رشد تولید با سوخت صادرات

به گزارش پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در سه‌ماه منتهی به مرداد رشد 8/ 6درصدی داشته که نشان از ادامه روند رشد مثبت بخش صنعت در این ماه است. مثبت شدن رشد شاخص تولید صنعت محصولات شیمیایی بعد از 6ماه و تداوم رشد بالای ۲۰درصد در صنعت خودرو و قطعات از اصلی‌ترین عوامل رشد بالای تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در مردادماه بوده است. همچنین در مردادماه شاخص مجموع موجودی انبار صنایع کاهش داشته که این کاهش در صنایع شیمیایی و فلزات اساسی بیشتر بوده است.

بررسی فروش صادراتی صنایع نیز نشان می‌دهد، رشد واقعی فروش صادرات در مردادماه نسبت به مدت مشابه سال قبل بعد از روند کاهشی یک‌ساله مثبت شد و 1/ 2درصد نسبت به سال قبل رشد کرد. رشد واقعی فروش صادراتی در این ماه، در صنایع محصولات شیمیایی و فلزات اساسی مثبت و در صنایع کانی‌های غیرفلزی و فرآورده‌های نفتی منفی بوده است. همچنین رشد تولید صنایع صادرات‌محور در این ماه مثبت و رشد صنایع غیر صادراتی منفی بوده است. این دو شاخص نشان می‌دهد که یکی از محرک‌های رشد تولید در مردادماه رشد تولید و فروش شرکت‌های صادراتی بوده است. در مردادماه روند نزولی رشد شاخص قیمت صنعت شرکت‌های بورسی متوقف شد و رشد این شاخص در این ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل به 9/ 29درصد رسید. در بین صنایع، محصولات دارویی با 1/ 55درصد و منسوجات با 9/ 52درصد بیشترین رشد قیمت‌ها را در این ماه داشته‌اند.

شرکت‌های صنعتی ثبت‌شده در بازارهای بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران (براساس آمار سال 1399) حدود 59 درصد از ارزش محصول کارگاه‌های بزرگ صنعتی (بالاتر از ۱۰۰نفر کارکن) را در اختیار دارند. با توجه به انتشار منظم ماهانه عملکرد تولید و فروش این شرکت‌ها، می‌توان با اتکا به این داده‌ها برآورد قابل ‌قبولی از عملکرد بخش صنعت کشور ارائه داد و تغییرات این بخش را رصد کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد شاخص مستخرج از داده‌های این شرکت‌ها همراستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است. بنابراین این شاخص در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند و تواتر فصلی دارند، می‌تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد.

اگرچه روند رشد ماهانه در دو ماه اخیر صعودی بوده است و از 4/ 4درصد در خرداد به 2/ 9درصد در مرداد نسبت به مدت مشابه سال قبل رسیده است، اما روند رشد سه ماهه و دوازده‌ماهه از اردیبهشت ماه روند نزولی داشته و از رشد سه‌ماهه منتهی اردیبهشت از بالای 9درصد در مرداد به 7/ 6درصد رسیده است. این رشد سه‌ماهه کمترین رشد سه‌ماهه از دی‌ماه۱۴۰۱ بوده است. آخرین آمار منتشرشده از تولید صنعتی بانک مرکزی مربوط به پاییز 1401 است که رشد 9/ 7درصد را اعلام کرده و آخرین آمار مرکز آمار در این خصوص مربوط به زمستان 1401 است که رشد 7/ 11درصدی را برای بخش صنعت نشان می‌دهد. نکات مهمی که از بررسی آمار رشد صنایع در این ماه استخراج می‌شود، عبارتند از: شاخص تولید محصولات شیمیایی که در دوره‌های اخیر رشد منفی داشته است در مردادماه بعد از 6ماه رشد مثبت نشان داد.

