تبدیل ترکیه به هاب گازی اروپا / ترک استریم جایگزین مسیر سنتی انتقال گاز به قاره سبز می‌شود؟

در صد و چهارمین گزارش از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» مجموعه‌ای از تحولات اخیر در دولایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه‌شده و آخرین روندها و پیش‌بینی‌های اقتصادی تهیه شده توسط نهادهای اقتصادی بین‌المللی مورد واکاوی قرار گرفته است.

در تحولات جهانی، بحث اعمال تعرفه‌های تجاری از سوی دونالد ترامپ بررسی شده است. دولت ترامپ، در فوریه ۲۰۲۵ با استناد به ملاحظات امنیت ملی، تعرفه ثابت ۲۵ درصدی برای تمامی واردات فولاد و آلومینیوم تعیین کرد که جایگزین نرخ ۱۰ درصدی قبلی برای آلومینیوم شده است. علاوه بر این، تمامی معافیت‌های ویژه کشورها و سهمیه‌های تعرفه‌ای (TRQs) که شامل کانادا، مکزیک، اتحادیه اروپا، بریتانیا و ژاپن بود، لغو گردید. این تعرفه‌ها همچنین علاوه بر فلزات خام، محصولات مشتق ‌شده از فولاد و آلومینیوم را نیز در بر می‌گیرد و صنایع وابسته را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اما در واکنش به اعمال تعرفه ۱۰ درصدی توسط دونالد ترامپ، بر واردات از چین، پکن مجموعه‌ای از اقدامات تلافی‌جویانه را اعلام کرد که از ۱۰ فوریه ۲۰۲۵ اجرایی شد.

وزارت دارایی چین اعلام کرد که تعرفه‌های جدیدی بر کالاهای وارداتی از ایالات‌متحده اعمال خواهد کرد که شامل تعرفه ۱۵ درصدی بر زغال‌سنگ و گاز طبیعی مایع (LNG) و تعرفه ۱۰ درصدی بر نفت خام، ماشین‌آلات کشاورزی، خودروهای با موتورهای بزرگ و وانت‌ها می‌شود. گزارش‌های رویترز نشان می‌دهد که جنگ تجاری میان چین و آمریکا، که با اعمال تعرفه‌های جدید از سوی واشنگتن تشدید شده است، صادرکنندگان چینی را به سمت بازارهای جایگزین در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین سوق داده است. این تغییر استراتژی، رقابت شدیدی میان تولیدکنندگان چینی ایجاد کرده که می‌تواند به جنگ قیمتی، کاهش سودآوری و تشدید فشارهای اقتصادی داخلی منجر شود.

در بخش تحولات منطقه‌ای، ترکیه بسیار خبرساز بود. اخیراً در رویدادی در مجتمع تجارت خارجی مجمع صادرکنندگان ترکیه TİM، عمر بولات، وزیر تجارت ترکیه، از برنامه‌ای جاه‌طلبانه برای صادرات این کشور در سال ۲۰۲۵ رونمایی کرد. این برنامه شامل ۷۷ اقدام استراتژیک است که می‌تواند مسیر اقتصادی کشور را متحول کند.

از سوی دیگر اداره آمار ترکیه اعلام کرد که صادرات این کشور به عراق در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۱۳ میلیارد دلار رسیده است و عراق را در میان چهار مقصد برتر صادراتی ترکیه در سطح جهان قرار داده است. همچنین رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، اخیراً در سفر به پاکستان اعلام کرد که آنکارا و اسلام‌آباد توافق کرده‌اند تلاش‌های خود را برای افزایش حجم تجارت دوجانبه به ۵ میلیارد دلار تقویت کنند.

در پایان تبدیل ترکیه به هاب گازی اروپا مورد توجه قرار گرفته است. صادرات گاز طبیعی روسیه از طریق خط لوله ترک استریم TurkStream در ژانویه ۲۰۲۵ به رکوردی بی‌سابقه دست یافت. این افزایش چشمگیر در حالی رخ داده است که اوکراین قرارداد پنج‌ساله ترانزیت گاز خود با روسیه را فسخ کرده و مسیرهای سنتی انتقال گاز روسیه به اروپا را مسدود کرده است.

در راستای تقویت همکاری‌های بین‌المللی در حوزه انرژی‌های تجدید پذیر، شرکت آکوا پاور عربستان و شرکت سِفی آلمان، تفاهم‌نامه‌ای برای تولید و صادرات هیدروژن و آمونیاک سبز از عربستان به اروپا امضا کردند. این توافق بخشی از ابتکار «پل سبز عربستان-آلمان» با هدف توسعه صادرات پایدار هیدروژن پاک به بازارهای اروپایی است عربستان سعودی همچنین در راستای توسعه حضور اقتصادی خود در قاره آفریقا، امتیاز بهره‌برداری و تصاحب بندر استراتژیک باجامویو در تانزانیا را به دست آورد.

امارات متحده عربی نیز برای توسعه صنعت پتروشیمی و افزایش حضور در بازارهای جهانی، در حال بررسی خرید «نوا کمیکالز» کانادا توسط شرکت ملی نفت ابوظبی (ادنوک) و شرکت اتریشی OMV هستند. در خبری دیگر شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم دبی، اعلام کرد که حجم تجارت خارجی این کشور برای نخستین بار از مرز ۳ تریلیون درهم عبور کرد و در پایان سال ۲۰۲۴ به ۲.۹۹۷ تریلیون درهم (معادل ۸۱۵.۷ میلیارد دلار) رسید. این رقم نشان‌دهنده رشدی ۱۴.۶ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۳ است.

مرکز پژوهش‌های اتاق ایران درحرکتی منسجم و کارشناسی، تهیه و انتشار سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران در دستور کار قرار داده است و در این گزارش‌ها مسائل مهم روز از منظر تأثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران موردبحث و بررسی قرار می‌گیرند.

متن کامل صد و چهارمین گزارش از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» را اینجا مشاهده کنید.