فرصت‏‏‏‏‌سازی با دیپلماسی ریلی

کریدور ایران-افغانستان که دسترسی ریلی این کشور به ترکیه را نیز فراهم خواهد کرد، یک زمین بازی برد-برد برای دو کشور خواهد بود و افزون بر اینکه خواف در مرز ایران و افغانستان را به یک منطقه اقتصادی معدنی تبدیل کرده و زمینه ترانزیت مواد معدنی به اروپا از مسیر ایران را برای همسایه شرقی فراهم خواهد کرد، راه دسترسی به مواد اولیه پتروشیمی که نیاز مهم این کشور است را نیز هموار می‌کند. رفع کمبود خوراک صنایع فولادی ایران از طریق تجارت معدنی با افغانستان از این میسر ریلی، از دیگر دستاوردهایی است که در صورت تکمیل زیرساخت ریلی و گسترش دیپلماسی صنعتی میان ایران و افغانستان، محقق خواهد شد.

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، در هفته‌های اخیر توافقی میان ایران، افغانستان و ترکیه برای ایجاد یک کریدور تجاری به‌منظور جابه‌‌‌‌‌جایی محصولات معدنی افغانستان صورت‌گرفته‌است. این کریدور که می‌تواند به توسعه اقتصادی منطقه و افزایش همکاری‌های تجاری منجر شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. «دنیای‌اقتصاد» ابعاد اقتصادی، فنی، دیپلماتیک و چالش‌های احتمالی این پروژه را بررسی می‌کند.

افغانستان یکی از غنی‌‌‌‌‌ترین کشورهای منطقه از نظر ذخایر معدنی است. این کشور دارای منابعی همچون سنگ‌آهن، مس، لیتیوم و سایر مواد معدنی ارزشمند است که تاکنون بخش عمده‌ای از آن به‌صورت خام استخراج و صادر می‌شد. راه‌اندازی این کریدور می‌تواند زمینه را برای فرآوری مواد معدنی در ایران و انتقال آنها به بازارهای جهانی فراهم کند.

به‌تازگی وعده‌‌‌‌‌هایی درباره فعال‌شدن این کریدور مطرح و عنوان‌شده که هدف اصلی آن، تسهیل صادرات مواد معدنی افغانستان و جلوگیری از خام‌‌‌‌‌فروشی است. به گفته وی، پیشنهاد شده‌است که شهرستان خواف در استان خراسان‌رضوی به منطقه ویژه اقتصادی معدنی مشترک بین ایران و افغانستان تبدیل شود تا این منطقه به قطب فرآوری و صادرات مواد معدنی دو کشور بدل شود. علاوه‌بر این، ایجاد این کریدور می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های جدیدی را در بخش معدن و حمل‌ونقل ریلی به‌همراه داشته‌باشد. ایران می‌تواند با توسعه زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای، علاوه‌بر بهره‌‌‌‌‌گیری از منابع معدنی افغانستان، نقش مهمی در زنجیره تامین منطقه‌ای ایفا کند.

ابعاد فنی و لجستیکی

کریدور ایران-افغانستان-ترکیه از افغانستان آغاز شده و با عبور از ایران، محصولات معدنی را به ترکیه و سپس به بازارهای جهانی منتقل می‌کند. یکی از بخش‌های کلیدی این پروژه، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای است. اتصال خط‌آهن خواف-هرات که از مهم‌ترین مسیرهای ریلی بین ایران و افغانستان محسوب می‌شود، نقش کلیدی در این کریدور ایفا می‌کند. در حال‌حاضر، بخش‌هایی از این مسیر فعال‌شده، اما توسعه و تکمیل آن نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتر‌ است.

از سوی دیگر، در صورت اتصال این مسیر به بندر چابهار، امکان دسترسی مستقیم افغانستان به آب‌های آزاد نیز فراهم خواهدشد که مزایای ترانزیتی قابل‌توجهی دارد. در حال‌حاضر حدود ۱۰هزار تن ‌بار از چین نیز از طریق این مسیر حمل شده‌ که نشان‌دهنده ظرفیت بالای این کریدور برای تجارت منطقه‌ای است.

