شامخ کل اقتصاد ایران در دی‌ماه با ثبت عدد 41.8 از رکود کم‌سابقه فعالیت‌های اقتصادی خبر داد. این عدد به‌نوعی کمترین مقدار شاخص PMI در تاریخ استخراج آن در ایران بود. در حقیقت، علائم بروز رکود تورمی که پیش‌ازاین در گزارش‌های شامخ از ابتدای پائیز قابل مشاهده بوده در دی‌ماه با ابعاد بزرگ‌تری ظهور کرده و خبر از تعمیق شرایط رکودی کسب‌وکارهای مختلف اقتصاد ایران نسبت به ماه گذشته داده‌اند.

طی دو ماه گذشته، واگرایی بین شامخ کل و شامخ صنعت در نواحی پائین و بالای 50 مشهود بود و بررسی‌ها نشان می‌داد که با ادامه وضعیت رکودی در صنایع مختلف، احتمال ورود شامخ صنعت به ناحیه زیر 50 و ایجاد همگرایی بین شامخ کل و شامخ صنعت در این ناحیه وجود دارد که در دی‌ماه این موضوع محقق شد. از نظر مدیران خرید وضعیت عمومی محیط کسب‌وکار در آبان‌ و آذر نسبت به ماه گذشته تنزل یافته بود اما شدت تنزل وضعیت کسب‌وکارها در دی‌ماه افزایش یافته است.

اعداد به دست آمده برای پنج مؤلفه اصلی شامخ کل، حاکی از کاهش شدید میزان تولید محصولات (39.48)، کاهش زیاد سرعت انجام و تحویل سفارشات (43.35) علی‌رغم افت قابل‌ملاحظه میزان سفارشات جدید (40.82)، کاهش قابل‌ملاحظه در موجودی مواد اولیه خریداری شده (39.54) و کاهش به‌کارگیری نیروی کار (46.62) است. مدیران خرید در دی‌ماه همچنین افزایش شدید بهای مواد اولیه (85.26) را گزارش کرده‌اند که در ماه‌های گذشته نیز قویاً گزارش شده بود.

همچنین شاهد افت فروش محصولات (43.31) و کاهش میزان صادرات (45.74) نیز هستیم. افزایش بهای مواد اولیه که در سال جاری توسط مدیران خرید گزارش شده است و از دلایل اصلی تشدید تورم در ماه‌های اخیر بوده و همچنین افت تولید در بخش‌ها و صنایع مختلف در دی‌ماه شواهد لازم برای تأیید فرضیه تشدید شرایط رکود تورمی را ارائه می‌نماید.

اگر مجموعه عوامل مؤثر بر وضعیت کسب‌وکارها در دی‌ماه را به دو دسته عوامل اقتصادی-سیاسی در خارج و داخل اقتصاد ایران تقسیم کنیم، در بعد خارجی عوامل متعددی بر بازارهای جهانی تأثیرگذار بوده‌اند.

اقتصاد جهانی همچنان با ریسک‌های مؤثری مواجه است. ریسک ورود اقتصاد ایالات‌متحده به شرایط رکودی کماکان وجود داشته به‌گونه‌ای که pmi صنعتی ایالات‌متحده در دسامبر نسبت به نوامبر 2022 از 49 به 48.4 کاهش یافته است. همچنین شواهد حاکی از آن است که وضعیت اقتصاد چین همچنان به تعداد بیماران و تلفات کووید 19 بستگی دارد. با نزدیک شدن به تعطیلات سال نو قمری در چین، شاخص مدیران خرید چین نیز در ماه پایانی 2022 نسبت به ماه قبل تنزل داشته و از 48.9 به 47 کاهش یافته است.

در منطقه یورو دو موضوع جنگ در اوکراین و قیمت انرژی در سال 2022 شرایط تورمی را رقم زده اما با کنترل قیمت انرژی و بازگشت به قیمت‌های قبل از جنگ در ماه پایانی سال 2022 پیش‌بینی‌ها افق بهتری برای اقتصاد اروپا در سال جدید میلادی را به تصویر کشیدند. در اولین روزهای 2023 قیمت نفت و برخی فلزات از قبیل مس از قیمت روزهای نخست سال 2022 پایین‌تر بود.

