شوک به تجارت

بندر شهیدرجایی همچنین سهم قابل‌توجهی از تجارت فرآورده‌های نفتی، کالاهای فلزی و معدنی دارد، بنابراین خسارات مالی وارده به این بندر حتما روی کم و کیف تجارت خارجی ایران اثر سوئی خواهد گذاشت. با توجه به گزارش‌های منتشرشده از این حادثه تنها یک اسکله به‌دلیل انفجار دچار خسارت سنگین شده‌است. هرچند شدت انفجار به‌‌‌‌‌قدری قوی بوده که موجب توقف موقت عملیات تخلیه و بارگیری تا چندین ساعت شد. این حادثه از چند منظر مورد‌توجه قرار دارد.

نخست: با توجه به اهمیت بندر شهیدرجایی در تجارت کالایی این موضوع مطرح شد که بروز هر اختلالی در فعالیت این بندر می‌تواند به توقف واردات کالاهای اساسی و مصرفی و همچنین ماشین‌آلات و… از این بندر منجر شود. براساس آمار گمرک، سهم این بندر از واردات کالاهای اساسی‌برابر 8‌درصد برآورد شده‌است. درهمین‌‌‌‌‌حال بیش از 58‌درصد واردات کالاهای اساسی به کشور از طریق گمرک بندر امام‌خمینی‌‌(ره) انجام می‌شود. همچنین نزدیک به ۱۳‌درصد از واردات کالاهای اساسی نیز به بندر امیرآباد در استان مازندران اختصاص دارد. گمرکات نوشهر، چابهار و بندر انزلی نیز در رتبه‌‌‌‌‌های بعدی قرار دارند. با توجه به سهم بالای بندر شهیدرجایی در واردات کالاهای اساسی و همچنین تجارت محصولات فلزی، ماشین‌آلات، فرآورده‌های نفتی و… نمی‌توان به عدم‌امکان بروز وقفه در روند تجاری از این منطقه، امید داشت.

دوم: در ادامه این سوال مطرح می‌شود که فارغ از دلایل اصلی بروز این حادثه، دپو این حجم از مواد آتش‌زا ‌‌‌‌‌در نقاط حساس بندر، قابل‌توجیه است؟ بدون‌تردید بی‌‌‌‌‌توجهی به استانداردهای جابه‌جایی موادآتش‌‌‌‌‌زا و استقرار آنها بر شدت خسارات این حادثه افزوده است. به این ترتیب ارزیابی موارد و استانداردهای ایمنی برای تشخیص مقصران اصلی بروز چنین حادثه تلخی ضروری‌است.

سهم بندر از تجارت کالایی

براساس آمار منتشرشده توسط سازمان بنادر و دریانوردی، بندر شهیدرجایی در سال‌1402، سهم 53‌درصدی از مجموع عملیات تخلیه و بارگیری بندری کل کشور را بر عهده داشته‌است. سهم عملیات تخلیه و بارگیری در بندر شهیدرجایی در قیاس با کل بنادر کشور برای کالاهای اساسی ‌برابر 4‌درصد، کالاهای فلزی 82‌درصد، کالاهای ساختمانی و معدنی 60‌درصد، ماشین و ابزار‌آلات 11‌درصد، کود و مواد شیمیایی 22‌درصد، منسوجات، چرم، پوشاک و… 19‌درصد، کالای کانتینری 88‌درصد و در فرآورده‌های نفتی‌برابر 54‌درصد گزارش شده‌است.

آماری که مطلعان در این‌خصوص بیان می‌کنند نیز حکایت از اهمیت و اثرگذاری این بندر در اقتصاد کشور دارد. براساس آمار مطرح‌شده ازسوی حسین عباس‌‌‌‌‌نژاد مدیرکل بنادر و دریانوردی کشور، ظرفیت اسمی کانتینری بندر شهیدرجایی معادل ۸‌میلیون TEU و ظرفیت اسمی غیرکانتینری این بندر نیز معادل ۱۵۰‌میلیون‌ تن است. میزان عملیات نفتی و غیرنفتی بنادر استان هرمزگان طی سال‌گذشته معادل ۱۱۴‌میلیون و ۵۳۹‌هزار تن، میزان عملیات کانتینری بنادر استان هرمزگان طی مدت مذکور ۲‌میلیون و ۷۲۰‌هزار TEU و میزان عملیات نفتی و غیرنفتی بندر شهیدرجایی ۸۴‌میلیون و ۳۸۳‌هزار‌تن و میزان عملیات کانتینری این بندر طی سال‌گذشته معادل ۲‌میلیون و ۴۲۴‌هزار TEU بوده‌است.

براساس آمار منتشرشده توسط سازمان بنادر و دریانوردی، در سال‌1402، ظرفیت پذیرش کالا در این بندر ‌برابر 150‌میلیون‌تن گزارش شده‌است. مجموع تجهیزات بندری‌برابر 97 دستگاه عنوان‌شده‌است. خدمات تخلیه و بارگیری کالا در این بندر عبارتند از: مواد نفتی، روغن‌های خوراکی، مواد معدنی، غلات، کالای عمومی و کالای کانتینری. خلاصه عملکرد بندر شهیدرجایی در سال‌1402 می‌افزاید: مجموع شناورهای ورودی به این بندر ‌برابر 5010 فروند برآورد شده‌است. مجموع شناورهای خروجی این بندر‌برابر 5053 فروند گزارش شده‌است. بندر شهیدرجایی بزرگ‌ترین بندر کشور با بیشترین ظرفیت پذیرش کالا است. ظرفیت پذیرش کالا در این بندر 150‌میلیون‌تن گزارش شده‌است. دومین و سومین بنادر بزرگ کشور عبارتند از: بندر امام خمینی با ظرفیت 60‌میلیون تنی پذیرش کالا و انزلی با ظرفیت 13.6‌میلیون تنی.

