۶۹۰۰ واحد صنعتی در شهرک‌‌‌ها تعطیل هستند. آمارها در مورد شهرک‌‌‌های صنعتی نشان می‌دهد ۴۳درصد از واحدهای صنعتی داخل شهرک‌‌‌ها، زیر ۵۰درصد تولید کرده یا متوقف بوده‌‌‌اند و تنها ۵۷درصد از این واحدها با ظرفیت بالای ۵۰درصد مشغول به فعالیت هستند. بر این اساس ۱۲هزار و ۱۸۱واحد صنعتی یعنی حدود ۲۴درصد، با بالای ۷۰درصد ظرفیت فعالیت دارند. حدود ۳۳درصد واحدها که نزدیک به ۱۷هزار واحد صنعتی میشوند، با ۵۰ تا ۷۰درصد ظرفیت درحال فعالیت هستند و حدود ۱۴هزار واحد با ظرفیت زیر ۵۰درصد فعالیت می‌کنند و ۱۳درصد از این واحدها هم متوقف هستند.
ماشینآلات و تکنولوژی فرسوده، مشکلات مربوط به تامین مواد اولیه، کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش و نبود بازار از اصلی‌‌‌ترین دلایل تعطیلی این واحدهای صنعتی است. یکی از مسائل مهم سد راه تولیدکنندگان، فرآیندهای مجوزدهی است. بر این اساس اعلام شده است که برای سرمایه‌گذاری در یک‌بخش، تقریبا حدود یک‌سال و نیم تا دوسال طول میکشد تا مجوزهای استقرار از سازمان‌هایی همچون سازمان حفاظت از محیط‌زیست اخذ شود و در این راه، مجوزهای لازم، حدود ۳۰مجوز است. طی سال‌های اخیر احیای واحدهای صنعتی تعطیل در دستور کار دولت‌‌‌ها قرار گرفته و آمار واحدهای احیای‌شده به‌عنوان دستاورد معرفی میشود، اما احیا و بازگرداندن این واحدها به هر قیمتی به چرخه تولید لزوما به ایجاد ارزش‌افزوده اقتصادی و رشد و توسعه تولید منجر نشده است.
بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد در مواردی واحدهایی تسهیلات دولتی دریافت کرده و حمایت میشوند که اساسا به دلیل عدم‌به‌روزرسانی دانش و تکنولوژی، امکان دوام در بازار و رقابت در بلندمدت و خلق ارزش را ندارند. در مقابل واحدهای صنعتی از جمله واحدهای دانش‌‌‌بنیانی هستند که به دلیل کمبود سرمایه درگردش و نقدینگی مجبور به توقف فعالیت تولیدی خود میشوند. از این‌رو احیای واحدهای تولیدی غیرفعال براساس استراتژی مشخص و با بررسی کارشناسی ظرفیت‌‌‌ها و نیازها مسیری است که باید مدنظر سیاستگذار و دستگاههای اجرایی قرار گیرد.
فرشاد مقیمی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌‌‌های صنعتی در برنامه صف اول و در بررسی عملکرد سازمان صنایع کوچک و شهرک‌‌‌های صنعتی با اشاره به اینکه به منظور افزایش ظرفیت واحدها، ۳هزار و ۳۰۰واحد را هدف‌گذاری کرده‌‌‌ایم، گفت: در ابتدای کار دولت تعداد واحدهای متوقف حدود ۱۷درصد بوده است. این روند کاهش پیدا کرده و به ۱۳درصد رسیده است. به گفته او ۷۶۴واحد صنعتی تا به امروز احیا شده و ۵۴۰واحد صنعتی هم در دست اقدام است. همچنین واحدهایی که با زیر ۵۰درصد ظرفیت تولید فعالیت می‌‌‌کردند، ۳۳درصد بود که در حال حاضر به حدود ۲۸درصد کاهش پیدا کرده است. به گفته او این مجموعه اقدامات و فعالیت‌‌‌ها باعث شده است تا برخی از واحدهایی که زیر ۵۰درصد بوده‌‌‌اند، به جرگه واحدهای بالای ۵۰درصد بپیوندند.
