به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، در ابتدای این نشست تخصصی، «سمیرا سبزواری»، رئیس دفتر کشاورزی اتاق مشهد در اهمیت موضوع صادرات محصولات کشاورزی عنوان کرد: صادرات محصولات کشاورزی (چه به عنوان کالای خام و چه به عنوان کالای فراوری شده) از مهم‌ترین حوزه‌های صادرات غیرنفتی است.
وی با بیان اینکه محصولات فرآوری نشده از حساس‌ترین و آسیب‌پذیرترین بخش‌های صادرات محصولات کشاورزی است، افزود: یکی از چالش‌های اساسی در بخش کشاورزی این است که اساسا غالب تولیدات محصولات کشاورزی در کشور ما صادرات محور و بر اساس تکمیل زنجیره تولید نیست. در شرایطی که تولید محصولات کشاورزی تجاری نبوده و همچنان معیشت محور باشد، طبیعتاً غالب کشاورزان ما به نیت صادرات، تولید نمی کنند و استاندارد صادراتی نیز رعایت نمی شود. محصولات کشاورزی مانند همه کالاها برای صادرات نیازمند رعایت استانداردهای صادراتی هستند. برای صادرات محصولات کشاورزی فقط استانداردهای کشور مبدأ کافی نیست و باید استانداردهای کشور مقصد یا مصرف کننده نیز رعایت گردد. باید دقت کنیم که هر تولید و صادرات محصولات با کیفیت پایین و یا بی‌کیفیت باعث تخریب برند ایرانی و از دست دادن بازارهای صادراتی می‌شود.
تبیین ضوابط قرنطینه گیاهی در صادرات
در ادامه «منوچهر بندی اسدی»، معاون مدیریت حفظ نباتات جهادکشاورزی خراسان رضوی، در خصوص ضوابط قرنطینه گیاهی، اظهار کرد: براساس ماده 18 آیین‌نامه اجرایی قانون حفظ نباتات مصوب 1346، درصورتی که فرآورده‌های نباتی و گیاهی از ایران به کشورهای دیگر صادر می‌شوند، باید گواهی سلامت یا فیتوسنیتری برای محموله صادراتی صادر گردد.
وی افزود: الزامات مربوط به واردات محموله‌های نباتی و گیاهی به کشور نیز در ماده 7 قانون عهدنامه بین‌المللی حفظ نباتات مصوب 1389 مجلس شورای اسلامی عنوان شده است. برای تجارت و صادرات محموله‌های صادراتی گیاهی و نباتی، باید الزامات و استانداردهای مورد نیاز کشور مقابل رعایت و اجرایی شود. در سطح بین‌المللی نیز استانداردها و موازین بهداشتی برای محموله‌های نباتی و گیاهی تعیین شده که باید رعایت گردد.
بندی اسدی با بیان اینکه 37 استاندارد بین‌المللی برای صادرات و واردات محموله‌های نباتی و گیاهی تعیین شده است، عنوان کرد: لازمه صادرات محموله‌های گیاهی و نباتی، صدور گواهی فیتوسنیتری براساس استانداردهای کشور مبدا و هدف است. در گواهی سلامت، 8 آیتم تخصصی و امنیتی وجود دارد که کشور هدف براساس آن استعلامات لازم را دریافت می‌کند. همچنین، وجود QR code در این گواهی، اصالت آن را تایید می‌کند.
وی در تشریح شیوه دریافت گواهی فیتوسنیتری برای محموله‌های صادراتی گیاهی و نباتی، بیان کرد: ابتدا باید درخواست صدور این گواهی از سوی بازرگانان (تجار) در سامانه پایش عوامل خسارت‌زا گیاهی ثبت و مدارک لازم بارگذاری شود. سپس گواهی بهداشت یا فیتوسنیتری پس از صحت‌سنجی توسط کارشناس گمرک صادر می‌گردد. پس از صدور این گواهی، محصولات از قرنطینه آزاد و به مرز هدف ارسال می‌شود. گمرک برای سرعت بخشیدن ارسال محصولات گیاهی و نباتی سه مسیر سبز، زرد و قرمز را در نظر گرفته است.
