بر اساس آمار، اقبال بازار افغانستان به محصولات ایرانی همچون فراورده های نفتی، گازهای نفتی، شمش آهن و فولاد، گاز طبیعی، هیدروکربن های سبک و سنگین، مواد غذایی، اوره، انواع پلی اتیلن، سبزیجات و سیمان بسیار زیاد است و همین موضوع باعث شده تا طی سال های گذشته با وجود پیشامدهای مختلف در جغرافیای افغانستان، صادرات ایران به این کشور سیر صعودی را طی کند.
همین روند رو به رشد باعث شد تا به استناد آمار سازمان توسعه تجارت در سال گذشته، کشور افغانستان به عنوان هفتمین مقصد کالاهای صادراتی ایران شناخته شود و بالاترین تراز تجاری مثبت ایران به نام این کشور ثبت شود. بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته از سوی تصمیم گیران اقتصادی در دو سوی مرزهای ایران و افغانستان، هدف گذاری 5میلیارد دلاری در کوتاه مدت در نظر گرفته شده است. آمارها نشان می دهد که سال گذشته صادرات خراسان رضوی به افغانستان از نظر وزنی 33درصد و از نظر ارزشی، 24درصد افزایش داشته است. با توجه به اهمیتی که تجارت با افغانستان برای خراسان رضوی دارد، این مسئله بهانه ای شد تا با محمود سیادت، رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان، گفت وگو کرده و نظرش درباره راهکارهای توسعه روابط اقتصادی با همسایه شرقی را جویا شویم.
در سال گذشته روابط تجاری ایران و افغانستان افزایش یافت و در این میان میزان رشد صادرات خراسان رضوی به این کشور چشمگیر بوده، چه عواملی سبب این رشد شده است؟
بخشی از دلایل رشد تجارت ایران و افغانستان به شرایط اقتصادی همسایه شرقی مان بازمی گردد. پس از روی کار آمدن دوباره طالبان، امنیت نسبی سراسری ایجاد شده که خوشبختانه این امنیت نسبی نسبت به ۴۵سال گذشته از وضعیت به مراتب بهتری برخوردار است. به دلیل ناامنی هایی که در گذشته بیرون شهرها بوده است، فرصت ها و امکانات بالقوه افغانستان در حوزه معدن و کشاورزی مغفول و دست نخورده باقی مانده بود، اکنون با ایجاد امنیت، زمینه برای سرمایه گذاری و بهره برداری از این ظرفیت ها فراهم شده است. با سیاست های درست حکومت سرپرست افغانستان که در حمایت از تولید داخلی پیگیری کرده، تولید در این کشور رونق گرفته و بسیاری از فعالان اقتصادی که سرمایه هایشان را از افغانستان بیرون آورده بودند، دوباره با ورود سرمایه به فکر تولید هستند و در حال حاضر خطوط تولیدی را از کشورهای دور و نزدیک خریداری و نصب می کنند. شرایط افغانستان شرایط ویژه ای است، یعنی درحال حاضر فرصت های مناسبی برای حضور و سرمایه گذاری که در گذشته وجود نداشت، ایجاد شده است. این مسئله برای ایرانی ها هم فرصت های خوبی فراهم کرده است تا روابط اقتصادی با افغانستان را توسعه دهند. درگذشته روابط ما صرفا بر اساس روابط تجاری بود و نگرانی هایی درباره سرمایه گذاری در حوزه های تولیدی، صنعتی، کشاورزی و همچنین معدن وجود داشت که این نگرانی ها تا حد زیادی برطرف شده و همین مسئله افق توسعه تجارت بین ما را افزایش داده است.
پس اعتقاد دارید که برای توسعه روابط با افغانستان در شیوه های تجارتمان با این کشور باید تجدیدنظر کنیم؟
اینکه همواره در تجارت باید خودمان را به روز کنیم، یک قاعده کلی است که تمامی کشورها برای حفظ بازارهای صادراتی خودشان انجام می دهند و ما نیز باید از همین قاعده پیروی کنیم. ازاین رو اولین کاری که باید انجام دهیم بحث انتقال دانش، تکنولوژی و عرضه توان ماشین سازی و خدمات فنی و مهندسی ایرانی هاست. برای تحقق این کار باید بخش خصوصی و همچنین اتاق های بازرگانی و تجارت دوطرف و دولت مردان، فضای مناسب تری ایجاد کنند زیرا ما رقبای جدی از کشورهایی چون هند، چین، ترکیه، پاکستان، ازبکستان، قطر و کشورهای دیگر داریم که در این صحنه حضور دارند. باید برای حفظ و افزایش سهم مان در این دوران که افغانستان در حال تحول جدی در حوزه اقتصادی است، به سمت توسعه سرمایه گذاری های مشترک حرکت کنیم. همچنین باید روند اقتصادی کشور همسایه را رصد و براساس شرایط جدید سعی کنیم که بازارهای هدف جدیدی را ایجاد کنیم.
