براساس گزارش گروه IMARCبازار غذای حلال در سال 2022 بیش از 2 تریلیون دلار ارزش داشت. این بازار بزرگی است که در منطقه آ سه آن با توجه به افزایش دستمزدها و افزایش قدرت خرید مصرف کننده‌ها، به سرعت در حال رشد است. علاوه بر این، حدود 70 درصد از 1.9 میلیارد مسلمان جهان در کشورهای آسیایی زندگی می‌کنند. به طور خاص، 860 میلیون مسلمان در منطقه جنوب شرقی آسیا – جنوب آسیا- و جنوب اقیانوس آرام زندگی می‌کنند. این منطقه همچنین بزرگترین مصرف کننده غذای حلال در جهان است. بازاری به ارزش 470 میلیارد دلار در سال 2018 که انتظار می‌رود (براساس تخمین مرکز تحقیقات پیو) با رسیدن جمعیت مسلمان منطقه به 1.5 میلیارد نفر یا 52.8 درصد از کل جمعیت اسلامی تا سال 2050، به گسترش خود ادامه دهد.
براساس برآوردهای جهانی، پیش بینی می‌شود که جمعیت مسلمانان تا سال 2030 به 2.2 میلیارد نفر برسد که به معنای افزایش قابل توجه تقاضا برای محصولات حلال است. این خواسته فراتر از کشورهای با اکثریت مسلمان است. اقتصاد حلال، بیشتر شامل حوزه‌های مالیه، غذای حلال، مد، رسانه و تفریح، داروسازی حلال و لوازم آرایشی است و پیش بینی می‌شود که اندازه این بازار به دلیل افزایش جمعیت مسلمانان جهان و افزایش تقاضا در میان سایر مردم غیرمسلمان برای اتخاذ سبک یا محصولات با برند حلال همچنان رو به گسترش باشد. با رشد اندازه بازار، افزایش قدرت خرید در میان جوانان مسلمان طبقه متوسط، و غلبه فرهنگ مصرف محصولات حلال؛ این صنعت چه برای کشورهای اسلامی و چه غیر اسلامی نیز جذبه پیدا نماید. این امر از برترین صادرکنندگان غذای حلال به کشورهای اسلامی نیز کاملا مشهود است. براساس آمارهای جهانی کشورهای غیرمسلمان مانند برزیل، هند، آمریکا، روسیه، آرژانتین، استرالیا و چین، در فهرست 10 صادرکننده غذای حلال قرار دارند[3].
صادرات غذای حلال ویتنام
با افزایش تقاضای جهانی برای محصولات حلال، ویتنام نیز خود را آماده می‌کند تا هم در این بازار پرسود سرمایه گذاری بیشتری داشته باشد و هم از منافع آن بهره بیشتری ببرد. مرکز حلال ویتنام اعلام کرده است که این کشور پتانسیل تولید حدود 34 میلیارد دلار تجارت کالا برای کشورهای اسلامی را دارد. ویتنام با دارا بودن ظرفیت کشاورزی متنوع و صنعت رو به رشد فرآوری مواد غذایی و بهداشتی، می‌تواند به طور موثر نیازهای فزاینده مصرف کنندگان حلال در سراسر جهان از جمله در کشورهای اسلامی را برآورده کند. این کشور با به رسمیت شناختن چنین فرصت عظیمی، در پی ایجاد چارچوبی قانونی و حمایتی برای همکاری بین‌المللی در توسعه صنعت حلال خود است و برای تحقق آن طیف متنوعی از اقدامات را صورت داده؛ از راه اندازی مرجع صدور گواهی حلال ویتنام گرفته تا مذاکره و امضای موافقت نامه‌های تجاری و تسهیل مشارکت با سازمان‌ها و توزیع کنندگان در اندونزی، مالزی و امارات متحده عربی و حتی ایران. از سوی دیگر دولت ویتنام در داخل نیز در تلاش است تا توزیع محصولات ویتنامی دارای گواهی حلال را افزایش دهد تا نیازهای صادرکنندگان را برآورده کنند، در حالی که به طور همزمان افزایش تولید و قابلیت‌های صادرات را نیز تشویق می‌کند.
در حال حاضر، به دلیل معیارهای سختگیرانه حلال در مورد مواد غذایی و حیوانی، صادرات حلال ویتنام عمدتا منحصر به محصولات کشاورزی و مواد خام است. محصولات حلال ویتنام تنها بخش کوچکی از صادرات کلی ویتنام به بازارهای اسلامی را تشکیل می دهد. با این حال، تعداد کسب و کارهای ویتنامی‌که گواهی حلال دریافت کرده‌اند و یا در صف دریافت قرار گرفته اند در سال‌های اخیر افزایش یافته است. حدود 60 درصد از استان‌ها و شهرهای ویتنام تا سال 2021 کالاهای دارای گواهی حلال را برای صادرات تولید می‌کردند.