مقیمی با بیان اینکه احیای واحدها صرفا برای همه واحدهای متوقف اتفاق نمی‌‌‌افتد، می‌‌‌گوید: احیای واحدها با توجه به اینکه واحدی واقعا بازار داشته باشد، بتواند بعد از احیا شدن روی پای خودش بایستد، به فعالیت‌‌‌های صنعتی خودش ادامه دهد، توسعه پیدا کند، بزرگ شود و… در دستور کار قرار دارد. به گفته او ممکن است چرخه عمر صنعت، چرخه عمر تکنولوژی یا چرخه عمر محصول برخی از واحدها به پایان رسیده باشد. ازهمین رو در مورد این واحدها مکانیزم‌‌‌های دیگری دنبال میشود. به عنوان نمونه، یکی از اقدامات این است که اساسا نگذاریم هیچ واحدی متوقف شود؛ یعنی واحدی که زیر ۵۰درصد فعالیت دارد شناسایی و دلایل ظرفیت پایین تولید، بررسی و راهکار استخراج شود. به‌عنوان نمونه، بعضی از واحدها مشکل تامین سرمایه در گردش دارند.
در حال حاضر و در مجموع بالغ بر ۵۹هزار واحد صنعتی دولتی و غیردولتی در داخل شهرک‌‌‌های صنعتی مستقر هستند. براساس آمارها بیش از ۶۵درصد واحدهای صنعتی الان در داخل شهرک‌‌‌های صنعتی مستقر هستند، همچنین بیش از یک‌میلیون و ۴۰هزار نفر در شهرک‌‌‌های دولتی مستقر هستند و ارائه خدمات می‌دهند و ۱۷۰هزار نفر هم در شهرک‌‌‌های غیردولتی مشغول فعالیت‌‌‌های تولیدی در کشور هستند.
فرسودگی ماشینآلات واحدهای صنعتی
بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد یکی از دلایل عمده تعطیلی واحدهای صنعتی ماشینآلات فرسوده است. براساس استانداردها و چارچوب‌‌‌هایی که در کشور و در دنیا وجود دارد، معمولا طول عمر ماشینآلات و تجهیزات را به طور متوسط ۲۰سال درنظر میگیرند. این در حالی است که آمارها نشان می‌دهد ۱۲هزار واحد صنعتی در کشور هستند که از پروانه بهره‌برداری صادرشده آنها بیش از ۲۰سال گذشته است. رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌‌‌های صنعتی با اشاره به این آمار می‌‌‌گوید: این واحدها طبیعتا برای اینکه بتوانند به حیات خود ادامه دهند باید نسبت به نوسازی و بازسازی در حوزه فعالیتی خودشان اقدام کرده باشند. البته برخی از این واحدها این کار را انجام داده‌‌‌اند؛ یعنی به این معنا نیست که در این حوزه واحدهای صنعتی یا صنعتگرها یا صاحب صنایع اقدامی انجام نداده‌اند، ولی ما به‌عنوان یک متولی و براساس قانون این موضوع را در دستور کار داریم.
هزینه بالای استقرار در شهرک صنعتی
یکی از چالش‌‌‌های استقرار بنگاه‍‌ها در شهرک‌‌‌های صنعتی، هزینه بالای استقرار این واحدهاست. اگرچه به‌لحاظ منطقی این طور به نظر می‌رسد که استقرار در شهرک صنعتی کاهش هزینه برای واحدهای تولیدی را باید به دنبال داشته باشد، اما به‌ویژه در شهرک‌‌‌های صنعتی که با تقاضای بالاتری روبه‌رو هستند، هزینه استقرار برای واحدهای صنعتی افزایش می‌‌‌یابد و در مواردی همین موضوع تعطیلی و کاهش ظرفیت تولید این واحدها را به دنبال دارد. رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌‌‌های صنعتی در این زمینه با بیان اینکه در مجموعه سازمان صنایع کوچک و شهرک‌‌‌های صنعتی، اصلا زمین واگذار نمی‌شود، می‌‌‌گوید: ما خدمات را داریم واگذار می‌‌‌کنیم، یعنی داریم حق بهره‌برداری از یک زمین صنعتی را به صنعتگر واگذار می‌‌‌کنیم.
