مشکلات کشاورزی و صادرات تاجیکستان

فقدان مراکز لجستیک مدرن

یکی از مشکلات اصلی کشاورزان و صادرکنندگان تاجیک، فقدان زیرساخت‌های لجستیکی مدرن – مراکز توزیع بزرگ، تأسیسات سردخانه‌ها و حمل‌ونقل یخچالی است.

کشاورزان مجبور هستند بلافاصله پس از برداشت محصول خود آن را بفروشند، که نه تنها درآمد آنها را کاهش می دهد، بلکه منجر به زیان قابل توجهی در بازار می‌شود، جایی که قیمت‎ها اغلب به دلیل مازاد عرضه فصلی کاهش می یابد. همچنین فرصت صادرات کالا در زمان بهینه نیز از بین می رود.

ابراهیم خال‎متاف ، کارآفرین توضیح می دهد که ایجاد مراکز لجستیک مدرن با سیستم های ذخیره سازی و پردازش وضعیت را بهبود می‌بخشد. «وقتی کنترل بر حجم عرضه سازماندهی شود، این امر به کاهش ضرر و بهبود قابل توجه کیفیت محصولات کمک می‌کند.

بر اساس آمار، تاجیکستان در زمان برداشت و ذخیره سازی با تلفات زیادی مواجه است. یکی از دلایل اصلی عدم پردازش کارآمد به ویژه در مناطق دور افتاده است که منجر به تلفات قابل توجهی در خود مزارع می‌شود.

زاهید بک‎نظراف، متخصص کشاورزی می‌گوید: «دوره رسیدن میوه‌ها بسیار کوتاه است و فقدان سیستم های فرآوری در نزدیکی جایی که میوه‌ها و سبزیجات رشد می‌کنند، مشکل را تشدید می‌کند. برای افزایش حجم تولید، نوسازی کامل کل زنجیره لجستیک ضروری است.»

علاوه بر این، بلایای طبیعی مانند خشکسالی، سیل، زلزله و آتش سوزی جنگل‎ها خسارت قابل توجهی به محصولات کشاورزی وارد می‌کند. به عنوان نمونه از بین رفتن بیش از 60 درصد انگور در سال 2023 به دلیل هوای سرد را می‌توانیم اینجا مثال بیاوریم.

وی در ادامه بیان داشت: «حتی عوامل شدیدی مانند تغییرات آب و هوایی نیازمند تجدید نظر در رویکردهای ذخیره سازی و فرآوری محصولات است.»

برای رسیدگی به این مسائل، دولت تاجیکستان فعالانه برای نوسازی بخش حمل و نقل و لجستیک، از جمله ساخت مراکز لجستیک جدید و مجتمع های انبار، کار می‌کند. به گزارش آژانس صادرات تاجیکستان، قرار است در آینده نزدیک چندین مرکز و مجتمع جدید لجستیکی با مساحتی بالغ بر 50 هزار متر مربع از جمله امکانات ذخیره سازی در دمای پایین ایجاد شود.

بحر الدین سراج الدین زاده، رئیس آژانس صادرات جمهوری تاجیکستان می‎گوید: «این نه تنها عرضه داخلی را بهبود می‌بخشد، بلکه قابلیت صادرات تاجیکستان را نیز افزایش، ضرر و زیان را کاهش و حجم عرضه به بازارهای بین المللی را افزایش خواهد داد.

هزینه بالای حمل‌ونقل

هزینه‌های بالای حمل و نقل همچنان یکی از جدی ترین موانع بر سر راه صادرات موثر محصولات تاجیکستان است که رقابت پذیری آنها را در بازارهای جهانی کاهش می دهد. تاجیکستان که یک کشور محصور در خشکی است، به کشورهای ترانزیتی وابسته است که لجستیک را پیچیده و هزینه‌های حمل و نقل را افزایش می دهد.

عزیزبک نذریف، کارآفرین در این زمینه می‎گوید: «زیرساخت‎های ضعیف در مرزها و نبود مراکز لجستیک مدرن منجر به تأخیر مداوم در ایست‎های بازرسی می‌شود که به طور قابل توجهی زمان و هزینه حمل و نقل را افزایش می‎دهد.

