دوپینگ آماری رونق تولید؟

ریز نمرات تولید صنعتی کشور در پنج‌ماه نخست 1401 اعلام شد. در گزارشی که اخیرا وزارت صنعت، معدن و تجارت منتشر کرده، آمار تولید 30 کالای منتخب صنعتی در سه‌بخش صنعت، پتروشیمی و معدن منتشر شده است که شواهد موجود از رشد 20کالا و افت یا سکته 10محصول صنعتی در پنج‌ماه منتهی به مرداد 1401 حکایت دارد.

از آنجا که عملکرد کشور در زمینه تولید 13کالای صنعتی، معدنی و شیمیایی مهم در این گزارش اعلام نشده، با قطعیت نمی‌‌‌توان از لیست وزارت «صمت» رونق تولید را تعبیر کرد. با این‌حال در فهرست متولیان تولید و تجارت، پنج‌محصول «اتوبوس، مینی‌‌‌بوس و ون»، «الیاف اکریلیک»، «تراکتور»، «وانت» و «انواع تلویزیون»، تولیداتی هستند که در این مدت وضعیت مطلوبی داشته و بیشترین میزان رشد را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده‌‌‌اند. در عین حال، پنج کالای «روغن ساخته‌شده نباتی»، «چینی بهداشتی»، «نئوپان»، «فیبر» و «پودر شوینده» با کاهش جدی تولید، نامناسب‌‌‌ترین وضعیت را در بین 30 محصول منتخب صنعتی تجربه کرده‌‌‌اند.

از نکات جالب درباره این گزارش، عدم‌اعلام آمار تولید محصولات مهمی نظیر پتروشیمی، شمش آلومینیوم، کامیون و کامیونت، یخچال‌فریزر، ماشین لباسشویی، دارو، سیگارت و کفش و پاپوش است که وزن بالایی در زمینه ایجاد ارزش‌افزوده صنعتی کشور داشته‌اند و نبود آنها، شائبه دوپینگ آماری این گزارش را بالا می‌‌‌برد؛ دوپینگ از این جهت که اگر آمار تولید این محصولات کاهشی بوده باشد، حذف آنها از فهرست، زمینه‌‌‌ساز سنگین‌‌‌شدن کفه ترازو به نفع رونق تولید شده است. از آنجا که وزارت «صمت» آماری از این محصولات ارائه نداده، هرگونه اظهارنظر پیرامون رونق تولید در این دوره زمانی با تردید بسیار همراه است؛ هرچند شواهد آماری گزارش‌‌‌هایی نظیر شامخ صنعت یا شاخص تولیدات بورسی، فشار بالای رکود بر بخش صنعت و معدن را تایید می‌کند.

بررسی عملکرد محصولات 30گانه اعلام‌شده در این گزارش نشان می‌دهد که صنعت خودرو، صنعت فولاد، صنعت نساجی و صنایع کانی‌‌‌های غیرفلزی (شیشه، سرامیک و…) وضعیت به‌نسبت مناسبی را در پنج‌ماه منتهی به مرداد 1401 سپری کرده‌‌‌اند؛ حال آنکه محصولات متعددی در صنایع شیمیایی، فرآورده‌‌‌های نفتی، شوینده و بهداشتی و صنایع روغن خوراکی شرایط بسیار سختی را در این مدت تجربه کرده‌‌‌اند. گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت پیرامون 30محصول منتخب صنعتی نشان می‌دهد که آمار تولید خودروی سواری چندان بالاتر از سال قبل نیست، در عین حال تولید کنسانتره زغال‌سنگ که در نتیجه بحران جهانی انرژی به‌شدت پرطرفدار شده، حدود 20‌درصد افزایش یافته و در محدوده 817‌هزار تن قرار گرفته است. رشد بخش فولاد در دو حوزه محصولات فولادی و فولاد خام، در کنار کاهش 2درصدی تولید سیمان از مهم‌ترین اعدادی هستند که در نتیجه بررسی گزارش وزارت «صمت» نیازمند توجه‌اند.

اینکه بخش فولاد به‌رغم مساله دامپینگ قیمت فولاد از سوی روسیه در بازار جهانی توانسته است نرخ رشد مناسبی را در نیمه اول 1401 تجربه کند، جالب توجه است. تداوم رشد محصول آلومینای کشور در کنار افت تولید مس کاتدی نیز از دیگر اتفاقاتی است که از شرایط خاص صنایع تولید فلزات اساسی در کشور خبر می‌دهد. با اینکه صنعت نساجی وضعیت نسبتا خوبی را از خود در نیمه اول سال گزارش کرده است؛ اما شواهدی از وضعیت نگران‌‌‌کننده صنایع ساخت و بخش‌‌‌های بهره‌‌‌ور تولید ملی، از جمله صنعت غذا و لوازم‌خانگی وجود دارد. به نظر می‌رسد فشار سرکوب قیمت در دو صنعت روغن خوراکی و پودر شوینده موجب شده است تا تولید در این دو بخش نسبت به مدت مشابه سال قبل نزولی شود.

