طولانی شدن فرآیندهای اداری، گفت: تاخیر در صدور مجوزها هزینه‌های سنگینی به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کند و در چنین شرایط بی‌ثباتی، انتظار جذب سرمایه‌گذاری جدی واقع‌بینانه نیست.

در بخش دیگری از جلسه، محمد علی طاهری، عضو کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق مشهد با انتقاد از وضعیت کنونی صنعت هتل‌داری اظهار کرد: بسیاری از مشکلات اساسی هتل‌داران همچنان بلاتکلیف مانده و مسائلی همچون تعدد مجوزها برای بخش‌های مختلف هتل‌ها از جمله کافی‌شاپ، لاندری و رستوران، همچنان در دست بررسی است.

وی افزود: ارائه طرح‌های جدید گردشگری بدون توجه به مشکلات ریشه‌ای هتل‌داران، نه‌تنها کمکی به حل مسائل نمی‌کند، بلکه بر پیچیدگی‌های موجود می‌افزاید.

طاهری تصریح کرد: طرح‌های جامع گردشگری ارائه‌شده، در شرایط فعلی بیش از آنکه به ساماندهی کمک کنند، موجب سردرگمی و افزایش چالش‌های اجرایی شده‌اند.

نگاهی به چالش‌های شهرسازی در طرح‌های گردشگری

در ادامه، نگار حسینیان، نایب رئیس انجمن طبیعت‌گردی ایران، با اشاره به ناهماهنگی طرح‌های جدید گردشگری با ضوابط شهرسازی گفت: طرح گردشگری ترکیبی، ملاحظات شهرسازی از جمله تراکم‌های مصوب و کاربری‌های مشخص را نادیده گرفته است.

به گفته وی، در حال حاضر کاربری مشخصی تحت عنوان «گردشگری» در طرح‌های تفصیلی تعریف نشده و به‌جای آن از عناوینی نظیر «خدمات عمومی» یا «تفریحی–توریستی» استفاده می‌شود که این ابهام، فرآیندهای اجرایی را با مشکل مواجه می‌کند.

به گفته حسینیان، تشکیل کارگروه‌های تخصصی می‌تواند به بررسی دقیق‌تر و کاهش تعارض‌ها در این حوزه کمک کند.

مروری بر چالش‌های ساختاری فرش دستباف در خراسان رضوی

در بخش سوم این جلسه، علی غفوری مقدم، معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره کل صمت خراسان رضوی، به وضعیت صنعت فرش دستباف استان اشاره کرد و گفت: تعداد بافنده‌های فعال از بیش از ۹۰ هزار نفر در گذشته به کمتر از ۶۰ هزار نفر کاهش یافته است و بسیاری از آنان نیز به صورت فصلی و غیرپایدار فعالیت می‌کنند. این کاهش نه ناشی از کمبود علاقه، بلکه به دلیل فقدان بازار کار و نبود امکان تبدیل مهارت به شغل تضمین‌شده است.

وی افزود: خراسان رضوی همواره یکی از قطب‌های تولید فرش دستباف بوده، اما افزایش هزینه‌های تولید، مشکلات تامین مواد اولیه و کاهش تقاضای داخلی و خارجی، چالش‌های اصلی این صنعت هستند.

او بر لزوم حمایت دولت و تسهیل فرآیند صادرات تاکید کرد و گفت: سیاست‌های حمایتی دولت می‌تواند از تولیدکنندگان فرش پشتیبانی کند، چرا که رشد صادرات کل کشور در شش ماهه اول سال جاری ۳۶ درصد بوده اما فرش دستباف در رکود مانده است.

وی همچنین به اهمیت همکاری دستگاه‌های اجرایی، تشکل‌ها و فعالان حوزه فرش و برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی برای تقویت بازار داخلی و صادراتی تاکید کرد.

نمایشگاه شانزدهم فرش دستباف؛ ظرفیت‌ها، چالش‌ها و ضرورت حمایت دولتی

تکتم حسینیان، رئیس اداره فرش اداره کل صمت خراسان رضوی، در خصوص شانزدهمین نمایشگاه فرش دستباف مشهد، هدف این رویداد را معرفی ظرفیت‌های تولیدی و صادراتی فرش و ترویج هنر و فرهنگ اسلامی دانست و گفت: بیش از ۴۸ شرکت از استان‌های مختلف در این نمایشگاه حضور داشتند و محصولات متنوعی از جمله فرش دستباف، تابلوفرش، گلیم و دستبافته‌ها به نمایش گذاشته شد. همچنین، اولین جلسه کارگروه فرش استان و دوره‌های آموزشی برای ارتقای مهارت بافندگان برگزار شد.

