در سال‌های اخیر، موضوع تامین نهاده‌های دامی همواره یکی از مسائل اصلی و تکرارشونده در بخش کشاورزی و دامپروری کشور بوده که بارها در محافل رسانه‌ای و کارشناسی نیز مورد بحث قرار گرفته است. با وجود تغییر دولت‌ها و سیاست‌ها، این مسئله همچنان با چالش‌هایی ساختاری مواجه است. پیرامون این بحث، گاهی حرف از مافیای واردات به میان می‌آید و زمانی دشواری‌های سامانه‌ای و مشکلات تخصیص ارز، مطرح می‌شوند.
در واکنش به این مشکلات، سال گذشته طرح تشکیل «کنسرسیوم زنجیره تامین نهاده‌های دامی» با مشارکت تشکل‌های مرتبط در خراسان رضوی ارائه گردید؛ طرحی که هدف آن، سامان‌دهی و تسهیل فرآیند تامین این اقلام حیاتی عنوان شده است.
در این گزارش، ضمن بررسی چالش‌های موجود در مسیر تامین نهاده‌های دامی استان، روند شکل‌گیری این کنسرسیوم و جایگاه آن در تحقق امنیت غذایی خراسان رضوی را نیز مورد ارزیابی قرار داده‌ایم.
*فقدان توازن در توزیع؛ عامل نوسانات قیمتی
به منظور بررسی مسائل مرتبط با تامین نهاده‌ها در استان با «احمد سلحشور»، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی به گفت‌وگو می‌نشینیم. او در بیان شاخص‌ترین مسائل در حوزه تامین نهاده‌های دامی طی یک‌سال گذشته، می‌گوید: کاهش میزان عرضه از سوی دولت، انحصار در واردات، چالش‌های سامانه بازارگاه، ضعف عملکرد در حوزه خدمات بازرگانی و همچنین افزایش شدید قیمت نهاده‌ها در بازار آزاد از جمله مشکلات جدی این حوزه به شمار می‌آیند که همچنان نیز پابرجا هستند.
وی همچنین کیفیت نامناسب انبارداری در بنادر و مراکز ذخیره‌سازی شرکت پشتیبانی امور دام را از دیگر عوامل کاهش ارزش غذایی نهاده‌ها عنوان کرد و افزود: نبود توازن در توزیع نهاده‌ها در بازه‌های زمانی مشخص، موجب نوسانات قیمتی شدید در بازار شده است.
سلحشور به وضعیت فعلی تامین نهاده‌های دامی در استان پرداخت و گفت: اگرچه تامین نهاده‌هایی همچون جو و ذرت با مشکل خاصی مواجه نیست اما با توجه به عرضه داخلی این دو محصول در ماه‌های آینده، نگرانی جدی در این زمینه وجود ندارد. با این حال، در خصوص کنجاله سویا، میزان تقاضا از عرضه پیشی گرفته که این امر منجر به افزایش قیمت و بروز مشکلاتی در بازار شده است. ضرورت دارد که پیش‌بینی‌های لازم برای تامین دانه سویای مورد نیاز صنایع روغن‌کشی و کارخانجات تولید فول‌فت سویا صورت بگیرد.
*لزوم توزیع نهاده‌ها، مبتنی بر عملکرد دامداری‌ها
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان رضوی در ادامه با انتقاد از بی‌توجهی به نیاز واقعی واحدهای دامپروری در توزیع نهاده‌ها، عنوان کرد: عدم تطبیق توزیع نهاده‌ها با عملکرد واقعی دامداری‌ها منجر به انباشت این محصولات در برخی واحدها و کمبود آن‌ها در واحدهای دیگر شده است. این موضوع نیازمند مدیریت هوشمندانه و داده‌محور است.
وی همچنین به ظرفیت مغفول‌مانده کارخانجات خوراک دام در اصلاح چرخه توزیع و جلوگیری از خام‌فروشی نهاده‌ها اشاره کرد و افزود: توجه به این بخش می‌تواند در بهبود نظام توزیع تاثیرگذار باشد.
سلحشور با تاکید بر اینکه مشکلات تامین نهاده‌های دامی مختص خراسان رضوی نیست و ابعاد ملی دارد، اظهار داشت: پیشگیری از بروز بحران در بازار گوشت استان طی ماه‌های پیش‌رو منوط به تامین به‌موقع کنجاله سویا است. البته باید توجه داشت که قیمت گوشت تنها به نهاده‌های دامی وابسته نیست و عوامل دیگری نظیر افزایش دستمزد و هزینه‌های تولید نیز در این زمینه نقش دارند. با این حال، توزیع صحیح نهاده‌ها می‌تواند به ارتقای بهره‌وری و افزایش تولید کمک کند.
