کمرنگ شدن کشاورزی در اقتصاد ایران؛ هم بازار کار، هم تولید

بخش کشاورزی یکی از ارکان مهم اقتصاد ایران محسوب می‌شود. با این حال، بررسی روند ۲۰ سال گذشته نشان می‌دهد که سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی و اشتغال کل کشور کاهش یافته است. این روند کاهشی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند تغییرات ساختاری در اقتصاد، کاهش سرمایه‌گذاری در این بخش و تغییر الگوی اشتغال باشد.

روند تغییرات سهم کشاورزی از تولید و اشتغال

بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، سهم بخش کشاورزی از اشتغال کل کشور در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۴.۴ درصد بوده است، اما این سهم در سال‌های بعدی روندی کاهشی داشته و در پاییز ۱۴۰۳ به ۱۳.۷ درصد رسیده است. این کاهش نشان‌دهنده تغییر ساختاری در بازار کار ایران و حرکت نیروی کار به سمت سایر بخش‌های اقتصادی به‌ویژه خدمات و صنعت است.

سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی نوساناتی را تجربه کرده است. عمده این نوسانات فصلی هستند. در فصل بهار و تابستان به علت شرایط آب و هوایی، تولید بخش کشاورزی افزایش می‌یابد در حالی که در فصول سر سال تولید این بخش از دو فصل ابتدایی سال به طور چشمگیری کمتر است. بیشترین سهم این بخش از تولید در تابستان ۱۳۹۹ با ۱۴.۳ درصد ثبت شده، و کمترین سهم نیز در زمستان 1387 با 2.7 درصد رقم خورده است. روند سهم این بخش از کل تولید نشان می‌دهد که تا سال 1399، علی رغم کاهش سهم از اشتغال، صعودی بوده و به 14.3 درصد رسیده است اما داده‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر افت نسبی داشته است.

یکی از دلایل اصلی کاهش سهم کشاورزی از تولید و اشتغال، تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی در کشور است. خشکسالی‌های پیاپی و کمبود منابع آبی باعث شده است که بسیاری از زمین‌های کشاورزی از بهره‌وری کمتری برخوردار شوند و در نتیجه تولید این بخش کاهش یابد.

از سوی دیگر، رشد فناوری و مکانیزاسیون در کشاورزی موجب کاهش نیاز به نیروی انسانی شده است. بهبود بهره‌وری در برخی زیرمجموعه‌های کشاورزی باعث شده تا با نیروی کار کمتر، تولید مشابهی حاصل شود. این امر در کنار مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرها، موجب کاهش سهم اشتغال این بخش شده است.

همچنین سیاست‌های اقتصادی از جمله کاهش حمایت‌های دولتی، محدودیت‌های صادراتی و نوسانات قیمتی در بازار محصولات کشاورزی نیز نقش مهمی در کاهش جذابیت این بخش برای سرمایه‌گذاری و اشتغال داشته است.