برای حل این مشکلات به گفته کارشناسان، لازم است اقدامات جامعی برای بهبود زیرساخت‎ها و ایجاد سازوکارهای ترانزیتی موثر انجام شود. به گفته متخصصان آژانس صادرات تاجیکستان، حذف موانع حمل و نقل و بهینه سازی لجستیک به تاجیکستان کمک می‌کند تا صادرات را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و روابط اقتصادی با بازارهای بین‌المللی را تقویت کند که به نوبه خود به رشد اقتصادی این کشور کمک می‌کند.

موانع گمرکی

تأخیر در تحویل، به ویژه کالاهای فاسد شدنی، همچنان یک مساله مبرم باقی می ماند. کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که کاغذبازی طولانی، که می‌تواند از چند ساعت تا چند روز طول بکشد، روند را به طور قابل توجهی پیچیده می‌کند.

به گفته کارشناسان، یکی از راه‌های اصلی برای حل این مشکل، اتوماسیون و معرفی سیستم «پنجره واحد» است.

ابراهیم خلمتاف، کارآفرین، ابراز داشت که این امر زمان پردازش محموله، بهبود لجستیک و کاهش موانع اداری را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد.

علاوه بر این، برای بهبود کارایی تجاری، باید مشوق هایی برای صادرکنندگان قابل اعتماد ارائه شود.

به گفته کارشناسان «صادرکنندگان قابل اعتماد باید شرایط ویژه‌ای از جمله تشریفات گمرکی را دریافت کنند که باعث تحریک صادرات و تقویت روابط اقتصادی با سایر کشورها می‌شود».

گام مهم دیگر ساده سازی مراحل صدور گواهینامه و کنترل محصول است. کارشناسان معتقدند برای هماهنگی استانداردها و یکسان سازی فرآیندهای صدور گواهینامه محصولات در آسیای مرکزی، لازم است قوانین و الزامات مشترکی برای همه کشورهای منطقه ایجاد شود.

در مطالعه پروژه ادغام منطقه‌ای و ظرفیت‌سازی برای افزایش رقابت پذیری مقررات بین‌المللی بهداشت در تجارت کشاورزی و تسهیل تجارت در آسیای مرکزی تأکید می‌شود: همکاری منطقه‌ای نقش کلیدی دارد و ایجاد استانداردهای یکپارچه، که به کاهش هزینه‌ها و سرعت بخشیدن به روند صدور گواهینامه کمک می‏کند، مهم است.

گام مهم دیگر ایجاد کریدورهای سبز برای کالاهای فاسد شدنی است. کارشناسان در این زمینه می‌گویند: «کریدورهای سبز و رویه‌های ساده، از جمله خطوط اختصاصی برای چنین کالاهایی، به کاهش قابل توجه زمان تحویل و بهبود کارایی کلی تجارت کمک می‌کند».

همچنین توسعه همکاری‎های منطقه‌ای و تشکیل کارگروه‌های بین دولتی در زمینه تسهیل تجارت نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

همه این اقدامات در کنار هم می‌تواند شرایط را برای صادرکنندگان تاجیک بهبود بخشد و رقابت پذیری کالاها را در بازارهای بین المللی افزایش دهد.

 فقدان گواهینامه بین المللی

مشکل دیگر نداشتن گواهینامه بین المللی مانند ISO، HACCP و GlobalG.A.P است. این گواهی‌ها برای صادرات کالا به اروپا و خاورمیانه اجباری است.

به گفته متخصصان آژانس صادرات این کشور، برای حل این مشکل، حمایت و توسعه سیستم گواهی محصولات و همچنین ایجاد آزمایشگاه‌هایی برای آزمایش ضروری است. همچنین لازم است به طور فعال به کشاورزان در مورد الزامات استانداردهای بین المللی آموزش داده شود که باعث افزایش رقابت پذیری کالاهای تاجیکستان در بازار جهانی می‌گردد.

ظرفیت محدود فرآوری

ظرفیت محدود فرآوری، تاجیکستان را مجبور به صادرات مواد خام و سپس واردات محصولات فرآوری شده می‌کند. این امر باعث افزایش هزینه‌ها و کاهش سود می‌شود و اقتصاد کشور را در برابر نوسانات بازارهای خارجی آسیب پذیرتر می‌کند.