*کنسرسیوم تامین نهاده‌ها؛ گامی برای هم‌افزایی و عبور از بحران
در پاسخ به مطالبات فزاینده فعالان حوزه دام و طیور و با هدف یافتن راهکاری پایدار برای چالش مزمن تامین نهاده‌های دامی، موضوع تشکیل «کنسرسیوم زنجیره تامین نهاده‌های دامی» از سال گذشته به‌عنوان یکی از مأموریت‌های دفتر کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان رضوی در دستور کار قرار گرفت.
«سمیرا سبزواری»، رئیس این دفتر در خصوص سرانجام این طرح، اظهار داشت: از ابتدای سال ۱۴۰۳، پیگیری‌ها برای راه‌اندازی کنسرسیوم به‌طور جدی آغاز شد و پس از برگزاری جلسات متعدد با حضور تشکل‌ها و فعالان حوزه نهاده‌های دامی، سرانجام در بهمن‌ماه ۱۴۰۳، کنسرسیوم «تامین نهاده‌های تولید ایرانیان» به‌عنوان یک شرکت سهامی خاص با مشارکت ۵۴ عضو حقیقی و حقوقی در این حوزه تأسیس شد.
وی افزود: در تدوین اساسنامه کنسرسیوم، اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت متنوعی در نظر گرفته شده است. همچنین با توجه به رویکرد توسعه‌محور این نهاد، امکان تبدیل آن به شرکت سهامی عام و ورود به بازار سرمایه طی یک افق دو ساله پیش‌بینی شده است.
سبزواری با اشاره به نقش تسهیل‌گر اتاق بازرگانی در این فرآیند، خاطرنشان کرد: اتاق بازرگانی خراسان رضوی با ایجاد فضای گفتگو و تعامل میان ذی‌نفعان تلاش کرد تا بستر هم‌افزایی و همگرایی میان فعالان اقتصادی این حوزه را فراهم سازد. وی ابراز امیدواری کرد که با تداوم این مسیر و انسجام شکل‌گرفته، کنسرسیوم بتواند با افزایش قدرت چانه‌زنی در سطح ملی و بین‌المللی، سهمی مؤثر در تامین نهاده‌های مورد نیاز استان ایفا کرده و نقش بسزایی در حل مسائل و نوسانات این بخش ایفا کند.
*ضرورت حذف واسطه‌ها به منظور ارتقای کارایی زنجیره تامین نهاده‌های دامی
حسین موسوی‌نژاد، مدیرعامل اتحادیه خوراک دام، طیور و آبزیان خراسان رضوی، با اشاره به تعدد مشکلات در زمینه تامین نهاده‌های دامی، تشکیل کنسرسیوم تامین نهاده‌ها را یکی از مهم‌ترین اقدامات بلندمدت برای سامان‌دهی این بخش عنوان کرد.
وی با تاکید بر ظرفیت بالای استان در تولید محصولات دامی همچون گوشت قرمز، شیر، لبنیات، گوشت مرغ و تخم‌مرغ، اظهار داشت: در صورتی که امکان واردات متمرکز نهاده‌های دامی از طریق سازوکاری که به‌طور مستقیم توسط بهره‌برداران مدیریت شود فراهم گردد، فاصله میان واردات تا مصرف کاهش یافته و بسیاری از چالش‌های موجود در زنجیره تامین استان مرتفع خواهد شد. به گفته وی، حذف واسطه‌ها و تجمیع بهره‌برداران در یک چارچوب مشترک از جمله اهداف محوری تشکیل کنسرسیوم بوده است.
موسوی‌نژاد افزود: زمانی که اتحادیه‌های دامداران، مرغداران و دیگر تشکل‌های مرتبط به‌صورت یکپارچه و هماهنگ اقدام به تامین نهاده کنند، قدرت خرید و چانه‌زنی افزایش یافته و فرآیند تخصیص ارز نیز به‌صورت هدفمندتر و موثرتر پیش خواهد رفت. وی همچنین با اشاره به مشکلات هزینه‌ای ناشی از مسافت زیاد خراسان رضوی تا بنادر جنوبی کشور، خاطرنشان کرد: در صورت فعال شدن کنسرسیوم و فراهم‌سازی امکان واردات نهاده از بنادر شمالی، می‌توان هزینه‌های حمل‌ونقل را به میزان قابل توجهی کاهش داد؛ موضوعی که یکی دیگر از اهداف این ساختار نوین به شمار می‌رود.