از توقف تا آغاز فعالیت‌های گمرکی

به دنبال بروز حادثه در بندر شهیدرجایی اولین دستورالعمل گمرک منتشر و براساس آن به تمامی گمرکات اعلام شد؛ از ارسال محموله‌‌‌‌‌های صادراتی و ترانزیتی به مقصد گمرک شهیدرجایی بندرعباس تا اطلاع ثانوی خودداری کنند. در ادامه با تداوم عملیات امداد و نجات در این منطقه، وزیر کشور اعلام کرد به سیستم‌های اصلی گمرک آسیب نرسیده‌است. اسکندر مومنی افزود: به شرایط پایدارتری در مناطق اصلی رسیده‌ایم و خوشبختانه سیستم‌های بندر و گمرک آسیب ندیده اند، به‌همین‌دلیل اعلام کردیم عملیات بارگیری، ترخیص و گمرک فعالیت خود را انجام دهند. در فردای روز حادثه نیز اجازه پهلوگیری اولین کشتی پس از حادثه انفجار در بندر شهیدرجایی صادر شد. فرود عسگری رئیس‌کل گمرک ایران نیز تاکید کرد: ما از امروز عملیات ترخیص را آغاز کردیم. درحال‌حاضر در بخش ترانزیت داخلی و خارجی و همچنین در بخش صادرات و ترخیص‌کالاهای اساسی تشریفات گمرکی در حال انجام است.

بازگشت زمانبر تجارت به روال عادی

وهاب حسین‌‌‌‌‌خانی مدیر ترمینال اوپکس بندر شهیدرجایی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اظهار کرد: حادثه انفجار در بندر شهیدرجایی بندر‌‌‌‌‌عباس به بروز خسارت در تعداد بسیار زیادی از ترمینال‌‌‌‌‌های این بندر منجر شده‌است. میزان خسارت تحمیلی به این ترمینال‌‌‌‌‌ها بسته به فاصله آنها از محل انفجار، متفاوت است. درهمین‌‌‌‌‌حال سالن گمرک که محل اجرای فعالیت‌های گمرکی توسط ترخیص‌‌‌‌‌کاران است و پروانه‌‌‌‌‌های گمرکی در آنجا صادر می‌شود نیز تخریب شده‌است.

بدون‌تردید بروز این حادثه تاثیر منفی بسزایی بر روند تجاری کشور خواهدداشت. البته بخشی از روندهای تجاری، سامانه‌‌‌‌‌ای انجام می‌شود و طبعا این دست موارد طبق روال ادامه خواهند یافت. بااین‌‌‌‌‌وجود آثار ناشی از تخریب سالن ترانزیت و صادرات، برای مدت زمانی ادامه خواهدداشت و زمانبر خواهد بود.

این فعال تجاری افزود: بندر شهیدرجایی بیشترین سهم تجارت کانتینری کشور را در اختیار دارد. برآورد می‌شود حدود 90‌درصد تجارت کانتینری کشور از این بندر انجام می‌گیرد. درهمین‌‌‌‌‌حال حدود 55‌درصد از مجموع صادرات و واردات کل کشور نیز توسط این بندر انجام می‌شود. مجموع حجم صادرات و واردات از بندر شهیدرجایی نیز سالانه حدود 100‌میلیون‌ تن گزارش شده‌است. محصولات و فرآورده‌های نفتی، سهم عمده صادرات این بندر را تشکیل می‌دهند. این بندر سهم قابل‌اعتنایی از واردات و به‌ویژه واردات کالاهای اساسی دارد. حسین‌‌‌‌‌خانی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر ارزیابی دپو صحیح مواد آتش‌‌‌‌‌زا و محموله‌‌‌‌‌های کانتینری در این بندر گفت: اظهارنظر قطعی درخصوص این حادثه باید پس از اطفاء کامل آتش و بررسی توسط متخصصان انجام شود.

جان‌‌‌‌‌هایی که از دست رفت

محمدرضا فاروقی رئیس کمیسیون گمرک اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درخصوص حادثه انفجار در بندر شهیدرجایی بندرعباس گفت: در شرایط کنونی توجه به امنیت افراد آسیب‌‌‌‌‌دیده در این حادثه و جان‌‌‌‌‌باختگان، در اولویت است. در حال‌حاضر تشریفات گمرکی درخصوص محموله‌‌‌‌‌هایی که در شرف ترخیص هستند، در جریان است. درهمین‌‌‌‌‌حال می‌توان از ظرفیت ترانزیت گمرکی داخلی و سایر بنادر نزدیک نیز برای تداوم فعالیت‌های تجاری استفاده کرد. وی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر ایرادات احتمالی ایمنی در این بندر افزود: در حال‌حاضر نمی‌توان درباره ریشه‌های بروز این حادثه اظهارنظر قطعی کرد. نظریات مطرح‌شده همگی در سطح حدس و گمان هستند.