برای بهینه سازی این وضعیت، توسعه فرآوری در بازار داخلی و همچنین بهبود مسیرهای ترانزیتی از طریق مذاکره با کشورهای همسایه ضروری است که شرایط مطلوب تری را برای تحویل کالا فراهم می‌کند.

علاوه بر این کارشناسان بر لزوم معرفی ابزارهای مالی که بتواند از صادرکنندگان حمایت کند، تاکید دارند. اقداماتی مانند یارانه حمل و نقل، مشوق های مالیاتی و ارائه اعتبار مقرون به صرفه تأثیر مثبتی بر توانایی تولیدکنندگان تاجیک برای ورود به بازارهای بین المللی با محصولات نهایی خواهد داشت.

تله اعتباری

نرخ بهره بالای وام ها که از 18 تا 25 درصد در سال متغیر است، مشکلات جدی برای کسب و کارهای کوچک و متوسط در نوسازی تولید و بهبود کیفیت محصول ایجاد می‌کند.

ابراهیم خلمتاف، کارآفرین معتقد است که «نرخ‌های بهره بالا یک تله مالی واقعی برای تولیدکنندگان محصولات کشاورزی ایجاد می‌کند. کشاورزانی که مجبورند بیشتر سرمایه خود را صرف بازپرداخت وام کنند، قادر به سرمایه گذاری در نوسازی و ارتقای فناوری نیستند. این منجر به کاهش کیفیت محصول و در نتیجه زیان در بازار خارجی می‌شود.

کشاورز عزیزبک نذریف خاطرنشان می‌کند: زمانی که برای دریافت وام به چندین وثیقه و ضامن نیاز است، بسیاری از کشاورزان به سادگی نمی‌توانند این الزامات را برآورده کنند. این به طور جدی دسترسی به منابع مالی را محدود می‌کند و کشاورزان را در حاشیه روند اقتصادی قرار می دهد.

برای کشاورزان، نرخ بهره بالا و شرایط سخت وام دهی به یک بار مالی تبدیل می‌شود و هزینه تولید را افزایش  و جذابیت آن را برای خریداران خارجی کاهش می دهد. اغلب کشاورزان مجبور می‌شوند پول را برای پرداخت سود وام ها به جای توسعه تجارت خود سرمایه گذاری کنند.

زاهد‌‎بک نظراف، کارشناس کشاورزی در این زمینه بیان می داد: «بدون نوسازی تولید، حساب کردن روی رقابت در بازارهای بین المللی دشوار است.

یکی از راه حل‎های ممکن برای این مشکل، ارائه برنامه‌های اعتباری ترجیحی برای بخش کشاورزی است.

علاوه بر این، ایجاد صندوق‌های تضمینی که بتواند برخی از ریسک‌ها را برای بانک‌ها پوشش دهد، می‌تواند تأمین مالی برای شرکت‌های کشاورزی را افزایش دهد. همچنین امکان پرداخت یارانه دولتی برای محصولات صادراتی نیز قابل بررسی و تامل است.

برای کشورهایی که به دنبال توسعه صادرات هستند، چنین اقداماتی می‌تواند رقابت پذیری محصولات داخلی را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و به بهبود کیفیت آنها کمک کند که به کشاورزان اجازه می دهد تا به بازارهای بین المللی وارد شوند.

وابستگی صادرات به کشورهای خاص

اقتصاد تاجیکستان به شدت به صادرات به کشورهای مستقل مشترک المنافع وابسته است و آن را در برابر نوسانات تقاضا و تغییرات در شرایط تجاری آسیب پذیر می‌کند.

یکی از راه‌های حل این مشکل، تنوع بخشیدن به صادرات به چین، ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس است. با این حال، برای گسترش موفقیت آمیز تجارت خارجی، چندین موضوع کلیدی باید مورد توجه قرار گیرد.

به گفته بحرالدین سراج الدین زاده، رئیس آژانس صادرات تاجیکستان، بسیاری از صادرکنندگان تاجیک ترجیح می دهند محصولات خود را از طریق کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای کاهش عوارض گمرکی ارسال کنند که این امر منجر به ثبت کالا به عنوان کالای سایر کشورها می‌شود. این امر مانع از تبلیغ برند تاجیکستان در بازار بین المللی می‌شود.