*انتقاد از نقش دولت در برهم زدن نظم زنجیره تامین نهاده‌ها
مدیرعامل اتحادیه خوراک دام، طیور و آبزیان خراسان رضوی در بخش دیگری از سخنان خود، پاره‌ای اقدامات دولت را عامل برهم خوردن توازن در تخصیص نهاده‌ها دانست و بیان کرد: مصرف نهاده‌های دامی معمولا بر پایه یک الگوی منظم صورت می‌گیرد، اما طی سال‌های اخیر (به‌ویژه در یک‌سال گذشته) این توازن به شکل مناسبی رعایت نشده است.
وی توضیح داد: برای مثال، در مقاطعی ارز به شکل عمده به واردات جو اختصاص داده شد و سپس در مرحله بعدی به ذرت، بدون آنکه تعادلی در تامین اقلام مختلف حفظ شود. این شیوه تخصیص نامتوازن، منجر به اخلال در بازار نهاده‌ها شد؛ وضعیتی که تنها با مدیریت یکپارچه و دقیق دولتی قابل اصلاح خواهد بود.
*چالش‌های سامانه بازارگاه و گسترش شبکه‌های غیرشفاف
موسوی‌نژاد در ادامه، با اشاره به سامانه بازارگاه به‌عنوان یکی از گام‌های رو به جلو در نظام توزیع نهاده‌ها، اظهار داشت: راه‌اندازی این سامانه اقدامی مفید بود، اما پیش از اجرای آن، می‌بایست مشورت موثری با تشکل‌های تخصصی صورت می‌گرفت تا از بروز مشکلات فعلی جلوگیری شود.
وی اضافه کرد: در حالی که یکی از اهداف اصلی سامانه بازارگاه، کاهش واسطه‌گری، کنترل مصرف و مقابله با قاچاق نهاده‌ها بود، در عمل تخصیص ارز به برخی شرکت‌های تعاونی زمینه‌ساز ایجاد کانال‌های دلالی شده است. به گفته وی، برخی از شرکت‌های تعاونی اقدام به ثبت نام دامداران در سامانه به نام خود کرده‌اند، بدون آنکه دامدار از این موضوع مطلع باشد. در نتیجه، نهاده‌های وارداتی دولتی به شرکت‌هایی تخصیص می‌یابد که آن را با قیمت‌های غیرواقعی به کارخانه‌های خوراک دام می‌فروشند.
موسوی‌نژاد تاکید کرد: این فرآیند نه‌تنها از هدف اصلی سامانه دور شده، بلکه نوعی شبکه فساد در بازار نهاده‌های دامی شکل گرفته است. به گفته وی، حل این معضل مستلزم بازنگری اساسی در اطلاعات ثبت‌شده در سامانه بازارگاه و اصلاح رویه‌های تخصیص است.
*بررسی وضعیت تامین نهاده‌های دامی در خراسان رضوی
محمدمهدی یعقوب‌زاده، معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، با اشاره به وضعیت تامین نهاده‌های دامی طی یک‌سال گذشته، اظهار کرد: با تشکیل کارگروه‌هایی برای پایش مستمر شرایط، سال گذشته یکی از مناسب‌ترین دوره‌ها در زمینه تامین نهاده‌های دامی را پشت سر گذاشتیم. وی افزود: هرچند در مقاطعی مشکلاتی در فرآیند ترخیص نهاده‌ها از بنادر وجود داشت، اما این موارد به‌تدریج رفع شد.
وی با مقایسه قیمت نهاده‌ها در بازارگاه و بازار آزاد تصریح کرد: در سال گذشته، برخی اقلام مانند ذرت با قیمتی تا ۳۰ تا ۴۰ درصد پایین‌تر از نرخ مصوب بازارگاه عرضه می‌شدند. برای نمونه، اگر قیمت ذرت در بازارگاه حدود ۱۱ هزار و ۲۰۰ تومان بود، در بسیاری از مواقع این محصول به قیمت حدود ۸ هزار تومان یا حتی پایین‌تر نیز در دسترس قرار داشت. به گفته وی، اکنون قیمت ذرت به حدود نرخ بازارگاه نزدیک شده و عرضه آن در سطح مناسبی انجام می‌شود.