ویتنام و بازار حلال آ سه آن:
با طیف وسیعی از قراردادهای آزاد تجاری که ویتنام امضا کرده است، فرصت‌های گسترده‌ای برای تولید و صادرات غذای حلال به این کشور داده شده است. این قراردادها به عنوان پلی بین مشاغل ویتنامی و بازارهای حلال جدید به ویژه در جنوب شرقی آسیا عمل می‌کنند. عضویت در اتحادیه آسه آن، ویتنام را با بازارهای کلیدی حلال در آسیا مرتبط کرده است. این کشور همچنین عضو گروه کاری آسه آن در مورد غذای حلال شده است که برای تقویت روابط با بازارهای مصرف حلال در منطقه بستر مناسبی را فراهم می‌آورد. با هدف توسعه این گروه کاری، ویتنام و چندین کشور دیگر در آسه آن مذاکره برای به رسمیت شناختن گواهی حلال را آغاز کرده اند. این امر برای مشاغل ویتنامی مهم است زیرا به آنها امکان می دهد به جای سایر کشورهای اعطا کننده گواهی حلال، راحت تر و سریعتر در ویتنام این گواهی را به دست آورند. ویتنام همچنین با کشورهای اسلامی عضو آسه آن (اندونزی، مالزی و برونئی) گفتگوهای جدی را برای همکاری مشترک در حوزه حلال شروع کرده و همواره یکی از محورهای اصلی رایزنی‌های این کشور با شرکای اسلامی خود در آ سه آن موضوع حلال است.
گواهی حلال در ویتنام
در حالی که ویتنام در رشد اقتصادی و توسعه صنعتی گام‌های جدی را در مقایسه با کشورهای منطقه خود برداشته است، ولی زیرساخت‌های صدور گواهی حلال آن در مقایسه با مراکز حلال تاسیس شده قوی در کشورهای مانند مالزی هنوز توسعه نیافته محسوب می‌شود.
یکی از چالش‌های اصلی این کشور، فقدان یک سیستم استاندارد و شناخته شده گواهی حلال سراسری است. این مسئله از جمعیت عمدتا غیرمسلمان ویتنام ناشی می‌شود که از نظر تاریخی تقاضای داخلی برای محصولات دارای گواهی حلال را محدود کرده است. براساس برخی آمارها جمعیت مسلمان ویتنام به حدود 90 هزار نفر می رسد.
با این حال، ویتنام مرجع صدور گواهی حلال خود (HALCERT) را در مارس 2024 تاسیس نمود. این مرکز مسئولیت نظارت بر فعالیت‌های صدور گواهی حلال در ویتنام خواهد بود و همچنین بحث آموزش و همکاری بین‌المللی در بخش حلال را تسهیل خواهد کرد. انتظار می‌رود این ابتکار، فرآیند صدور گواهینامه حلال در ویتنام را ساده و استاندارد نماید و از انطباق با استانداردهای بین‌المللی حلال که توسط کشورهای عمده مصرف کننده حلال به رسمیت شناخته شده است اطمینان حاصل کند.
پتانسیل صادرات حلال ویتنام
ویتنام دارای پتانسیل بسیار زیادی برای بهره برداری از صنعت غذای حلال جهانی است که به سرعت در حال رشد است. این کشور در حال حاضر در میان 20 صادرکننده برتر مواد غذایی در جهان و 15 صادرکننده بزرگ محصولات کشاورزی جهان قرار دارد. این محصولات شامل فلفل، بادام هندی، میگو، قهوه، و برنج است. لازم به ذکر است که کشاورزی برای اقتصاد ویتنام امری حیاتی است و حدود 11 درصد از کل تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد و امکان صادرات محصولات حلال به جنوب شرقی آسیا به عنوان منطقه ای با بیشترین جمعیت مسلمان جهان برای تداوم رشد این بخش تولیدی در ویتنام حیاتی است.
شناخته شده ترین تولید کنندگان غذای حلال ویتنام
در حال حاضر، حدود 50 شرکت مهم فعال در تولید محصولات غذایی بویژه غذاهای دریایی، نوشیدنی و شیرینی در ویتنام گواهی حلال دریافت کرده اند که تعداد بسیار ناچیزی است. چندین شرکت ویتنامی‌پیشتر وارد بازار حلال شده‌اند که می‌توان به Minh Phu Seafood Corporation، به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان میگو اشاره کرد. این شرکت پس از دریافت گواهی حلال، رشد قابل توجهی در صادرات خود به کشورهای مسلمان داشته است. شرکت وینامیلک (Vinamilk)، نیز به عنوان بزرگترین شرکت لبنی در ویتنام، طیف محصولات خود را به محصولات دارای گواهی حلال گسترش داده است و بسترهای لازم برای گسترش بازارهای جدید در غرب آسیا و آسیای جنوب شرقی را فراهم آورده است.