البته رشد سه‌ماهه منتهی به مردادماه این شاخص 3/ 2درصد منفی به‌دست آمده است. رشد شاخص تولید صنعت فلزات اساسی در مردادماه همانند تیر ماه مثبت شده و رشد سه ماهه منتهی به مردادماه برای این شاخص 8/ 2درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل مثبت بوده است. رشد بالای ۲۰درصدی در صنعت خودرو نیز در مرداد ادامه داشته و رشد شاخص تولید در این صنعت در این ماه 9/ 25درصد بوده است. صنایع محصولات فلزی، خودروسازی و ساخت قطعات و محصولات دارویی سه صنعتی هستند که در مردادماه رشد بالای ۲۰درصد داشتند. همچنین صنایع منسوجات، لاستیک و پلاستیک و محصولات کاغذی در این ماه رشد منفی داشته‌اند.

 وضعیت موجودی انبار

بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات نهایی در کنار رشد تولید صنایع، می‌تواند تحلیلی از تغییرات سمت عرضه و تقاضا ارائه دهد. منظور از تغییر در موجودی انبار در اینجا تفاوت رشد تولید و فروش است. اگر رشد تولید بیشتر از رشد فروش باشد موجودی انبار در آن دوره افزایش یافته و اگر رشد تولید کمتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار کاهش داشته است. در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا وجود دارد و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه وجود دارد، روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در مخالف جهت هم خواهند بود؛ به این معنی که تغییرات رشد تولید ریشه در تغییرات تقاضا دارد. ازاین‌رو زمانی که کاهش رشد تولید با کاهش موجودی انبار همراه باشد، می‌توان گفت شوک وارد‌شده از بخش عرضه است و عامل اصلی متوقف‌کننده رشد را باید از سمت عرضه جست‌وجو کرد.

بر همین اساس در دوره‌های اخیر از سال 1398 به بعد بیشتر شوک‌ها ریشه در سمت تقاضای محصولات داشته است؛ به‌گونه‌ای‌که دوره‌هایی مانند انتهای سال 1398، ابتدای سال 1400 و نیمه دوم 1401 که رشد تولید روند صعودی داشته و اوج گرفته، موجودی انبار کاهش داشته که نشان می‌دهد نیروی پیشران این رشد تقاضا بوده است. زمانی که شوکی منفی بخش عرضه تولید و فروش را تحت‌تاثیر قرار دهد، در دوره‌های اولیه با وجود اینکه رشد تولید را کاهش می‌دهد، رشد فروش را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد و همین امر باعث کاهش موجودی انبار محصولات نهایی می‌شود. تغییرات موجودی انبار در صنایع بزرگ به‌طور خاص صنایع شمیایی و فلزات اساسی منفی بوده و رشد فروش در این صنایع از رشد تولید پیشی گرفته است. در بین صنایع فقط صنایع خودروسازی و قطعات، کانی‌های غیرفلزی و صنایع دارویی افزایش در موجودی انبار داشته‌اند و مابقی صنایع کاهش در موجودی انبار محصولات نهایی داشته‌اند.

 وضعیت صادرات

یکی از اقلامی که می‌تواند بر تقاضای صنایع بزرگ کشور اثرگذار باشد، فروش صادراتی صنایع است. با توجه به انتشار آمار مقدار و مبلغ ریالی فروش صادراتی توسط شرکت‌های بورسی، امکان محاسبه رشد واقعی صادرات فراهم شده است. بر این اساس رشد واقعی فروش صادرات در مردادماه نسبت به مدت مشابه سال قبل بعد از کاهش متوالی یک ساله مثبت شد و 1/ 2درصد نسبت به سال قبل رشد کرد. البته رشد سهم ماهانه و دوازده‌ماهه منتهی به مرداد متاثر از عملکرد ماه‌های قبل کماکان منفی بوده است. در بین صنایع محصولات شیمیایی و فلزات اساسی رشد مثبت در فروش صادراتی داشته و فرآورده‌های نفتی و کانی‌های غیرفلزی رشد منفی داشته‌اند.