ابعاد سیاسی و دیپلماتیک

این کریدور علاوه‌بر جنبه‌های اقتصادی، از نظر سیاسی و دیپلماتیک نیز دارای اهمیت ویژه‌ای است. توافق میان ایران، افغانستان و ترکیه برای ایجاد این مسیر تجاری، بیانگر تقویت همکاری‌های منطقه‌ای است. در سال‌های اخیر، ایران تلاش‌کرده که روابط اقتصادی خود را با کشورهای همسایه گسترش دهد و از موقعیت ژئواستراتژیک خود برای تبدیل‌شدن به هاب ترانزیتی منطقه استفاده کند. این کریدور می‌تواند به‌عنوان نمونه‌‌‌‌‌ای از همکاری موفق بین سه کشور عمل‌کرده و حتی در آینده به کشورهای دیگری مانند چین و کشورهای آسیای‌مرکزی نیز گسترش یابد.

افغانستان نیز که به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های تجاری خود است، از این پروژه استقبال کرده‌است. این مسیر می‌تواند به دولت افغانستان کمک کند تا وابستگی خود را به مسیرهای تجاری محدود کاهش داده و به بازارهای جهانی دسترسی بهتری پیدا کند.

چالش‌ها و موانع

با وجود مزایای متعدد، این پروژه با چالش‌هایی نیز مواجه است. یکی از مهم‌ترین موانع، مسائل امنیتی در افغانستان است. برخی از مسیرهای ترانزیتی در این کشور همچنان در معرض تهدیدهای امنیتی قرار دارند که ممکن است توسعه خطوط ریلی کریدور مذکور را با دشواری‌‌‌‌‌هایی مواجه کند. علاوه‌بر این، هماهنگی‌‌‌‌‌های قانونی و گمرکی میان سه کشور نیز یکی از چالش‌های مهم است. تفاوت در تعرفه‌های گمرکی، استانداردهای حمل‌ونقل و مقررات صادرات و واردات می‌تواند روند اجرایی‌شدن این کریدور را پیچیده کند. مذاکرات دیپلماتیک مستمر میان مقامات سه کشور برای تسهیل قوانین تجاری و کاهش موانع اداری، از جمله اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد. از طرفی تامین مالی این پروژه نیز چالشی اساسی محسوب می‌شود.  برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی باید در اولویت قرار گیرد و ایران و افغانستان باید همکاری‌های اقتصادی خود را در زمینه تامین مالی و جذب سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی تقویت کنند.

فرصت توسعه پایدار منطقه

ایجاد کریدور ایران-افغانستان-ترکیه، یکی از گام‌های مهم در جهت توسعه اقتصادی منطقه و افزایش همکاری‌های بین‌المللی است. این مسیر نه‌تنها به بهبود وضعیت اقتصادی افغانستان و کاهش وابستگی این کشور به خام‌‌‌‌‌فروشی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند ایران را به یکی از مهم‌ترین بازیگران در حوزه ترانزیت و تجارت منطقه‌ای تبدیل کند، با این‌حال موفقیت این پروژه نیازمند برنامه‌‌‌‌‌ریزی دقیق، توسعه زیرساخت‌ها، تامین امنیت مسیر و هماهنگی‌‌‌‌‌های دیپلماتیک میان سه کشور است. در صورت تحقق این اهداف، این کریدور می‌تواند الگویی موفق از همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای باشد که منافع آن به تمام کشورهای مرتبط خواهد رسید.

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس دوازدهم معتقد است توسعه کریدور ایران-افغانستان تنها یک دستاورد اقتصادی نیست، بلکه پیامدهای مهمی در حوزه‌های امنیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز خواهدداشت.امیر توکلی‌‌‌‌‌رودی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درباره اهمیت ترانزیت ریلی ایران و افغانستان و فرصت‌های اقتصادی آن اظهار کرد: رسمی‌‌‌‌‌ترین مرز تجاری و ترانزیتی ریلی ایران و افغانستان یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی منطقه به‌شمار می‌آید. افغانستان کشوری محصور در خشکی است و ضرورت دارد که بتواند با آب‌های آزاد و بنادر مختلف ارتباط داشته‌باشد.

