یک پژوهش به بررسی سناریوهای مختلف در زمینه میزان درآمدهای ایران از محل صادرات نفت پرداخته است. در لایحه بودجه 1404 از محل صادرات نقدی نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی مجموعا 35میلیارد دلار درآمد در نظر گرفته شده است که از این مقدار، 37.5درصد آن سهم دولت، 48درصد سهم صندوق توسعه و 14.5درصد سهم شرکت‌های ملی نفت و گاز است. بر اساس لایحه بودجه 1404، حجم صادرات نفت خام و میعانات گازی 1.3میلیون بشکه در روز با قیمت هر بشکه 63دلار درنظر گرفته شده است که در این صورت سهم دولت از محل صادرات نفت 509هزار میلیارد تومان خواهد بود.

در بدبینانه‌ترین حال ممکن، یعنی صادرات یک‌میلیون بشکه در روز با قیمت هر بشکه 60 دلار، درآمد دولت از محل صادرات نفت در سال آینده به 345هزار میلیارد تومان خواهد رسید. با‌این‌حال پیش بینی می‌شود حجم صادرات نفت در سال آینده حدود 1.1میلیون بشکه در روز باشد که در این صورت درآمد دولت به 420هزار میلیارد تومان خواهد رسید که 89هزار میلیارد تومان پایین‌تر از درآمد نفتی در‌نظر‌گرفته‌شده در لایحه بودجه سال آینده است. بنابراین می‌توان گفت در صورت عدم تحقق فروض درنظرگرفته‌شده در لایحه بودجه، منابع حاصل از صادرات نفت دچار تغییرات قابل‌توجهی خواهند شد. با توجه به کسری‌های بودجه پی‌در‌پی در سال‌های گذشته، تحقق درآمدهای نفتی در‌نظر‌گرفته‌شده از اهمیت بالایی برخوردار است.

رشد قابل توجهی رخ نمی‌دهد

بر اساس اعلام بانک مرکزی، گروه نفت خام و گاز طبیعی در فصل بهار سال 1403 رشد 9.5درصدی را ثبت کرده است. برآوردها بیانگر آن است که ارزش افزوده این بخش در تابستان 1403 نسبت به فصل مشابه سال قبل، رشد 6.5درصدی داشته است. محاسبات مقدماتی در این زمینه نشان‌دهنده آن است که افزایش نرخ رشد ارزش افزوده این گروه ناشی از افزایش تولید و صادرات نفت خام و همچنین افزایش تولید گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی، نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده است.

تولید نفت ایران در فصل زمستان 1402 حدود 3.2میلیون بشکه در روز بوده است که با در نظر گرفتن مصرف حدود 1.7میلیون بشکه‌ای روزانه نفت خام در داخل کشور، به معنای صادرات 1.5میلیون بشکه‌ای روزانه نفت خام در این فصل است. طبق آمار اوپک از منابع ثانویه، میزان تولید نفت خام از فصل زمستان 1402 ثابت مانده است. در نهایت پیش‌بینی می‌شود که در صورت تداوم وضعیت موجود در فصول آینده، رشد قابل‌توجهی در این بخش اتفاق نیفتد و انتظار می‌رود برای سال 1403 رشد 7.6درصدی در این بخش رقم بخورد.

نقشه نفتی لایحه 1404

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، دولت در لایحه بودجه 1404 از منابع صندوق توسعه استقراض می‌کند؛ به‌طوری‌که از سهم 48درصدی صندوق توسعه، 28واحد درصد استقراض دولت در بودجه بوده و 20واحد درصد باقی‌مانده به صندوق توسعه واریز می‌شود. علاوه بر آن، بخش مهمی از مصارف خارج از بودجه که در لایحه 1404 تجمیع و یکپارچه شده، منابع صادرات تهاتری نفت نیروهای مسلح و سایر طرح‌های خاص است. بررسی لایحه بودجه نشان می‌دهد تولید نفت خام ایران حدود ۳میلیون و ۷۵۰هزار بشکه در روز است. از این میزان، مصرف داخلی شامل یک‌میلیون و ۹۰۰هزار بشکه در روز می‌شود و بخش صادرات نیز حدود یک‌میلیون و ۸۵۰هزار بشکه نفت خام را در بر می‌گیرد. از این میزان صادرات، سهم دولت، صندوق توسعه و شرکت ملی نفت معادل یک‌میلیون و 250 هزار بشکه نفت در روز است.