شرکت لبنی Milk TH نیز موفق شده برای طیف گسترده‌ای از محصولات لبنی خود از سال 2014 به این سو گواهی حلال بگیرد. همچنین شرکت Trung Nguyen Legend، به عنوان تولیدکننده و خرده‌فروش بزرگ قهوه، برای 26 محصول خود گواهی حلال دریافت کرده است که در نتیجه آن، شرکت مذکور توانسته به سرعت وارد بازار حلال در کشورهای مالزی و اندونزی شود و در حال تبدیل به یک برند قهوه نسبتا شناخته شده در منطقه است.
همانطور که اشاره شد ویتنام به دنبال همکاری با نهادهای بین‌المللی گواهی حلال و کشورهای اسلامی است تا اطمینان حاصل کند که محصولات حلال خود، استانداردهای جهانی را کسب می‌کنند. توافقات اخیر با مقامات حلال مالزی و اندونزی با هدف ایجاد شناسایی متقابل استانداردهای صدور گواهینامه حلال، موجب افزایش دسترسی به بازارهای این دو کشور شده است. نزدیکی جغرافیایی ویتنام به اندونزی و مالزی، به عنوان بازار عمده حلال با بیشترین جمعیت مسلمان جهان در منطقه جنوب شرق آسیا، موجب شده تا ویتنام تقویت و تسریع در روند کسب گواهینامه‌های لازم برای صادرات حلال خود به آسیای جنوب شرقی را به عنوان یک راهبرد تجاری به طور جدی در پیش گیرد.
موانع و نقاط ضعف ویتنام برای ورود به بازار حلال:
در مقایسه با ویتنام، تایلند که بین 8 تا 12 درصد از جمعیت آن مسلمان هستند. تا آوریل 2024 دارای 160 هزار محصول، 33 هزار برند و 14 هزار شرکت دریافت کننده گواهی حلال بوده است. استرالیا نیز که مسلمانان در آن تنها 2.4 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند، با میانگین ارزش حدود 9 میلیارد دلار در سال، یکی از سریع‌ترین رشدها در صنعت حلال را در جهان دارد. این آمارها نشان می‌دهد که ویتنام هنوز در این حوزه راه درازی در پیش دارد و برای توسعه صنعت پایدار و گسترش صادرات به این بازار پرسود، لازم است که در کل مسیر و چرخه تولید خود یک اکوسیستم حلال را طراحی و ایجاد نماید.
اشاره شد که تعداد کمی از شرکت‌های ویتنامی درک خوبی از معنای حلال دارند، روند صدور گواهینامه همچنان پیچیده است و با رویه‌های بین‌المللی هماهنگی ندارد. همچنین نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم در خطوط تولید، تجهیزات و مواد اولیه برای مطابقت با استانداردهای حلال وجود دارد.در حال حاضر، ویتنام حدود 20 محصول حلال را صادر می‌کند که عمده آن نیز محصولات کشاورزی و شیلات با ارزش کمی هستند.
همکاری ایران و ویتنام در حوزه حلال:
بررسی حجم روابط تجاری دو کشور در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که در بهترین حالت طی 15 سال اخیر در سال 2011 تجارت دو جانبه به حدود 185 میلیون دلار و در پایین ترین وضعیت به حدود 93 میلیون دلار در سال 2019 رسید. مهمترین محصولات صادراتی ویتنام به ایران شامل قهوه، ادویه، چوب و غذاهای دریایی و ماهی بوده و در مقابل از ایران عموما محصولات کشاورزی، شیمیایی و فلزات وارد کرده است.
ویتنام علاقه مندی خود برای همکاری با ایران در حوزه حلال را در سال‌های اخیر به صورت جدی دنبال نموده و در همین راستا نیز در زمان سفر رسمی رئیس وقت مجلس ملی ویتنام به ایران در 1402، تفاهم نامه همکاری در زمینه استانداردسازی را به امضا رساندند. این تفاهم نامه می‌تواند زمینه ساز ارتقای همکاری‌ها در حوزه حلال نیز باشد زیرا متولی همکاری‌های بین‌المللی حلال در ایران سازمان ملی استاندارد است و امضا کننده ایرانی تفاهم نامه استاندارد با ویتنام نیز همین سازمان بود.
نتیجه گیری
با تأسیس مرجع صدور گواهی حلال ویتنام و تمرکز بر رعایت استانداردهای بین‌المللی حلال، و از طرف دیگر پیگیری توافقات دو جانبه با کشورهای مهم اسلامی از جمله اندونزی، مالزی و برونئی در منطقه جنوب شرق آسیا، و ایران و عربستان در بخش غربی جهان اسلام، ویتنام تلاش دارد موقعیت خوبی برای گسترش حضور خود در بازار جهانی حلال بدست آورد. این کشور با استفاده از منابع متنوع کشاورزی، پیشرفت صنعت فرآوری مواد غذایی و بهبود فرآیندهای صدور گواهینامه، می‌تواند فرصت‌های اقتصادی قابل توجهی را باز کند، رشد را افزایش دهد و ردپای تجارت جهانی خود را تقویت کند.