عبدالله احراری، مدیرعامل شبکه ملی دستباف و دوخت‌های سنتی نیز، با انتقاد از وضعیت نمایشگاه‌ها و ضعف حمایت‌های دولتی، از کمبود نظارت بر کیفیت، حضور فرش‌های غیراستانی و عدم نمایش فرش خراسان ابراز نگرانی کرد.

وی بر لزوم ایجاد یک سازمان مستقل، کوچک، چابک و تخصصی برای صنعت فرش تاکید کرد و گفت: حضور بخش خصوصی در هدایت این ساختار شرط تحول واقعی است.

احراری همچنین خواستار حمایت بیشتر دولت در زمینه صادرات، بازاریابی، بودجه بیمه بافندگان و تسهیل حضور نمایندگان استانی در جلسات ملی شد.

او بر ضرورت همکاری بین‌استانی، آموزش تخصصی و استفاده از ظرفیت گردشگری زیارتی برای احیای صنعت فرش دستباف تاکید کرد و هشدار داد که در غیاب چنین ساختاری، این هنر- صنعت ارزشمند ایران ممکن است تنها به کارگاه‌های کوچک محدود شود.

انتقاد فعالان گردشگری و صنایع دستی از کیفیت نمایشگاه‌ها

ثابت تیموری، رئیس کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق مشهد نیز در این بخش از جلسه با انتقاد از نحوه برگزاری نمایشگاه‌های صنایع دستی و فرش، مشکلات موجود را ناشی از ضعف ساختاری و کمبود هماهنگی بین مسئولان دانست و بر لزوم بازنگری جایگاه صنایع دستی در وزارتخانه تاکید کرد.

وی با اشاره به محدودیت فضا و دسترسی نامناسب نمایشگاه‌ها، خواستار برگزاری رویدادها در مکان‌های مرکزی و با دسترسی بهتر شد تا بازدیدکنندگان بیشتری جذب شوند.

ثابت تیموری بر برگزاری کارگاه‌های ارزیابی برای متخصصان و فروشندگان فرش تاکید کرد.

وی درباره کاهش علاقه‌مندی مردم به نمایشگاه‌ها، مشکلات اقتصادی و هزینه‌های بالای حضور را عامل مهم دانست و بر ضرورت برنامه‌ریزی دقیق، شفاف‌سازی حضور کشورها و تولیدکنندگان و تمرکز بر نمایشگاه‌های بین‌المللی تاکید کرد.

انتقاد فعالان فرش از نحوه برگزاری نمایشگاه‌های مشهد

ابراهیمی مقدم، فعال حوزه فرش، وضعیت نمایشگاه فرش مشهد را ناکارآمد دانست و گفت: این نمایشگاه‌ها روند ثابت و سازماندهی‌شده‌ای ندارند و بسیاری از غرفه‌داران سال‌ها در آن شرکت می‌کنند، اما به نتیجه مطلوب نمی‌رسند.

او تاکید کرد: توجه به بازار هدف و نیازهای واقعی مشتریان در مشهد ضروری است، زیرا نمایشگاه‌ها تاکنون نتوانسته‌اند سرمایه‌گذاران و خریداران عمده را جذب کنند.

ابراهیمی مقدم خاطرنشان کرد: برای ارتقای کیفیت نمایشگاه‌های آینده، باید تغییرات جدی در نحوه برگزاری صورت گیرد؛ از جمله برگزاری موقت در فضایی کوچک‌تر، حضور تولیدکنندگان استان و ایجاد ساختار حرفه‌ای‌تر برای غرفه‌ها. این اصلاحات می‌تواند نمایشگاه‌های فرش مشهد را به ساختاری تاثیرگذار برای معرفی و فروش محصولات تبدیل کند.

روح‌الامین زینبی، مدیرعامل اتحادیه فرش دستباف روستایی خراسان رضوی نیز، بر لزوم مفید بودن نمایشگاه‌ها برای مردم و کسب‌وکارهای محلی تاکید کرد و گفت: این رویدادها باید اثر واقعی بر زندگی بازدیدکنندگان داشته باشند و فضایی مناسب و حرفه‌ای برای برگزاری آن‌ها فراهم شود، نه صرفاً مکانی عمومی با غرفه‌های محدود.