بندی اسدی در خصوص پلمپ قرنطینه‌ای محموله‌های گیاهی و نباتی، خاطرنشان کرد: به دلیل مشکلات ناشی از قرار گرفتن محموله‌های گیاهی صادراتی در مسیرهای سبز و زرد گمرکی برای قرنطینه گیاهی، پلمپ قرنطینه‌ای در نظر گرفته شده است. به دلیل وجود مشخصات و اطلاعات کاربردی در پلمپ قرنطینه‌ای محموله‌های گیاهی صادراتی، اطمینان برای صدور گواهی بهداشت یا فیتوسنیتری حاصل می‌گردد. کارشناس قرنطینه در زمان فک پلمپ باید حضور داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه در حال حاضر رویکرد برخی کشورها از عدم آلودگی محموله‌های گیاهی صادراتی به عدم آلودگی منطقه، محل تولید آن‌ها به آفات و بیماری‌های گیاهی تغییر یافته و در آینده نزدیک رویکرد سایر کشورها نیز به این موضوع تغییر پیدا می‌کند، لذا به منظور حفظ بازارهای هدف صادراتی و توسعه صادرات غیرنفتی، ضروری است که صادرات محموله‌های گیاهی از شیوه سنتی به مدرن تبدیل گردد.
الزام ثبت محموله‌های گیاهی صادراتی در سامانه سماک
«محمود قوامی»، کارشناس حوزه سلامت محصولات کشاورزی مدیریت حفظ نباتات خراسان رضوی نیز، ثبت محموله‌های گیاهی صادراتی در سامانه سماک را یک ضرورت دانست و افزود: سامانه سماک، دو نشان به تولیدکنندگان بخش کشاورزی ارائه می‌کند. نشان حد مجازآلاینده‌ها و نشان سلامت یا بهداشت از طریق این سامانه به محموله‌های گیاهی صادراتی ارائه می‌شود. این نشان‌ها پیش از صدور گواهی صادرات در گمرک باید دریافت شود. شرایط ارسال محموله‌های گیاهی هرساله سخت‌تر می‌شود. این سامانه به پروسه صادرات و ارسال بهتر محموله‌های صادراتی گیاهی و نباتی کمک می‌کند.
وی در بخش دیگر سخنانش به انواع گواهی‌نامه‌ها بر اساس استانداردهای ملی ایران اشاره و تاکید کرد: گواهی ارزیابی انطباق ویژگی‌های کالا (مواد غذایی، محصولات کشاورزی و روغن‌های گیاهی)، پروانه کاربرد نشان حد مجاز آلاینده‌ها در محصولات خام زراعی و باغی، گواهینامه محصولات زیستی (ارگانیک) اجرای فرایند تولید تا عرضه محصولات براساس استاندارد ملی شماره 11000، گواهینامه ایران گپ (اجرای فرآیند تولید تا عرضه محصولات زراعی و باغی بر اساس استانداردهای ملی شماره 14881 14889 – 13325 ) و گواهی محصولات حلال از جمله گواهی‌نامه‌هایی هستند که بر اساس استانداردهای ملی ایران صادر می‌شوند.
قوامی بیان کرد: از عوامل خطر در ایمنی مواد غذایی می‌توان به عوامل بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی اشاره کرد که تاثیری نامطلوب بر سلامتی مصرف‌کننده می‌گذارد. ایمنی مواد غذایی یک مسئولیت همگانی است که باید در اجرای فرآیند دستورالعمل به آن پایبند بود. محصول سالم و دارای گواهی سلامت، صرفا به مصرف بهینه سموم و کودهای شیمیایی محدود نمی‌شود.