این کشور هم به‌عنوان مبادی ورود کالا و هم برای صادرات محصولات و مواد اولیه، چه در حال‌حاضر و چه در آینده، نیاز دارد که از ظرفیت ترانزیتی ایران استفاده کند. وی افزود: امروز در فضای رقابتی شدیدی در حوزه کریدورهای تجاری قرار داریم. رقابت شدیدی بین کشورهای منطقه شکل ‌گرفته‌است و ما با رقبای جدی مانند عراق، پاکستان(از طریق بندر گوادر)، ترکیه و امارات مواجه هستیم. همه این کشورها به‌دنبال آن هستند تا کریدورهای خود را احیا کنند و مسیرهای تجاری منطقه را در اختیار بگیرند. یکی از فرصت‌هایی که ما می‌توانیم در این زمینه ایجاد کنیم، توسعه مسیرهای دسترسی به بازار افغانستان و بهره‌‌‌‌‌برداری از مواد معدنی غنی این کشور است.

رایزنی جدید با مقامات افغانستان

توکلی‌‌‌‌‌رودی ادامه‌داد: خط ریلی را با هزینه خودمان به داخل خاک افغانستان رسانده‌‌‌‌‌ایم، اما متاسفانه تا به امروز بهره‌‌‌‌‌برداری از آن به شکل مطلوب انجام نشده و مشکلاتی وجود داشته‌است. در سفر اخیر به افغانستان، جلساتی با والی هرات، معاون صنعت و تجارت افغانستان و معاونت فواید و راه‌آهن این کشور برگزار کردیم. نتیجه این جلسات این بود که ضرورت دارد تجار افغان و ایرانی به استفاده از این کریدور تشویق شوند تا بتوانند کالاهای خود را، چه در حوزه صادرات و چه در واردات، از این مسیر حمل کنند. وی اظهار کرد: از دی‌‌‌‌‌ماه تاکنون تجربه حمل ۱۰‌هزار‌تن محصول از این مسیر را داشته‌‌‌‌‌ایم.

به‌عنوان مثال، چین محموله‌‌‌‌‌های ورق فولادی خود را به بندرعباس ارسال‌کرده و از آنجا از طریق این خط ریلی به افغانستان منتقل کرده‌است. این نشان می‌دهد؛ ظرفیت لازم برای توسعه این مسیر وجود دارد. افغانستان علاقه زیادی دارد که بتواند به بازارهای اروپا متصل شود و مواد معدنی خود را صادر کند. ترکیه نیز از این مسیر برای تامین نیازهای تجاری خود بهره خواهد برد.

وی در ادامه درخصوص تامین مالی این پروژه توضیح داد: در حال‌حاضر حدود ۴۷‌کیلومتر از مسیر رباط‌‌‌‌‌ پریان تا هرات باقی‌مانده‌است که افغان‌‌‌‌‌ها خود در حال تکمیل آن هستند. این بخش از پروژه جزو تعهدات ایران نیست و توسط خود افغانستان در حال اجراست. امروز تجار افغان و دولت افغانستان، به‌ویژه مسوولان طالبان، اشتیاق بسیار زیادی برای استفاده از این مسیر نشان‌داده‌اند. ما استانداردهای جهانی را در ساخت این مسیر رعایت کرده‌‌‌‌‌ایم و امروز وقت تجاری‌‌‌‌‌سازی این مسیر و بهره‌مندی ایران از درآمد ترانزیتی ایران است.

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، مقام‌‌‌‌‌های طالبان فروردین امسال قرارداد ساخت بخش تکمیلی راه‌آهن خواف-هرات را که ۴۷‌کیلومتر طول دارد، با هزینه ۵۳‌میلیون دلاری امضا کرده‌اند. این آخرین قسمت از پروژه اتصال کامل ریلی افغانستان به بنادر ایران است و گفته‌شده ظرف مدت دو سال‌احداث خواهدشد. توکلی‌‌‌‌‌رودی در ادامه این گفت‌وگو درباره برنامه‌های آینده برای توسعه این مسیر به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در حال برنامه‌‌‌‌‌ریزی برای اجرای یک طرح جامع با عنوان «دیپلماسی صنعتی و توسعه افغانستان» هستیم. این برنامه با همکاری اتاق بازرگانی ایران، اتاق تهران و اتاق مشهد طراحی شده‌است تا بتواند مسیر ارتباطی لازم را برای تامین نیازهای تجاری و صنعتی افغانستان فراهم کند. این برنامه شامل زنجیره تامین فولاد، محصولات پتروشیمی و دیگر مواد اولیه مورد‌نیاز افغانستان خواهد بود.

