آخرین آمارهای گمرک از صادرات محصولات کشاورزی در سه ماه نخست سال‌جاری، رشد در وزن و ارزش صادرات این گروه کالایی را نشان می‌دهد. بر اساس این آمارها، وزن و ارزش صادرات محصولات کشاورزی، نسبت به سه‌ماهه نخست سال1402، به ترتیب 23.88 و 29.85درصد رشد داشته‌است. در این بین 20 قلم اصلی صادراتی ایران در این بخش رشد بیشتری را تجربه کرده‌است. براساس آمارهای گمرک، ارزش صادرات این اقلام در سه ماه نخست 1403 نسبت به دوره مشابه در سال‌گذشته، بیش از 43درصد رشد داشته‌است. همچنین آمارها نشان می‌دهد که پسته، گوجه‌فرنگی، سیب، هندوانه و سیب‌زمینی، رتبه‌های اول تا پنجم را از نظر ارزش صادرات به خود اختصاص داده‌اند.
رونق در صادرات کشاورزی
داده‌های گمرک نشان می‌دهد که تا پایان خرداد ماه بخش کشاورزی، مجموعا یک‌میلیون و 915هزار‌تن کالا به ارزش بیش از 918میلیون دلار به سایر کشورها صادرات داشته‌است. از مجموع این رقم، 801میلیون دلار به ارزش بیش از 87درصد صادرات کشاورزی مربوط به 20 قلم اصلی است.
مهم‌ترین کالای صادراتی ایران در بخش کشاورزی، انواع پسته و مغز پسته است. در سه‌ماهه نخست امسال، ایران مجموعا نزدیک به 19هزار تن پسته صادر کرده که 91درصد رشد در وزن نسبت به مدت مشابه در سال‌گذشته را نشان می‌دهد. همچنین ارزش صادرات این محصول بیش از 185میلیون دلار محاسبه‌شده که معادل 20درصد کل ارزش صادرات ایران است. همچنین به‌طور متوسط هر کیلو پسته ایرانی به قیمت 10 دلار در بازارهای جهانی به‌فروش می‌رسد.
گوجه و سیب اقلام دوم و سوم صادراتی ایران از نظر ارزش محسوب می‌شوند. از ابتدای سال‌تا پایان خردادماه، 128میلیون دلار گوجه‌فرنگی و 104میلیون دلار سیب از کشور صادر شده‌است؛ بنابراین سه قلم اول صادراتی مجموعا بیش از 45درصد صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
نکته قابل‌توجه دیگر صادرات 391هزار‌تن هندوانه به ارزش بیش از 87میلیون دلار است. بر اساس این آمار، هندوانه رتبه چهارم را از نظر ارزش صادرات در بخش کشاورزی دارد. با توجه به اینکه هندوانه یک محصول آب‌بر محسوب می‌شود، لازم است بررسی شود که صادرات این محصول به قیمتی معادل هر کیلوگرم 20سنت تا چه میزانی توجیه اقتصادی و زیست‌محیطی دارد.
کالاهای افزایشی و کاهشی
در بین 20 قلم کالای اساسی صادراتی در حوزه کشاورزی، از نظر وزنی، صادرات 5 کالا کاهشی و مابقی افزایشی بوده‌اند. در بین اقلام صادراتی اصلی، بیشترین رشد در وزن و ارزش صادرات مربوط به بادمجان گلخانه‌ای است. در فصل نخست سال1402، بادمجانی از ایران صادر نشده بود، درحالی‌که در بهار سال‌جاری، 42هزار و 335تن از این محصول به ارزش 8میلیون دلار از کشور صادر شده‌است. فلفل گلخانه‌ای محصول دیگری است که رشد قابل‌توجهی در صادرات را تجربه کرده‌است. در سه‌ماهه نخست سال‌جاری بیش از 68هزار‌تن از این محصول، به ارزش 27.6میلیون دلار از کشور صادر شده‌است؛ این آمار به‌معنای رشد 27هزار و 244درصدی در وزن و رشد 24هزار و 328درصدی در ارزش است. به‌جز بادمجان و فلفل که رشد قابل‌توجهی داشته‌اند، پرتقال، سیب و پسته نیز رشدهای بالا در ارزش و وزن صادرات را در بهار امسال تجربه کرده‌اند. صادرات پرتقال در وزن و ارزش 360 و 353درصد رشد داشته و صادرات سیب از نظر وزن و ارزش به ترتیب 306 و 270درصد رشد را نشان می‌دهد. بیشترین کاهش در بین اقلام اصلی مربوط به پیاز و زعفران است. صادرات پیاز از نظر وزنی 47درصد کاهش یافته‌است، بااین‌حال کاهش 37درصدی در وزن و 52درصدی در ارزش صادرات زعفران، می‌تواند زنگ هشدار را برای سیاستگذاران حوزه کشاورزی به صدا درآورد. در فصل نخست سال‌جاری مجموعا 29.5میلیون دلار زعفران از ایران صادر شده، درحالی‌که در مدت مشابه سال‌گذشته صادرات این محصول معادل 61.6میلیون دلار محاسبه شده‌است. با توجه به اینکه زعفران یکی از تولیدات سنتی ایران محسوب می‌شود و تولید آن از نظر زیست‌محیطی کاملا متناسب با شرایط اقلیمی ایران است، کاهش قابل‌توجه در صادرات این محصول باید مورد‌توجه مسوولان حوزه کشاورزی قرار گیرد. هندوانه، انگور و خربزه دیگر کالاهایی هستند که صادرات آنها در بهار سال‌جاری، نسبت به مدت مشابه در سال‌گذشته کاهش داشته‌است.
در نهایت می‌توان گفت صادرات محصولات کشاورزی در ایران تا حد زیادی متمرکز است و 5قلم اصلی صادراتی مجموعا 58درصد ارزش صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین بررسی 20کالای اصلی صادرات کشاورزی به روشنی نشان می‌دهد که منابع آبی به هیچ‌وجه عامل محدود‌کننده صادرات کشاورزی نیست و در لیست اقلام مذکور همچنان نام محصولات کشاورزی آب‌بر مشاهده می‌شود.