او افزود: بند «و» ماده 34 برنامه پنجم توسعه بر اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش مصرف استفاده از سموم و کودهای شیمیایی و فراهم ساختن امکان دسترسي مردم به محصولات دارای سلامت لازم، تاکید نموده و بند «د» ماده 143 برنامه پنجم توسعه بر گسترش مبارزه تلفیقی آفات، مصرف بهینه سموم و مواد بيولوژيك، اعمال استانداردهاي كنترل كيفي توليدات و فرآورده‌هاي کشاورزي، تحت پوشش قرارگرفتن حداقل ۲۵ درصد سطح تولید تا پایان این برنامه، تاکید کرده است.
قوامی افزود: بند «ه» ماده 143 و تبصره 2 ماده 149 برنامه پنجم توسعه بر برون‌سپاري فعاليت‌هاي غيرحاكميتي و تصدي‌گري بخش کشاورزي به بخش‌هاي خصوصي و تعاوني‌ها، تاكيد بر به‌کارگيري کارشناسان تایید صلاحیت شده عضو سازمان نظام مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي به عنوان ناظر و مشاور فنی و تامین سلامت غذا از مزرعه تا سفره در سال اول تصویب برنامه و اقدامات قانونی برای اجرای آن توسط دولت، تاکید کرده است.
وی ادامه داد: در بند «ج» ماده 31 برنامه ششم توسعه نیز بر توسعه کشت محصولات سالم گواهی شده و محصولات زیستی (ارگانیک)، اعمال استانداردهای ملی کنترل کیفی تولیدات و فرآورده‌های کشاورزی گسترش مبارزه تلفیقی با آفات و بیماری‌های گیاهی و مصرف بهینه نهاده‌ها از جمله انواع سموم و کود، تاکید شده است. همچنین در ماده 29 قانون افزایش بهره‌وري در بخش كشاورزي، بر کنترل کیفی، بازرسی و صدور گواهی کیفیت براي محصولات کشاورزي، تعریف استانداردها و معيارهاي فرآیند تولید تا عرضه محصولات کشاورزي و اقدامات اجرایی با استفاده از امکانات بخش‌هاي غيردولتي، نیز تاکید شد.
قوامی با اشاره به اینکه در فصل هفتم برنامه هفتم توسعه بر کیفیت و سلامت محصولات غذایی تاکید شده است، اظهار کرد: آلودگی‌های بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی شامل آفت‌کش‌ها و داروها، فلزات سنگین، باقیمانده سموم کشاورزی و نیز سموم حاصل از قارچ‌ها و بقایای حشرات و حیوانات موذی از جمله مواردی هستند که تأمین غذای سالم را با چالش مواجه کرده است. عدم آگاهی بسیاری از کشاورزان نسبت به میزان و زمان صحیح مصرف سموم و برداشت محصولات موجب افزایش آثار مخرب سموم در محصولات کشاورزی و سلامت مردم می‌شود. بنابراین یکی از عوامل ارتقای سلامت و کاهش هزینه‌های درمانی در جامعه را می‌توان بهبود سلامت و کیفیت مواد غذایی دانست. براساس ماده 71 بند الحاقی 4 فصل هفتم برنامه هفتم توسعه، وزارت جهاد کشاورزی موظف است با هماهنگی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان ملی استاندارد ایران پس از ایجاد نظام رهگیری ردیابی، بسته‌بندی و شناسنامه‌دار کردن و نشان سازی (برندسازی) برای محصولات خام کشاورزی، دامی، طیور و آبزی در سطح مزرعه و دامداری این محصولات را از نظر باقیمانده سموم کشاورزی، نیترات، فلزات سنگین و باقیمانده داروهای دامی در زنجیره تأمين، جهت انجام اقدام قانونی ارزیابی و اعلام کند. آیین‌نامه اجرایی این بند توسط وزارت جهادکشاورزی با هماهنگی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان ملی استاندارد ایران تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد. کمیته علائم و کنترل کالا در اداره کل استاندارد، وظیفه بررسی نهایی صلاحیت متقاضی در خصوص برخورداری و استفاده از پروانه کاربرد به منظور صدور و همچنین تجدید، تعلیق، رفع تعليق و ابطال آن را بر عهده دارد.