در دی‌ماه قیمت نفت به‌عنوان یک عامل مؤثر بر اقتصاد جهانی کماکان در بازه 80 تا 90 دلار در نوسان بود. افزایش درگیری‌ها در خاک اوکراین، تصویب بسته نهم تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، تهدید روسیه مبنی بر کاهش 700 هزار بشکه‌ای فرآورده‌های نفتی عرضه شده به بازارهای اروپایی از دیگر عوامل مؤثر بر بازارهای جهانی در دی‌ماه بوده‌اند.

در بعد داخلی اما عوامل مؤثرتری موجب تعمیق رکود در کسب‌وکارها شده‌اند. کماکان جهش قیمت ارز از عوامل مؤثر بر کسب‌وکارهای مختلف بوده به‌نحوی‌که افزایش بهای مواد اولیه به میزان بیشتری نسبت به گذشته گزارش شده است. قطعی گاز واحدهای صنعتی و کمبود انرژی نیز بر فعالیت صنایع مختلف اثرگذار بوده است. در دی‌ماه اخبار قطعی گاز و برق برخی شهرک‌های صنعتی منتشر شد. کاهش در موجودی انبار محصولات توسط بخش عمده‌ای از صنایع گزارش شده که می‌تواند به دلیل دشواری در تأمین مواد اولیه باشد. از سوی دیگر افت تقاضای مؤثر به دلیل افزایش نرخ تورم دی‌ماه و کاهش قدرت خرید خانوارها نیز باعث رکود کم‌سابقه در کسب‌وکارها طی دی‌ماه شده است. مصوبه دولت مبنی بر عرضه صد درصد ارز صادرکنندگان محصولات فلزی، پتروشیمیایی و معدنی نیز بر نگرانی‌های مدیران خرید این صنایع بزرگ دامن زده است.

بررسی شامخ صنعت در دی‌ماه

در دی‌ماه پس از سه ماه مقاومت سرانجام شامخ صنعت وارد ناحیه کمتر از 50 و با شامخ کل همگرا شد. شامخ صنعت در دی‌ماه با ثبت عدد 45.60 حاکی از تنزل قابل‌توجه در وضعیت کسب‌وکارهای صنایع مختلف است. این عدد نسبت به ماه گذشته (51.69) افت قابل‌توجهی را تجربه کرده است. شامخ صنعت در مؤلفه مقدار تولید تنزل زیادی را نشان می‌دهد (39.63). در بخش فروش نیز وضعیت وخیم گزارش شده (37.40) و صنایع مختلف در صادرات نیز با افت قابل‌توجهی روبه‌رو بوده‌اند (44.67). میزان سفارشات جدید کاهش یافته (44.19)، سرعت انجام و تحویل سفارشات بهبود یافته (53.09) و موجودی مواد اولیه نیز کاهش نشان می‌دهد (43.31). همچنین افزایش بسیار شدید در بهای مواد اولیه گزارش شده است (87.66) که نسبت به ماه گذشته نیز شدت یافته است (83.29) موضوعی که از مهم‌ترین مسائلی پیش روی فعالین اقتصادی است.

در سال جاری افزایش شدید قیمت مواد اولیه در تمام ماه‌های مورد بررسی از سوی مدیران خرید گزارش شده که بر اساس شواهد موجود به میزان زیادی ناشی از افزایش نرخ ارز و انتظارات تورمی موجود در خصوص قیمت ارز و مواد اولیه است. کاهش در میزان مصرف حامل‌های انرژی اتفاق نادری است که از سال 98 گزارش نشده است. سال 97 در ماه‌های پائیز و زمستان گزارش نشده است (48.20) این موضوع به دلیل قطعی گاز و برق مصرفی واحد‌های تولیدی در دی‌ماه است. بر اساس اعلام مدیران خرید، واحدهای تولیدی و صنعتی با دو موضوع کاهش تقاضا و فروش و افزایش هزینه تولید مواجه بوده‌اند که وضعیت درآمد و هزینه شرکت‌ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین استخدام و به‌کارگیری نیروی کار در دی‌ماه بدون تغییر گزارش شده است (50.71)