ادامه این مسیر از آن جهت خطرناک است که همین رویه در مقاطعی از سال 1399 به کمبود روغن خوراکی و برخی دیگر از اقلام منجر شد و صف‌‌‌های طولانی پشت فروشگاه‌‌‌ها را ایجاد کرد که جلوگیری از تکرار آن روند باید در دستور کار سیاستگذار قرار گیرد. عدم‌تغییر تولید لاستیک خودرو در کشور در کنار عدم‌انتشار آمار محصولات لوازم‌خانگی از نکات مهم دیگری هستند که شائبه رکود صنعتی را تقویت می‌کنند. از آنجا که در سه‌سال اخیر آمارهای تولید صنعت لوازم‌خانگی در چهار قلم اصلی پیوسته صعودی بود و همواره با نرخی بالاتر از اهداف چشم‌‌‌انداز گزارش می‌‌‌شد، صیانت از تداوم این رشد از دیگر موضوعاتی است که وزارت «صمت» باید به آن توجه کند.

ریز جزئیات آمار محصولات منتخب صنعتی

در آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، میزان تولید خودروی‌سواری تا پایان مردادماه 1401 با 7/ 5درصد رشد به ورای 369هزار دستگاه رسیده است. در بخش تولید اتوبوس، مینی‌‌‌بوس و ون نیز تولید کشور تا پایان مردادماه امسال به 1885دستگاه رسیده که رشد 147درصدی را نشان می‌دهد. تولید وانت نیز در انواع مختلف آن با 8/ 48درصد افزایش به 40‌هزار و 324دستگاه رسیده است. تولید تراکتور هم با 4/ 53درصد رشد به 12هزار و 892دستگاه رسیده است. در بخش تولید روغن‌نباتی وضعیت برعکس صنعت خودرو است، به طوری که بنگاه‌‌‌های این صنعت در کنار هم افت بیش از 5/ 25درصدی را تجربه کرده‌‌‌اند. کل تولید این صنعت تا پایان مردادماه 1401 به 645‌هزار و 900تن رسیده است.

در بخش پودر شوینده هم بنگاه‌‌‌های کشور که در این حوزه فعال هستند، با کاهش تولید 8درصدی روبه‌رو شده‌‌‌اند تا مجموع تولید آنها در این مدت به 210‌هزار و 600تن محدود شود. لاستیک خودرو دیگر محصولی است که احتمالا به دلیل مسائلی مانند کمبود مواد اولیه یا قیمت‌گذاری دستوری رشد بسیار اندکی معادل نیم‌درصد یا 50/ 0‌درصد را تجربه کرده تا کل خروجی این صنعت در پنج‌ماه منتهی به مرداد 1401 به 106‌هزار و 100تن برسد. در مدت یادشده میزان تولید کاغذ رشد داشته است. آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد به لطف رشد 8/ 6درصدی، تولید این بخش به 486‌هزار و 900تن رسیده است. کارتن اما در این دوره زمانی کاهش تولید داشته و با افت 2درصدی، مجموعا 296‌هزار و 800تن از آن در کشور تولید شده است.

نئوپان به‌عنوان کالای مهم موردنیاز صنایع چوب، مبلمان، دکوراسیون و ساختمان، در دوره زمانی ابتدای فروردین تا انتهای مرداد 1401 کاهش تولید داشته و با افت 3/ 14درصدی، مجموعا کمی بیش از 313‌هزار مترمکعب تولید داشته است. فیبر به‌عنوان یک کالای شیمیایی، دیگر محصولی است که افت تولید را در دوره زمانی مورد اشاره تجربه کرده است. در این مدت فیبر به دلیل کاهش 2/ 11درصدی، حدود 662هزار مترمکعب تولید داشته است که کاهش قابل‌توجهی نشان می‌دهد. سموم دفع آفات نباتی نیز به‌عنوان دیگر کالای شیمیایی مهم این روزها که در نتیجه جنگ اوکراین در جهان عرضه آن کاهش یافته، طی پنج‌ماه اخیر با رشد تولید 6/ 10درصدی روبه‌رو شده است. طی این دوره کل تولید ایران در این محصول 12هزار و 400‌هزار تن بوده است. در زمینه محصول روغن صنعتی و موتور تصفیه اول نیز که خبرهایی پیرامون کمبود آن در بازار به گوش می‌‌‌رسد، آمارهای وزارت صمت تصویر روشنی را نشان می‌دهد.