لزوم اخذ گواهینامه برای صادرات محصولات کشاورزی
در ادامه «حسین عمارلو»، کارشناس مسئول مدیریت باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان ضمن توضیح درباره نحوه طی مراحل ورود به سامانه سماک و استفاده از آن، اظهار کرد: در حوزه محصولات گیاهی، باید گواهی تولید در محل برای کلیه محصولات زراعی و باغی توسط همکاران ما صادر شود.
وی افزود: طبق ابلاغیه وزارتخانه این گواهی باید در قالب دو سامانه صادر شود. با همکاری بخش باغبانی وزارتخانه و اتاق اصناف کشاورزی، این کار در قالب سامانه سماک انجام شده و برای کلیه محصولات زراعی، باغی و همچنین دامی شناسنامه صادر می‌شود و بهره‌برداران از طریق آن شناسایی می‌شوند.
او با بیان اینکه محصولات صادراتی باید گواهینامه داشته باشند، تصریح کرد: برنامه هفتم توسعه تکلیف بزرگی برای همه ما در موضوع تولید محصول سالم و امنیت غذایی تعیین کرده؛ ما در گذشته به هدف برنامه پنجم جهت دریافت گواهی برای 20 درصد از محصولات تولیدی نرسیدیم؛ با این حال می‌توان گفت محصولات تولیدی خام ما مشکلی از نظر سلامت ندارند.
عمارلو با بیان اینکه وزارت جهاد کشاورزی امکانی فراهم کرده تا متقاضیان به جای مراجعه حضوری جهت دریافت مجوز و پروانه، از طریق سامانه سماک ثبت نام انجام دهند، عنوان کرد: نشانی که در پایان مراحل مراجعه به سامانه سماک صادر می‌شود، نشان استاندارد حد مجاز آلاینده‌ها در محصولات کشاورزی است که می‌توان به میزان اعلام شده در سامانه، محصول را با این لیبل بسته‌بندی کرد.
وی در خصوص ضرورت انتخاب مدیر کنترل کیفی در سامانه سماک گفت: جهت دریافت نشان استاندارد حد مجاز آلاینده‌ها در محصولات کشاورزی، هر تولیدکننده باید یک مدیر کنترل کیفی داشته باشد.
کارشناس مسئول مدیریت باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان بیان کرد: برنامه‌ریزی شده تا در سال جاری با همکاری مرکز آموزش جهاد کشاورزی دوره جدیدی برای مدیران کنترل کیفی برگزار شود. مدیرکنترل کیفی باید مدرک کشاورزی از دانشگاه معتبر داشته و پروانه اخذ نموده باشد.
چندوچون صدور گواهی بهداشت مواد غذایی
سپس «حسین مقدادی»، رئیس اداره صادرات و واردات معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار کرد: برای صادرات یک محصول به کشوری دیگر باید از ضوابط آن اطلاع داشته باشیم؛ زیرا ممکن است محصولی با استانداردهای داخلی همخوانی داشته باشد؛ اما برای کشور مقصد غیرمجاز باشد.
او تصریح کرد: در صدور گواهی بهداشت مواد غذایی در حوزه سازمان غذا و دارو دو بخش وجود دارد؛ بخش اول، مواد غذایی فرآوري شده از جمله انواع آجیل، زعفران، پسته، کشمش و انواع محصولات غذایی تولیدی است که صادرات آن مشروط به برخورداری از پروانه ساخت است. بخش دوم، مربوط به فرآورده‌های خام کشاورزی از جمله سبزیجات، صیفی‌جات، میوه‌جات و حبوبات است که صادرات آن مشروط به تایید نتایج آزمون محموله‌ای است.