نکته دوم این است که باید برای حمایت از سرمایه گذاری در افغانستان و رفع نگرانی سرمایه گذاران، دولت ها اقدام کنند. دولت ما ابزاری به نام صندوق حمایت از صادرات را برای این موضوع پیش بینی کرده است که به دلایل مختلف از جمله نبود درک واقعی شرایط افغانستان توسط مسئولان صندوق در دوره های مختلف و نبود سازوکاری برای اعتبارسنجی خریدار افغانستانی، سبب شده است که اکثریت صادرکنندگان ایرانی نتوانند از این فرصت استفاده کنند. از این رو باید با برطرف کردن ابهامات موجود، از پتانسیل ارزشمند صندوق در افزایش سرمایه گذاری و پروژه های زیرساختی بهره مند شویم.
در این میان برخی صادرکنندگان به مسائل زیرساختی هم اشاره کرده و معتقدند که توجه به این مسئله می تواند سبب افزایش مبادلات تجاری دو کشور شود. در این حوزه چه اقداماتی باید انجام داد؟
تسهیل و تسریع عملیات گمرکی و انتقال کالاها، یکی از عواملی است که به طور حتم می تواند بسترهای توسعه تجارت با افغانستان را فراهم کند. این مسئله نیازمند توسعه هم زمان زیرساخت ها و اقدامات نرم افزاری برای تسریع در انتقال کالاهاست. در این میان ایجاد مدیریت واحد مرزی در راستای هماهنگی و هم افزایی بیشتر سازمان های مستقر در مرزها می تواند تأثیر خوبی در توسعه تجارت با افغانستان بگذارد. از میان سه گمرک مشترک با افغانستان، در گمرک ماهیرود به نسبت دو گمرگ دیگر سهولت های بیشتری هست. به نظر من برای اینکه به آن نقطه دلخواه برسیم، در دوغارون و به ویژه میلک نیاز به کار بیشتری دیده می شود. همچنین تردد هیئت های تجاری در دو کشور باید تسریع شود که بخش بزرگی از آن به بخش خصوصی باز می گردد و باید در این زمینه اقدام شود. به هرحال آن چیزی که شرایط اقتصادی افغانستان اقتضا می کند حضور آگاهانه، جدی و قوی تر بخش دولتی و خصوصی ایران در این بازار است. هنوز افغانستان قدرت اقتصادی پایینی دارد و اگرچه تورم منفی است و ارزش پول ملی اش طی دو سال با رشد روبه رو بوده است، اما بخش زیادی از مشکلاتش به دلیل نبود پول کافی در افغانستان و خروج سرمایه هاست که باعث فقیرترشدن مردم و کاهش قدرت خرید شده است.
در این میان رقبای ایران مانند ترکیه در حال تکاپو برای حضور بیشتر در افغانستان هستند. باید چه اقدامی انجام دهیم که از رقبا عقب نیفتیم؟
در نگاه بلندمدت طی 5 تا 10سال آینده به دلیل معادن زیادی که واگذار شده و زیرساخت های بسیار خوبی که در حال آماده شدن است، همچنین مجموعه اقدامات مؤثر و مثبتی که حکومت سرپرست افغانستان انجام داده، ما شاهد یک افغانستان متحول و متفاوتی در حوزه مسائل اقتصادی خواهیم بود. این مسئله نشان می دهد که فرصت خوبی در افغانستان در حال ایجاد است و کشورهای مختلف سعی می کنند از این فرصت استفاده کنند. هر کشوری بهاری برای سرمایه گذاری دارد، اکنون بهار سرمایه گذاری در افغانستان است و این کشور به تکنولوژی و دانش فنی نیاز دارد، از این رو باید از این فرصت برای توسعه روابط اقتصادی دوجانبه استفاده کنیم. بنابراین قبل از آنکه دیر شود و فرصت مانند آسیای میانه و بسیاری از نقاط دیگر از بین برود، باید برای حفظ و افزایش سهم ایران از کیک تجارت افغانستان، هم دولت و هم بخش خصوصی با طرح و اقدامات جدید و متفاوت از گذشته به صحنه بیایند.
با توجه به نوع مراوداتی که با افغانستان داریم که در طول سال های متمادی بیشترین صادرات خراسان رضوی به افغانستان بوده و بیشترین سهم را داشته است. همچنین اصلی ترین مرز مبادلات و دیپلماتیک با افغانستان که مرز دوغارون است و این مرز قدیمی ترین مرز مشترک ماست و از طرفی وجود منطقه آزاد دوغارون که اخیرا به منطقه آزاد تبدیل شده است، فرصت و امکان توسعه تعاملات اقتصادی با افغانستان بر اساس رابطه برد- برد بیش از گذشته فراهم است و باید با برنامه ریزی و تلاش، از این فرصت ارزشمند نهایت بهره را ببریم. خوشبختانه برای بهره گیری حداکثری از این فرصت، اقدامات بسیار خوبی توسط مسئولان استانی در طول این سال ها انجام شده که جای قدردانی دارد اما حتما اقدامات بیشتری باقی مانده که هم اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی استان که همیشه حامی و پشتیبان بوده و هم نهادهای دولتی و تمامی عناصر تأثیرگذار باید تلاششان را مضاعف کنند.