مقیمی با تاکید بر اینکه در تلاش هستیم بهای تمام‌شده را برای صنعتگرمان پایین آوریم، ادامه می‌دهد: پایین آمدن بهای تمام‌شده تولید به پایین آمدن بهای سرمایه‌گذاری در کشور منجر میشود و رغبت برای سرمایه‌گذاری را در کشور بالا می‌‌‌برد. اما قاطعانه می‌‌‌توانم بگویم در خیلی از جاهای این کشور، حتما بهای تمام‌شده بالاتر از بهای تمام‌شده شهرک صنعتی است. به گفته او در برخی از شهرک‌‌‌ها تقاضا به دلایل مختلف، ازجمله نزدیکی به مراکز صنعتی، به مراکز تامین مواد اولیه، مراکز تامین نیروی انسانی متخصص، بازار مصرف، بازار تکنولوژی و… که بر زنجیره تولید یک واحد صنعتی تاثیرگذار است و هزینه‌‌‌های تولید، هزینه لجستیک و… بهای تمام‌شده را کاهش می‌دهد، بسیار بالاست و با توجه به مسائل و محدودیت‌ها مثل زیست‌محیطی یا اینکه بارگذاری صنعتی در برخی از مناطق جغرافیایی کشور به حد غیرمجاز رسیده است، امکان توسعه شهرک وجود ندارد.
استقرار ۷۸۰ واحد دانش‌بنیان در شهرک‌‌‌ها
در حال حاضر حدود ۷۸۰واحد دانش‌بنیان در داخل شهرک‌‌‌های صنعتی فعالیت دارند. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد یکی از مشکلات واحدهای دانش‌بنیان که باعث شده نتوانند فعالیت و اقدامات‌‌‌‌شان را توسعه دهند، این است که اتصال بین واحدهای صنعتی و مصرف‌کنندگان و نوعی بازار ایجاد نمی‌شود. مقیمی در این زمینه با بیان اینکه واحدهای دانش‌بنیان جزو صنایع خرد و کوچک و متوسط هستند، گفت: البته ما واحدهای دانش‌بنیان بزرگ هم داریم، ولی عمده اینها در این سطح هستند. امروز از مجموع ۱۰۱هزار قرارداد صنعتی در داخل شهرک‌‌‌های صنعتی، ۵۱هزار آن به واحد صنعتی تبدیل شده است و ۴۹هزار آن در مرحله اجرای طرح صنعتی است.
او با بیان اینکه میزبان ۷۸۰واحد دانش‌بنیان در داخل شهرک‌‌‌های صنعتی هستیم، ادامه داد: ما ۴۲۰ طرح در دست ساخت‌وساز در حوزه دانش‌بنیان داریم، ۵۰قرارداد هم همین امسال در سال ۱۴۰۲ تا به امروز بسته شده است. در مورد دانش‌بنیان‌‌‌ها در حوزه زیرساخت شرایطی را برای استقرار این واحدها، چه از بحث زمین صنعتی و چه غیر از زمین صنعتی نیاز مهیا می‌‌‌کنیم. اما چیزی که به صورت ویژه برای دانش‌بنیان‌‌‌ها پیش‌بینی کرده‌‌‌ایم، شرایط واگذاری است. مقیمی افزود: شرایط واگذاری ما مشخص است، برای کسانی که به ما مراجعه می‌کنند، معمولا یک‌درصدی را به عنوان نقد ابتدایی پرداخت می‌کنند، الباقی در قالب اقساطی است که بسته به نوع واگذاری برای آنها پیش‌بینی شده است. همچنین سهم پیش‌پرداخت به ۱۰درصد کاهش پیدا کرده است. طول پرداخت اقساط نیز، ۳۶ماه، ۴۲ماه و ۴۸ماه، بسته به نوع فعالیت و درخواست، افزایش پیدا کرده است.
رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌‌‌های صنعتی با بیان اینکه در سراسر کشور ۲۰فن‌بازار داریم، ادامه داد: بیش از ۲هزار و ۱۱۵نیاز فناورانه واحدهای صنعتی را در سراسر کشور شناسایی کرده‌‌‌ایم و برای شناسایی اینها مکانیزمی پیش‌بینی شده است. آن مکانیزم این است که شرکت‌های مشاوره‌‌‌ای در واحدهای صنعتی مستقر میشوند و نیازهای فناورانه شناسایی میشود. ۷۰درصد مبلغ قرارداد برای شناسایی و ثبت و ضبط کردن این فناوری را خود مجموعه سازمان به عنوان یارانه پرداخت می‌کند و بعد از اینکه این نیازها شناسایی شد، بین کسانی که دارای فناوری هستند و با این نیازها ارتباط برقرار می‌‌‌کنیم که اینها کارگزارهای فن‌بازار هستند که اگر بتوانیم برای این نیازها افراد یا مجموعه‌‌‌ها یا شرکت‌هایی را پیدا کنیم که آن نیاز را رفع کنند، باز ۷۰درصد مبلغ قراردادی که این نیاز را رفع کنند سازمان متقبل میشود. به گفته او خوشبختانه تا به امروز از ظرف دوسال گذشته بیش از هزار و ۲۰۰میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در این فضا اتفاق افتاده است.
ناترازی انرژی واحدهای صنعتی
یکی از مشکلات واحدهای صنعتی که در سال‌های اخیر تشدید شده است، ناترازی انرژی است. رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌‌‌های صنعتی در این زمینه با بیان اینکه بیش از ۷۹واحد تولید برق که معادل ۷۲۸مگاوات برق است، از طریق دیجی‌‌‌ها و از داخل شهرک‌‌‌ها برق تولید می‌کنند و به شبکه سراسری تحویل می‌دهند، می‌‌‌گوید: سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه را شناسایی کرده‌‌‌ایم، بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد ما تا پایان سال به ۱۳۸مگاوات بهره‌برداری جدید از طریق واحدهای سرمایه‌گذاری در داخل شهرک‌‌‌ها خواهیم رسید که معادل ۱۵واحد جدید است که اضافه خواهد شد. همچنین در سال ۱۴۰۲ چهار واحد قبل از پیک سال آینده به چرخه تولید اضافه میشوند که حدود ۲۱مگاوات ظرفیت دارند.
مقیمی با اشاره به اینکه واحدهای تولید برق داخل شهرک‌‌‌ها که تولید انجام نمی‌دهند، شناسایی شده‌‌‌اند، گفت: معادل ۲۱۵مگاوات ظرفیت نصب‌شده در داخل شهرک‌‌‌ها به دلیل اینکه قراردادشان با وزارت نیرو به پایان رسیده است، امروز امکان تولید ندارند. اینها نیاز به اورهال کردن و قطعات یدکی دارند که در این زمینه تعاملاتی بین مجموعه وزارت صنعت و وزارت نیرو شکل گرفته است. او ادامه داد: در تلاش هستیم شرایطی را مهیا کنیم که ۲۱۵مگاوات ظرفیتی که الان در داخل شهرک‌‌‌ها نصب هستند، به چرخه تولید برق اضافه شوند. علاوه بر اینها سرمایه‌گذاری‌‌‌های دیگری هم وجود دارد که بهره‌برداری از آن به سال ۱۴۰۲ و قبل از پیک سال ۱۴۰۳ نخواهد رسید، ولی این عدد هم عدد قابل‌توجهی در حدود ۲۶۰مگاوات است که بعد از خردادماه سال ۱۴۰۳ تا پایان سال ۱۴۰۳ به چرخه تولید برق در زیرساخت‌‌‌های صنعتی کشور اضافه میشود.
رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌‌‌های صنعتی با اشاره به شهرک‌‌‌ها یا انرژی‌‌‌های نوین یا تجدید‌پذیر گفت: شرایط زیرساخت‌‌‌هایی را برای ایجاد شهرک‌‌‌های تخصصی نیروگاهی مهیا کرده‌‌‌ایم و اولین آن در قزوین به بهره‌برداری رسیده است، همچنین در کرمان مشغول ایجاد شهرک صنعتی هستیم. در برخی از شهرک‌‌‌ها هم اگر این زیرساخت و زمینه‌‌‌ها و اراضی موردنیاز وجود داشته باشد، آمادگی داریم در اختیار سرمایه‌گذاران قرار بدهیم تا بتوانند از این شهرک‌‌‌ها و پنل‌‌‌های خورشیدی برای تولید برق استفاده کنند.
اشتغال‌زایی صنایع کوچک و متوسط
رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌‌‌های صنعتی با بیان اینکه ۹۶درصد از صنایع ما جزو صنایع خرد، کوچک و متوسط هستند، گفت: واحدهایی که زیر ۱۰نفر کارکن هستند، به عنوان واحدهای خرد شناسایی میشوند؛ واحدهایی که زیر ۵۰نفر اشتغال داشته باشند، به عنوان واحدهای کوچک نام‌گذاری میشوند و در این دسته قرار میگیرند و واحدهایی که بین ۵۰ تا ۱۰۰نفر نیروی انسانی داشته باشند جزو صنایع متوسط تلقی میشوند و از ۱۰۰نفر به بالا جزو صنایع بزرگ در کشور هستند که امروز ۹۶درصد از صنایع موجود ما جزو صنایع خرد و کوچک و متوسط به شمار می‌روند که از نظر میزان اشتغال، این بخش حدود ۴۵درصد از اشتغال کشور و صنایع را به خودش اختصاص می‌دهد.
او با اشاره به اینکه در حوزه صنف هم تعداد زیادی واحدهای تولیدی داریم، گفت: الان بیش از ۳میلیون واحد صنفی در کشور مشغول به فعالیت هستند و حدود ۱۹درصد از اینها، واحدهای تولیدی هستند؛ یعنی چیزی قریب به ۶۰۰هزار واحد تولیدی صنفی در کشور فعالیت دارند و بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌‌‌ها در زنجیره واحدهای صنعتی قرار دارند. مقیمی افزود: به همین دلیل فکر می‌‌‌کنم در دهه ۹۰ و سال‌های ۹۵ یا ۹۶ در مجموعه سازمان این شرایط مهیا شد که بتوانیم واحدهای صنفی را هم مستقر کنیم. البته یکسری واحدهای صنفی خدماتی داریم که از گذشته در داخل شهرک‌‌‌ها بودند. مثلا خدمات مربوط به حوزه تولید و خدمات توزیع کالاهای روزمره‌‌‌ای که واحدهای صنعتی به آن نیاز دارند، در شهرک‌‌‌ها مستقر بودند. واحدهای صنفی تولیدی هم از این ایام مجوز ورود به داخل شهرک‌‌‌ها را پیدا کردند.
اخیرا هم برای توسعه این فعالیت‌‌‌ها، تفاهم‌نامه‌‌‌ای را با اتاق اصناف ایران مبادله کرده‌‌‌ایم که در آنجا بنا بر این است که بتوانیم با استقرار این واحدهای صنفی در مجموعه‌‌‌های صنعتی شرایط تولیدشان را بیشتر مهیا کنیم. مقیمی در ادامه در خصوص مشکلات مجوزدهی برای تولید گفت: اگر سرمایه‌گذاری اراده کند تا در یک کار سرمایه‌گذاری کند، در هر جای این کشور که بخواهد مستقر شود، فرض را بر این می‌‌‌گیریم که زمین را دارد، تقریبا حدود یک‌سال و نیم تا دوسال طول میکشد تا مجوزهای استقرار خودش را از سازمان‌هایی همچون سازمان حفاظت از محیط‌زیست بگیرد. مجوزهای لازم، حدود ۳۰مجوز است. درست است که درگاه ملی مجوزها تسهیلگر صدور مجوز است و درخواست‌ها به‌سادگی ثبت میشود، اما در زمینه بررسی کمی طول میکشد. در زمان سرمایه‌گذاری با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری قصد دریافت مجوزها را دارد با طولانی شدن فرآیند مواجه میشود.