مقدادی با بیان اینکه سازمان غذا و دارو در زمینه مواد غذایی فرآوری شده سه نوع گواهی صادر می‌کند، عنوان کرد: نوع اول، گواهی بهداشت محموله‌ای است که برای یک مورد محموله صادراتى با ذکر نام فرآورده، نام تجاری (طبق پروانه بهداشتی ساخت صادره)، شماره پروانه، کشور مقصد، تاریخ تولید و انقضا، سری ساخت و وزن یا حجم محموله صادر می‌شود. نوع دوم، گواهی بهداشت مدت‌دار است که مدتی معین برای صادرات یک یا چند محصول در چند محموله مطابق با پروانه بهداشتی تولید داشته که شامل نام فرآورده، نام تجاری (طبق پروانه بهداشتي صادره)، شماره پروانه ساخت و نام کشور مقصد بوده و تاریخ تولید و انقضا و سری ساخت محموله در آن ذکر نمی‌شود.
رئیس اداره صادرات و واردات معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد اضافه کرد: نوع سوم، گواهی فروش آزاد است که نشان می‌دهد محصول مورد نظر برای صادرات با همان نام و علامت تجاری به طور آزادانه در ایران به فروش می‌رسد.
مقدادی خاطرنشان کرد: مدت اعتبار گواهی محموله‌ای 90 روز، گواهی مدت‌دار حداکثر تا یک سال و گواهی بهداشت آزاد مطابق با اعتبار پروانه بهداشتی است.
وی در خصوص الزامات تایید و صدور گواهی بهداشت محصول گفت: شرایط فنی و بهداشتی باید مورد تایید باشد و مسئله سوابق نمونه‌برداری نیز لحاظ می‌گردد. بر اساس سوابق نمونه‌برداری از محموله صادراتی، واحد‌های تولیدی به گرید‌های مختلف A, BC و D دسته‌بندی می‌شوند. هرچه گرید واحد بهتر باشد، گواهی آن زودتر صادر می‌شود.
او بیان کرد: در بخش دوم، یعنی صادرات فرآورده‌های خام کشاورزی، از سال 1396 دستورالعمل گواهی بهداشت صادرات فرآورده‌های خام کشاورزی ابلاغ شد؛ اما تا دو سال قبل درخواستی در این خصوص نداشتیم و پس از ماجرای برگشت محموله فلفل دلمه‌ای، درخواست‌ها ارسال شده و گواهی بهداشت صادر می‌کنیم.
مقدادی تصریح کرد: بیشترین درخواست گواهی بهداشت از دانشگاه علوم پزشکی مشهد برای صادرات محصولات به روسیه بوده و از دو سال قبل این گواهی در حال صادر شدن است.
وی افزود: بخشنامه اول صادرات محصولات کشاورزی به روسیه که در سال 1400 ابلاغ شد، شامل پنج قلم کالا از جمله خیار، گوجه‌فرنگی، بادمجان، سیب درختی و فلفل‌دلمه‌ای بود؛ اما در حال حاضر محدودیتی برای محصولات نیست.
تولید محصول کشاورزی سالم نیازمند هزینه و سرمایه‌گذاری است
در بخش پایانی این نشست، «جواد اصغری»، مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی استان در پایان این نشست، اظهار کرد: سامانه سماک علاوه بر کنترل سلامت محصولات نباتی و گیاهی، سرعت صادرات را نیز افزایش می‌دهد.
وی تاکید کرد: در سال‌های گذشته علاوه بر اطلاع‌رسانی عدم استفاده از سموم خطرناک در تولید محصولات کشاورزی، عرضه و فروش آنان نیز ممنوع شد که ایرادات متعددی بر این مسئله وارد گردید. با کاهش این سموم کشاورزی، سلامت محصولات تضمین می‌شود. از طرفی، امکان تولید محصولات کشاورزی با سموم کمتر وجود دارد.
اصغری ادامه داد: متولی اصلی تولید محصول گیاهی و نباتی سالم، سازمان جهاد کشاورزی نیست. تولید سالم محصولات کشاورزی به هزینه زیادی نیاز دارد. هزینه تولید محصولات کشاورزی سالم بسیار زیاد است. ارگان‌ها و نهادهای دولتی نیز باید در کنار جهاد کشاورزی قرار گیرند تا محصول سالم تولید و به دست مصرف‌کنندگان برسد.