به‌رغم تولید 298‌هزار تن محصول در این دوره زمانی، کاهش 4/ 5درصدی موجبات افت احتمالی عرضه را در بازار رقم زده است. در بین کالاهای شیمیایی، محصول دوده یکی از ارقامی است که به لطف رشد بیش از 5درصد خروجی صنایع این بخش طی پنج‌ماه منتهی به مرداد 1401، توانسته است کل حجم تولید خود را 69‌هزار و 700تن برساند.

در صنعت نساجی شرایط به‌نسبت به‌سامان است؛ هرچند شواهدی از وضعیت نامتعادل سفارش‌های این بخش در گزارش‌‌‌هایی نظیر شامخ صنعت وجود دارد. در بین پنج‌محصول مختلف صنعت نساجی که در فهرست کالاهای منتخب صنعتی، پیوسته نام آنها دیده شده، نام سه محصول در گزارش منتهی به مرداد 1401 دیده می‌شود. کارخانه‌های تولیدکننده الیاف اکریلیک با رشد بالای 86درصدی توانسته‌‌‌اند مجموعا در دوره پنج‌ماهه بیش از 2600تن محصول تولید کنند. در محصول نخ فیلامنت پلی‌‌‌استر اما رشد، بسیار کم و معادل 9/ 0‌درصد بوده است. کل تولید کشور در این دوره زمانی 123‌هزار و 500تن بوده است. در بخش الیاف پلی‌‌‌استر هم به دلیل رشد 8/ 5درصدی در دوره زمانی حد فاصل فروردین تا مرداد 1401، 88هزار تن محصول تولید شده است.

بررسی بیشتر گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که تولید تلویزیون رشد داشته است؛ اما از باقی ارقام مهم تولیدی در صنعت لوازم‌خانگی خبری نیست؛ موضوعی که برخی از شائبه‌‌‌ها درباره کاهش تولید و حتی ورود به دوره رشد منفی تولید را پررنگ کرده است. از آنجا که در گزارش تیرماه وزارت صنعت، معدن و تجارت پیرامون عملکرد کشور در حوزه‌‌‌های تولید و تجارت، نام و نشانی از سه‌محصول یخچال و فریزر، کولر آبی یا ماشین لباسشویی وجود نداشته و این روند دوباره در مردادماه تکرار شده، بعید نیست تنها صنعت باثبات کشور به دلیل سیاست‌‌‌های خطا در ماه‌‌‌های اخیر زمین‌گیر شده باشد. شواهد آماری صمت در گزارش مردادماه نشان می‌دهد که روند تولید تلویزیون با عبور از مرز 597‌هزار دستگاه مثبت بوده و رشد نزدیک به 21‌درصد را به ثبت رسانده است.

سال گذشته این عدد حدود 496هزار دستگاه بود که به معنی رشد 100‌هزار واحدی تولید تلویزیون در پنج‌ماه منتهی به مرداد 1401 است.الکتروموتور که کالای مهم و مکمل فرآیندهای خدماتی و تولیدی دیگر است، دیگر محصولی است که در دوره زمانی اشاره‌شده، رشد مثبتی را تجربه کرده است. این محصول با افزایش 8/ 3درصدی تولید روبه‌رو شده است تا کل تولید آن در این مدت به بیش از 3میلیون و 904‌هزار دستگاه برسد. بررسی دقیق‌‌‌تر بخش صنعت نشان می‌دهد، از 19کالایی که آمار آنها تا پایان مردادماه 1401 منتشر شده، 6کالا روند نزولی و 13کالا روند صعودی یا مرزی را تجربه کرده‌‌‌اند. بخش معدن وضعیت بهتری داشته است و از 11 کالای مختلف، تولید 4کالا سیر نزولی داشته‌اند و 7کالا روند نزولی یا مرزی را تجربه‌‌‌ کرده‌‌‌اند.در بخش محصولات و صنایع معدنی، فولاد خام رشد ملموسی را تجربه کرده است. تولید بیش از 11میلیون و 920‌هزار تن فولاد خام موجب شده است تا در این مدت نسبت به دوره مشابه سال قبل، رشد صنعت فولاد به حدود 10درصد برسد.

