مرکز پژوهش‌های اتاق ایران گزارش «معافیتها، کسورات و اعتبار مالیاتی در سیستم مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی؛ راهکاری برای تشویق فعالیتهای اقتصادی و حمایت از حداقل استانداردهای معیشتی اشخاص حقیقی» را منتشر کرده است.
مهم‌ترین نکات این گزارش
-در تمامی نظام‌های مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی(PIT)، معافیتها و کسورات به رسمیت شناخته شده‌اند. هدف از اعطای معافیتهای مالیاتی عموما تشویق به انجام برخی فعالیت‌ها و یا حمایت از یک استاندارد زندگی حداقلی اشخاص حقیقی است، در حالیکه هدف از اعمال کسورات و اعتبار مالیاتی عمدتا تشویق افراد به انجام برخی مخارج خاص( نظیر مخارج تحصیلی) و حمایت از اقشار کم توان یا ناتوان و تضمین دستیابی خانوادهها به سطحی قابل قبول از کیفیت زندگی است.
– مخدوش شدن اصل عدالت افقی و عمودی»، «پیچیده‌تر شدن تمکین و اجرای قوانین به دلیل الزام به ثبت و نگهداری مستندات متعدد»، «اختلال در اصل خنثایی » و «از دست دادن بخشی از پایه مالیاتی و اجبار به وضع نرخ‌های مالیات بالاتر»، از مهم‌ترین ادلّه‌ها در جهت محدود کردن معافیتها، کسورات و هزینههای قابل قبول در اصلاح قوانین مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی محسوب می‌شود.
– طرفداران اعطای معافیتها، کسورات و هزینههای قابل قبول بر این باورند که هر چند حذف و یا کاهش موارد مذکور موجب ساده‌سازی سیستم مالیاتی، بهبود (احتمالی) عدالت افقی و عمودی، فراهم کردن شرایط برای وضع نرخ‌های پایین و کاهش اخلال مالیاتی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی می‌شود، اما عملیاتی کردن آن، چندان ساده نیست. همچنین محدود کردن دامنه معافیتها، کسورات و هزینههای قابل قبول، به خدشه‌دار شدن ادراک عدالت نزد طبقات پایین درآمدی جامعه دامن میزند.
– در حال حاضر به‌رغم تمامی ایرادها و انتقادات مطرح شده، در تمامی نظام‌های مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی در جهان، اشکال مختلفی از معافیتها، کسورات و هزینههای قابل قبول مالیاتی چه در سطح مشاغل و چه در سطح اشخاص حقیقی برقرار است که در این گزارش به طور مفصل به آنها پرداخته شده است.
– معافیت تمام یا بخشی از درآمدهای کسب شده از محل کار و سرمایه: مسئله مهم در درآمد نیروی کار، نحوه برخورد مالیاتی با «حق بیمه‌های پرداختی بابت بازنشستگی» و «درآمد بازنشستگی» است. رویه 27 کشور از 126 کشور مورد بررسی در سال 2020 آن است که حق بیمه‌های بـازنشستگی را به عنوان کسورات یا هزینه قابل قبول مالیاتی نمی‌پذیرند و متقابلاً، درآمدهای بازنشستگی را از شمول مالیات بر درآمد اشخاص، معاف می‌کنند. این در حالی است که مابقی 99 کشور، حق بیمه‌های پرداختی بابت بازنشستگی را به عنوان هزینه قابل قبول شخصی در نظر میگیرند و امکان کسر آن از درآمد ناخالص را فراهم می‌سازند. در ارتباط با پایههای درآمدی سرمایه و در مطالعه تجربه 126 کشور مجری PIT، 28 کشور سود سهام (22%)، 23 کشور سود سپرده و اوراق قرضه (18%) و 5 کشور درآمد اجاره (4%) را معاف از مالیات دانسته‌اند.
-معافیتهای پایه، کسورات استاندارد و کسورات اضافی بابت افراد تحت تکفل: معافیت پایه، سقفی از درآمد اشخاص حقیقی است که مشمول مالیات بر مجموع درآمد نمی‌شود. بر این اساس کشورهای مجری نظام PIT به اشخاص حقیقی اجازه می‌دهند درآمد خود را تا یک حد آستانه ابراز نکرده و در نتیجه مالیات آن را نپردازند. برخی کشورها نیز از طریق اعمال نرخ صفر روی طبقه نخست، این معافیت را اعمال می‌کنند و تفاوت آن با حالت معافیت پایه در این است که شخص حقیقی بایستی درآمدش را ابراز نماید و تا سطحی از درآمد مشمول مالیات، نرخ صفر اعمال می‌شود.کسورات استاندارد نیز سطح مشخصی از درآمد اشخاص است که پس از اظهار درآمد مشمول مالیات توسط مؤدی طبق قانون و بدون نیاز به ارائه مدرک، قابلیت کسر از درآمد ناخالص فرد را دارد.
-کسورات خاص و هزینههای قابل قبول: در برخی کشورها، این امکان برای مؤدی فراهم است که به جای انتخاب کسورات استاندارد، هزینههای تعیین‌شده در قانون را به عنوان کسورات، از درآمد ناخالص خود کسر نموده و روی درآمد خالص، مالیات بپردازد. در بعضی از کشورها که کسورات استاندارد ندارند، برخی از هزینههای مرتبط با زندگی خانوار به عنوان هزینههای قابل قبول مشخص می‌شوند. علاوه بر این، برخی از کشورها امکان کسر یکسری از هزینه‌ها یا کسورات خاص را در قانون فراهم می‌کنند.
-در بخش انتهایی گزارش، به آسیبشناسی وضعیت فعلی معافیتها، کسورات و هزینههای قابل قبول مالیاتی اشخاص حقیقی در ایران پرداخته شده است. نقض اصول سه گانه مالیاتی در پی پیادهسازی سیستم مالیات بر درآمد تفصیلی و اعطای معافیتهای گسترده در پایههای مختلف درآمد اشخاص حقیقی، تمرکز بر پایههای مالیاتی سهلالوصول نظیر حقوق و دستمزد در مقابل اعطای معافیتهای گسترده به سایر پایههای درآمدی و عدم تعدیل معافیت پایه، کسورات و هزینه های قابل قبول با توجه به ابعاد و شرایط خانوار از جمله آسیب های روش فعلی است.
– گسترش پایه های مالیاتی، اعطای معافیت پایه و کسورات استاندارد با تاکید بر بعد و وضعیت خانوار، تمرکز نظام مالیاتی بر کسورات اضافی جهت پوشش مخارج زندگی و در صورت لزوم لحاظ چند آیتم اصلی هزینههای قابل قبول، تعدیل نسبت به تورم در خصوص معافیت پایه، کسورات استاندارد و کسورات اضافی از جمله پیشنهادات ارائه شده در این گزارش است.
متن کامل این گزارش را اینجا بخوانید.