فرآوری و بسته بندی غیربهینه محصولات نیز رقابت پذیری آنها را کاهش می دهد. فقدان راه حل‎های بسته بندی مدرن و گواهی استانداردهای بین المللی مانند اتحادیه اروپا و حلال، امکان ورود به بازارهای خاورمیانه و اروپا را محدود می‌کند.

برای حل این مشکل، بازم باید گفت که کریدورهای حمل و نقلی گسترش داده شوند راه آهنی ایجاد شود که کشور را با بازارهای جدید وصل کند.

موانع بهداشت گیاهی(Phytosanitary)

تفاوت در استانداردهای قرنطینه و بهداشت گیاهی بین کشورها، کار تولیدکنندگان داخلی را پیچیده می‌کند و عدم هماهنگی استانداردها و آزمایشگاه‌های معتبر منجر به بازگشت محصول یا تاخیر در مرزها می‌شود. مشکلات همچنین به دلیل فرآیندهای پیچیده صدور گواهینامه ایجاد می‌شود.

حل این مشکلات نیازمند یک رویکرد یکپارچه است. ایجاد آزمایشگاه‌های معتبر جهت کنترل سریع کیفیت محصولات و اخذ گواهی‌های بهداشت گیاهی بین المللی ضروری است.

هماهنگی استانداردها با شرکای تجاری به رسمیت شناختن گواهینامه‌های تاجیکستان در خارج از کشور را ساده می‌کند و معرفی گواهی‌های بهداشت گیاهی دیجیتال سرعت ترخیص کالا از گمرک را افزایش می دهد.

حمایت از کشاورزان و صادرکنندگان از طریق یارانه برای صدور گواهینامه و معرفی راهکارهای بسته بندی به افزایش رقابت پذیری کالاها نیز کمک می‌کند.

فقدان مشوق‎ها

برای تحریک توسعه صادرات، از امسال بهترین صادرکنندگان بدون توجه به نوع مالکیتشان، نامزد جوایز دولتی خواهند شد.

در پایان ژانویه 2024، مراسم اهدای جوایز برندگان مسابقه ملی «بهترین صادرکننده تاجیکستان» در دوشنبه برگزار شد که 51 شرکت در آن جایزه دریافت کردند. این مسابقه توسط آژانس صادرات تاجیکستان به همراه وزارتخانه ‎ها، ادارات و شرکای توسعه برگزار شد.

هدف از برگزاری این رویداد شناسایی صادرکنندگان قابل اعتماد، توسعه صادرات و تقویت تولید صادرات محور بود. همچنین در آنجا بر اهمیت ظهور شرکت‎های جدید با استفاده از مواد اولیه بومی، معرفی فناوری‏های روز و ایجاد اشتغال تاکید شد.

اما کارشناسان می‌گویند این اقدامات کافی نیست. اقدامات مؤثرتری برای تحریک صادرکنندگان مورد نیاز است.

عدم وجود برند ملی

همانطور که قبلا اشاره کردیم، بسیاری از کالاهای تاجیکستان در بازارهای بین المللی به عنوان محصولات سایر کشورها ثبت می‌شوند که این امر باعث کاهش شناخت و تضعیف موقعیت رقابتی آنها می‌شود.

دلیل اصلی این امر فقدان یک برند ملی واحد و همچنین تعدادی از مشکلات لجستیکی است که مانع صادرات مستقیم با برند تاجیکستان می‌شود.

معرفی استانداردهای بین المللی کیفیت و توسعه سیستم صدور گواهینامه باعث افزایش اعتماد خریداران خارجی خواهد شد.

ارائه کالاهای تاجیکستان در نمایشگاه‎های بین المللی باعث افزایش شناخت آنها می‌شود و دیجیتالی شدن فرآیندهای صادراتی از طریق پلتفرم‎های آنلاین و سیستم پنجره واحد دسترسی به بازارهای خارجی را آسان می‎کند.

بنابراین، توسعه یک برند ملی واحد، همراه با حذف محدودیت‎های لجستیکی، به مهم ترین عامل در تقویت جایگاه محصولات تاجیکستان در بازار جهانی تبدیل خواهد شد.