امروز افغانستان به‌‌‌‌‌شدت به مواد اولیه پتروشیمی نیاز دارد و ما در حال برنامه‌‌‌‌‌ریزی هستیم که این نیاز را از طریق این مسیر تامین کنیم. این همکاری‌ها علاوه‌بر رشد اقتصادی ایران و افغانستان، می‌تواند ارتباط تجاری میان کشورهای منطقه، از جمله ترکمنستان و روسیه را نیز تقویت کند.

وی درباره اینکه قبل‌تر افغانستانی‌‌‌‌‌ها در خام‌فروشی مواد معدنی سنگ‌‌‌‌‌آهن معادن خود مقاومت می‌کردند، گفت: برای این موضوع، نشستی با مقامات و تجار افغانستانی داشتیم و با ایده، برنامه و عمق فکری در آن شرکت کردیم و سپس ملابرادر و نورالدین عزیزی از افراد تاثیرگذار این موضوع در هیات حاکمه افغانستان به ایران دعوت شدند و از ذوب‌‌‌‌‌آهن و فولادمبارکه اصفهان و شرکت‌های صنعتی-معدنی و معادن سنگ‌‌‌‌‌آهن سنگان خواف بازدیدی داشتند که در آن بازدید، با زیرساخت‌های فرآوری زنجیره فولاد ایران و زیرساخت‌های مورد‌نیاز برای فرآوری مواد معدنی معادن سنگ‌‌‌‌‌آهن افغانستان بیشتر آشنا شدند و مواضعشان تعدیل و قرار شد بخشی از مسیر را در سقفی خاص در خام‌فروشی طی کنند. آن‌‌‌‌‌گونه که توکلی‌رودی گفته، قرار است در منطقه صفر مرزی خواف ایران، بندر خشک اقتصادی با ایستگاه لجستیک‌بارانداز و انبارداری راه‌اندازی شود که البته این امر مستلزم توسعه زیرساخت‌های لازم همچون برق، آب، گاز و غیره است.

سفر به ترکیه از مسیر ایران

توکلی‌‌‌‌‌رودی با اشاره به اهمیت این مسیر در ابعاد مختلف افزود: این پروژه تنها یک مسیر حمل‌ونقل نیست، بلکه ابعاد گسترده‌ای در حوزه‌های امنیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارد. راه‌آهن فقط یک زیرساخت فیزیکی برای جابه‌‌‌‌‌جایی کالا و مسافر نیست، بلکه بستری برای توسعه فرهنگی و رشد اقتصادی است. تجربه نشان‌داده که هرجا مسیرهای ترانزیتی ایجاد شود، رشد اقتصادی و فرهنگی نیز به‌دنبال آن خواهد آمد. در حال‌حاضر، سالن مسافری این مسیر در ایستگاه شنتیق آماده بهره‌‌‌‌‌برداری است و ظرفیت ویژه‌ای برای انتقال مسافران از هرات افغانستان به داخل ایران، مشهد و حتی ترکیه ایجاد خواهد کرد.

وی ادامه‌داد: در حوزه فنی و صنعتی نیز برنامه‌هایی برای افغانستان داریم. توسعه این مسیر می‌تواند به انتقال دانش فنی ایران به افغانستان کمک کند و زمینه‌‌‌‌‌ساز رشد صنایع معدنی این کشور شود. ما می‌توانیم مواد معدنی افغانستان را در داخل ایران فرآوری کنیم و از آن در زنجیره تامین صنایع فولادی و پتروشیمی استفاده کنیم.

این اقدام نه‌‌‌‌‌تنها کمبود خوراک صنایع فولادی ایران را جبران می‌کند، بلکه ما را در رقابت با کشورهایی مانند امارات در حوزه صادرات فولاد در موقعیت بهتری قرار می‌دهد. وی گفت: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این پروژه، ایجاد اشتغال در دو کشور، افزایش امنیت در مرزهای ایران و افغانستان و تقویت روابط اقتصادی و سیاسی است. این مسیر ترانزیتی می‌تواند زمینه‌‌‌‌‌ساز همکاری‌های گسترده‌‌‌‌‌تر منطقه‌ای شود و ایران را به یکی از مهم‌ترین هاب‌‌‌‌‌های تجاری منطقه تبدیل کند. اگر بتوانیم از این فرصت به‌درستی استفاده کنیم، نه‌‌‌‌‌تنها اقتصاد کشور را تقویت خواهیم کرد، بلکه پیام صلح و دوستی را نیز به کشورهای همسایه ارسال خواهیم کرد.