در زمینه صادرات میعانات گازی، روزانه ۵۰هزار بشکه صادر می‌شود که معادل 1.15میلیارد دلار درآمد دارد. همچنین خالص صادرات گاز طبیعی به میزان ۱۶میلیارد متر مکعب در سال صورت می‌گیرد که درآمدی معادل 5.2میلیارد دلار به همراه دارد. در این ساختار، منابع نفتی و گازی به دولت، صندوق توسعه، و شرکت‌های ملی نفت و گاز تقسیم می‌شود. دولت 37.5 درصد از درآمدها را دریافت می‌کند که سهم آن برابر با ۴۷۰هزار بشکه نفت خام و ۱۶میلیارد مترمکعب گاز است. این سهم به ارزش 13.1میلیارد دلار محاسبه شده است. از سوی دیگر، سهم صندوق توسعه معادل ۴۸درصد از منابع صادرات است که این شامل ۶۰۰ هزار بشکه نفت خام و ۲۴هزار بشکه میعانات گازی می‌شود و معادل 16.8میلیارد دلار درآمد است. با‌این‌حال، دولت ۲۸واحد درصد از سهم صندوق توسعه را استقراض می‌کند و تنها ۲۰واحد درصد به صندوق توسعه واریز می‌شود.

همچنین، 14.5درصد از درآمدهای نفتی به شرکت ملی نفت و گاز اختصاص داده می‌شود که این سهم برابر با ۱۸۱هزار بشکه نفت خام و ۲۳هزار بشکه میعانات گازی است و معادل ۵میلیارد دلار است. در نهایت می‌توان گفت منابع نیروهای مسلح و طرح‌های خاص حدود ۶۸۷هزار میلیارد تومان یعنی معادل 12.4میلیارد دلار است.

سناریوهای درآمدهای نفتی دولت

در لایحه بودجه 1404 از محل صادرات نقدی نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی مجموعا 35میلیارد دلار درآمد در نظر گرفته شده است که از این مقدار، 37.5درصد آن سهم دولت، 48درصد سهم صندوق توسعه و 14.5درصد سهم شرکت‌های ملی نفت و گاز است. همان‌طور که مشخص است، درآمدهای نفتی بودجه به فروض در‌نظر‌گرفته‌شده برای آن وابسته بوده و در صورت عدم تحقق فروض، منابع حاصل از صادرات نفت دچار تغییرات قابل‌توجهی خواهند شد. به همین دلیل بررسی سناریوهای مختلف در زمینه میزان صادرات نفت و قیمت هر بشکه نفت از اهمیت بالایی برخوردار است.

بر اساس لایحه بودجه سال 1404، صادرات نفت در سال آینده 1.3میلیون بشکه در روز با قیمت 63دلار خواهد بود. در صورت تحقق صادرات با ویژگی‌های مذکور، سهم دولت از محل صادرات نفت برابر با 509هزار میلیارد تومان خواهد بود. با‌این حال پیش‌بینی می‌شود صادرات نفت در سال آینده معادل 1.1میلیون بشکه نفت در هر روز با قیمت 63دلار باشد. در چنین شرایطی سهم دولت از درآمدهای حاصل از صادرات نفت به 415هزار میلیارد تومان خواهد رسید که در این صورت دولت با 94هزار میلیارد تومان کسری از محل درآمدهای نفتی مواجه خواهد شد.

نکته قابل توجه آن است که مسائل مختلفی می‌تواند در میزان صادرات نفت و قیمت هر بشکه نفت موثر واقع شود و درآمدهای دولت را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد. برای مثال یکی از سناریوهای بدبینانه صادرات یک‌میلیون بشکه نفت در روز با قیمت 60 دلار در سال آینده است. در چنین حالتی سهم دولت از محل صادارت نفت به 345 هزار میلیارد تومان خواهد رسید که در چنین حالتی دولت با کسری 164 هزار میلیارد تومانی از محل درآمدهای نفتی مواجه خواهد شد.