مقایسه شامخ صنایع مختلف در دی‌ماه

در پیمایش شامخ دی‌ماه در میان صنایع مورد بررسی گروه‌های لاستیک و پلاستیک، وسایل نقلیه و قطعات وابسته و فرآورده‌های نفت و گاز شاهد بهبود اندک در فعالیت‌های خود بودند. شامخ سایر گروه‌ها در دامنه کمتر از 50 قرار گرفته است. گروه‌های کانی‌های غیرفلزی، نساجی و ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی افت اندک و دو گروه‌ فلزی و چوب، کاغذ و مبلمان افت قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند. گروه‌های صنایع غذایی، شیمیایی و پوشاک و چرم نیز کاهش شدید در فعالیت‌های خود را گزارش کرده‌اند.

در میان گروه‌های مورد بررسی بیشترین شامخ مربوط به گروه لاستیک و پلاستیک می‌باشد (53.1). رقم ثبت شده برای بیشترین شامخ در میان صنایع مختلف دی‌ماه نسبت به صنایع پیشگام در شامخ ماه‌های گذشته کاهش قابل‌توجهی نشان می‌دهد. این موضوع مؤید وخیم‌تر شدن وضعیت صنایع در دی‌ماه نسبت به ماه‌های گذشته است.

پس از گروه لاستیک و پلاستیک گروه وسایل نقلیه و قطعات وابسته با ثبت شامخ 52.2 دومین گروه در میان صنایع مورد بررسی است. سپس صنایع فرآورده‌های نفت و گاز با شامخ 51.7 قرار می‌گیرد. سه گروه یاد شده تنها گروه‌هایی هستند که شامخ بالاتر از 50 را گزارش کرده‌اند.

همان‌طور که در گزارش‌های قبلی عنوان شده است موضوعی که از ابتدای سال جاری در پیمایش شامخ توسط مدیران خرید گزارش شده، افزایش بهای مواد اولیه است. با ثبت عدد 100 برای تعدادی از صنایع، شتاب افزایش قیمت مواد اولیه افزایش یافته است. موضوعی که نگرانی‌های شدیدی را در بین فعالین اقتصادی ایجاد کرده است. به‌جز گروه فرآورده‌های نفت و گاز (ثبات) مواد اولیه خریداری شده کاهشی بوده است، موضوعی که علاوه بر روند افزایشی قیمت مواد اولیه می‌تواند به دلیل چشم‌انداز نه‌چندان روشن فروش داخلی و بازارهای صادراتی رقم خورده باشد.

همچنین با بررسی صنایع مختلف مشاهده می‌شود هیچ‌کدام از صنایع افزایش در تولید را گزارش نکرده‌اند به همین دلیل شاهد آن هستیم که مؤلفه تولید در شامخ کل 39.63 به دست آمده است که وضعیت کاهشی و نگران‌کننده تولید در دی‌ماه را نشان می‌دهد.

با توجه به ماهیت آینده‌نگر شاخص مدیران خرید و همچنین روند افزایش قیمت مواد اولیه مشاهده شده طی ماه‌های متعدد سال جاری پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش نرخ تورم بود. گزارشات منتشر شده توسط مرکز آمار ایران و همچنین بانک مرکزی پیش‌بینی‌های قبلی شامخ را تأیید کرده‌اند. گزارش مرکز آمار ایران از نرخ تورم دی‌ماه نشان می‌دهد که نرخ تورم سالانه دی‌ماه ۱۴۰۱ برای خانوارهای کشور به ۴۶.۳ درصد رسیده که نسبت به همین اطلاع در ماه قبل، ۱.۳ واحد درصد افزایش یافته است. با مشاهده گزارش مدیران خرید از افت قابل‌توجه تولید واحدهای صنعتی، باید نسبت به بروز شرایط رکود تورمی شدیدتر طی ماه‌های آتی نگران بود.

متن کامل گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با عنوان «بررسی و تحلیل شامخ دی‌ماه 1401» را اینجا بخوانید.