در این دوره نسبت به پنج‌ماه منتهی به مرداد1400، حدود یک‌میلیون و 100‌هزار تن فولاد خام، بیشتر تولید شده است. همین موضوع نیز باعث شده است تا در محصولات فولادی، رشد 8درصدی رخ دهد. آمارهای «صمت» نشان می‌دهد تا پایان مرداد امسال، 10میلیون و 720‌هزار تن انواع و اقسام محصولات فولادی در کشور تولید شده که رشد نزدیک به 800‌هزار تن را در مقایسه با دوره مشابه سال 1400 تایید می‌کند.کاهش تولید محصولات و مواد مشتقه از سنگ مس دیگر خبری است که از دل آمارهای وزارت «صمت» حائز اهمیت است. در دوره زمانی فروردین تا مرداد 1401، مجموعا 122‌هزار و 600تن کاتد مس تولید شده است که افتی بالغ بر 2درصد را نشان می‌دهد؛ روندی که البته با ترندهای بازار جهانی همسو بوده و احتمالا از تلاش برای ثبات قیمت مس در بازارهای داخلی و خارجی حکایت دارد.

آلومینا وضعیتی متفاوت از کاتد مس داشته و رویه کلی آن مثبت است. به‌رغم اینکه نشانه‌ای از افول تولید آلومینا طی ماه اخیر مشاهده شده؛ اما عملکرد پنج‌ماهه صنایع آلومینیوم ایران گویای رشد 4/ 3درصدی تولید در این بخش است. کل تولید آلومینا در پنج‌ماه متتهی به مرداد 1401 حدود 107‌هزار تن بوده است که بیش از 4هزار تن افزایش تولید را در مقایسه با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. رشد 8/ 19درصدی تولید کنسانتره زغال‌سنگ خبر مهمی است که به‌خوبی جذب شدن صنایع داخلی در بازارهای خارجی را نمایش می‌دهد. در ماه‌های اخیر پیام بازار جهانی، کمبود زغال‌سنگ و افزایش قیمت این ماده آلاینده بود که در نهایت زمینه افزایش تولید زغال‌سنگ در کشور را فراهم کرد. براین مبنا تا پایان مرداد 1401، کل تولید کنسانتره زغال‌سنگ بیش از 817‌هزار تن بوده که از جهش تولید به میزان حدود 136‌هزار تن نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر می‌دهد.

سیمان اما به دلیل قطع برق و ماجراهایی که در زمینه خرید و فروش سیمان در بورس‌کالا رخ داد، کاهش 2/ 2درصدی را تجربه کرده است. کل تولید سیمان در کشور تا پایان مردادماه 1401 بنا به روایت وزارت صنعت، معدن و تجارت معادل 25میلیون و 982‌هزار و 200تن بوده است؛ عددی که سال گذشته در همین مقطع در جایی ورای 5/ 26میلیون تن قرار داشت. رشد تولید کاشی و سرامیک همزمان با رکود بازار مسکن هم از نکات جالب این گزارش آماری است. در این گزارش، مشخص شده که بخش کاشی و سرامیک 6/ 2درصد بیش از سال گذشته تولید داشته، به طوری که کل تیراژ آنها در این مدت به بیش از 196میلیون مترمربع رسیده که 5میلیون مترمربع بیشتر از مدت مشابه سال قبل است. شیشه جام به عنوان یکی از محصولات معدنی در بخش کانی‌های غیرفلزی رشد 5درصدی را تجربه کرده است. در این دوره زمانی مجموعا 576‌هزار و 100تن از این محصول در کشور تولید شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل، افزایش 28هزار تنی را نشان می‌دهد.

در گزارش وزارت «صمت» ظروف شیشه‌ای به‌عنوان یکی از تولیدات پررشد کشور معرفی شده، به طوری که در این مدت، رشدی بالغ بر 15درصد را تجربه کرده است. به این ترتیب تا پایان مردادماه 1401 مجموعا 376‌هزار و 200تن انواع ظروف شیشه‌ای در کشور تولید شده است. در بخش ظروف شیشه‌ای هم کارخانه‌های داخلی به دلیل رکود حاکم بر بازار، افت تولید 6/ 3درصدی را تجربه کرده‌اند. کل تولید این محصول در کشور طی پنج‌ماه نخست منتهی به مرداد 1401 معادل 24هزار و 300تن بوده است. در نهایت هم تولید چینی بهداشتی در کشور به دلیل افت شدید تقاضا، با کاهش جدی روبه‌رو شده است. افت 6/ 17درصدی تولید چینی‌آلات بهداشتی موجب شده است تا مجموع تولید این محصول در کشور در این دوره به کمتر از 36هزار تن محدود شود.