*نقش حمل‌ونقل در نوسانات بازار و تفاوت قیمتی نهاده‌ها
یعقوب‌زاده با اشاره به تاثیر عوامل زیرساختی مانند حمل‌ونقل بر زنجیره توزیع نهاده‌ها گفت: تولید در بخش دام و طیور فرآیندی مداوم است، اما هرگونه اختلال در ناوگان حمل‌ونقل، هرچند موقت، می‌تواند باعث تجمع موقت کالا (دپو) و نوسان در عرضه به بازار شود. با این حال، این اتفاقات مقطعی بوده و به‌عنوان تهدیدی پایدار تلقی نمی‌شوند.
وی افزود: در حال حاضر، اختلاف قیمت نهاده‌ها در بازار آزاد و سامانه بازارگاه عمدتا به هزینه‌های حمل‌ونقل و توزیع مربوط می‌شود و این اختلاف در حدود ۵ تا ۱۰ درصد برآورد می‌شود.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی همچنین در خصوص تغییرات احتمالی قیمت ارز گفت: نرخ ارز تخصیص‌یافته برای واردات نهاده‌ها در حال حاضر تغییری نکرده و بنا به اعلام مراجع ذی‌ربط، تغییر عمده‌ای در آن نیز پیش‌بینی نمی‌شود؛ در نتیجه، انتظار نوسان شدید قیمت در کوتاه‌مدت وجود ندارد.
وی در تشریح سازوکارهای نظارتی و تصمیم‌گیری پیرامون این بخش، افزود: جلسات هفتگی به‌صورت وبیناری در سطح وزارتخانه و استان‌ها برگزار می‌شود و تمامی جوانب تامین نهاده‌ها به‌صورت دقیق رصد می‌گردد. وی تاکید کرد: در شرایط کنونی، بحران خاصی در زمینه تامین نهاده‌های دامی مشاهده نمی‌شود.
*آمادگی برای سناریوهای اضطراری ناشی از خشکسالی
یعقوب‌زاده با اشاره به امکان تشدید خشکسالی در ماه‌های آتی، تصریح کرد: در صورت بروز وضعیت اضطراری، به‌ویژه برای دام‌های سبک وابسته به مراتع، لازم است طرح‌های جبرانی مانند تامین نهاده‌های جایگزین و خرید امانی دام به‌سرعت اجرایی شود تا از تلفات و خسارات احتمالی جلوگیری گردد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: طبق آخرین گزارش‌های دریافتی، شرکت پشتیبانی امور دام دارای ذخایر استراتژیک کافی است و فرآیند واردات و توزیع نهاده‌ها از بنادر کشور به‌صورت منظم در حال انجام است. بر این اساس، چشم‌انداز تامین نهاده‌ها در استان در شرایط فعلی مطلوب و باثبات ارزیابی می‌شود.
* و سخن آخر…
در حالی که نهادهای دولتی بر پایداری نسبی وضعیت تامین نهاده‌های دامی در کشور تاکید دارند، نمی‌توان از چالش‌های ساختاری موجود در این حوزه چشم پوشید. مواردی همچون انحصار در واردات، توزیع ناعادلانه، و کاهش کیفیت نهاده‌ها به دلیل ضعف در فرآیند نگهداری و انبارداری از جمله نقاط ضعف قابل توجهی هستند که استمرار آن‌ها می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای سلامت عمومی و پایداری تولیدات دامی به‌همراه داشته باشد.
تامین پروتئین باکیفیت، ارتباط مستقیمی با کیفیت خوراک دام دارد و در استانی مانند خراسان رضوی که علاوه بر جمعیت بومی، سالانه میزبان میلیون‌ها زائر است، تضمین امنیت غذایی به یک ضرورت راهبردی بدل شده است. در این میان، تامین به‌موقع، عادلانه و باکیفیت نهاده‌های دامی نه‌تنها پیش‌شرط تداوم فعالیت واحدهای پرورش دام و طیور محسوب می‌شود، بلکه به‌صورت غیرمستقیم بر سلامت جامعه نیز تاثیرگذار است.
در چنین شرایطی راهکارهایی نظیر شکل‌گیری کنسرسیوم تامین نهاده‌های دامی در استان می‌تواند به‌عنوان اقدامی مؤثر، نقش‌آفرینی کند؛ ابزاری برای تنظیم توازن عرضه، شفاف‌سازی قیمت‌گذاری، کاهش نقش واسطه‌ها و مقابله با انحصار در زنجیره تامین. اگر این سازوکار با حمایت نهادهای مرتبط و همکاری واقعی بخش خصوصی تداوم یابد، می‌توان به تقویت پایداری تولید و ارتقای سطح امنیت غذایی استان امیدوار بود.
ثبت دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