برخی این سوال را مطرح می‌کنند که چرا با وجود کاهش التهاب متغیرهای پولی، نرخ تورم روند صعودی را طی می‌کند؟ نخست اینکه با وجود کاهش رشد نقدینگی، هنوز این رقم در سطح بالایی است که برای مهار تورم نیاز است این رقم به سطوح کمتر از ۲۰درصد برسد. نکته دیگر اینکه در تورم ماه‌های اخیر، عوامل سمت عرضه ناشی از افزایش نرخ تورم خوراکی موثر بوده و افزایش قیمت‌های جهانی از عوامل موثر بالا رفتن تورم بوده است.
بررسی آمارهای پولی در فروردین‌ماه نشان می‌دهد که التهاب پولی در ابتدای سال جاری نسبت به ماه‌های قبل کمتر شده است، اگر چه که هنوز رشد نقدینگی و پایه پولی در سطوح بالایی قرار دارند. رشد پایه پولی با طی کردن یک مسیر نزولی طی 10 ماه اخیر به سطح 5/ 31درصد رسید. آمارها نشان می‌دهد کانال دارایی‌های خارجی بانک مرکزی و سایر اقلام بانک مرکزی به ترتیب بیشترین تاثیر را در رسیدن آمار پایه پولی به سطح 611هزار میلیارد تومان داشته است. بررسی دقیق‌تر آمارهای مربوط به رشد پایه پولی و نقدینگی حاکی از آن است که رشد نقطه به نقطه 5/ 31درصدی فروردین‌ماه امسال پایین‌ترین میزان از اردیبهشت سال گذشته به شمار می‌رود؛ از سوی دیگر رشد نقدینگی نیز با به ثبت رساندن رشد نقطه به نقطه 2/ 38درصدی در پایین‌ترین سطح از آبان‌ماه سال 99 قرار گرفته است. باید توجه داشت که این کاهش سرعت رشد متغیرهای پولی در نیمه دوم سال گذشته تحت‌تاثیر انتظارات مثبت ناشی از اخبار سیاسی بوده است و تغییر این وضعیت می‌تواند به تغییر روند متغیرهای پولی منتهی شود.
آمارهای پولی 1401
روز گذشته بانک مرکزی با انتشار گزیده آمارهای اقتصادی فروردین‌ماه سال جاری، اولین تصویر از شاخص‌های اقتصادی کلان در سال 1401 را منتشر کرد. بخشی از این گزیده آمارهای اقتصادی مربوط به مانده متغیرهای عمده پولی و اعتباری در پایان فروردین سال جاری است. بر این اساس دو متغیر کلیدی رشد پایه پولی و رشد نقدینگی در آغاز سال 1401 به پایین‌ترین سطح در ماه‌های اخیر رسیده‌اند. برخی معتقدند که این کاهش رشد نقدینگی و رشد پایه پولی به دنبال اجرای سیاست کنترل ترازنامه‌ها اتفاق افتاده است. برخی نیز کاهش استقراض پولی دولت از بانک مرکزی را دلیل این موضوع می‌دانند. به نظر می‌رسد که افزایش درآمدهای نفتی دولت در سال گذشته، باعث شد این فشار کمتر به منابع ریالی وارد شود. البته این موضوع نیز مطرح می‌شود که در سال گذشته، انتظارات تورمی نیز به دلیل امیدواری به لغو تحریم‌ها افزایش یافته است و این موضوع باعث شده نسبت شبهپول به پول در رشد نقدینگی کاهش یابد.
افت سرعت پایه پولی
بررسی دقیق آمارهای منتشرشده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد پایه پولی در فروردین 1401 به سطح 611هزار میلیارد تومانی رسیده است. این عدد علاوه بر رشد 5/ 31درصدی نسبت به سال گذشته، از رشد ماهانه 3/ 1درصدی حکایت دارد. بررسی منابع پایه پولی حاکی از آن است که دو کانال اصلی افزایش پایه پولی در سال گذشته، افزایش دارایی‌های خارجی بانک مرکزی و سایر اقلام ترازنامه این نهاد بوده است. بر این اساس در دوازده‌ماهه منتهی به پایان فروردین، افزایش دارایی‌های خارجی بانک مرکزی، 1/ 20واحد درصد از رشد 5/ 31درصدی این شاخص را به خود اختصاص داده است. سایر اقلام ترازنامه نیز 19 واحد درصد از رشد 5/ 31درصدی را تشکیل می‌دهد. البته برخی از اقلام نیز اثر کاهشی بر رشد پایه پولی داشته‌اند. به عنوان مثال، خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی، به میزان 6/ 13 واحد درصد از سطح رشد پایه پولی کاسته است.
تغییر ترکیب در نقدینگی
بخش دیگری از آمارهای منتشرشده به جزئیات نقدینگی اختصاص پیدا کرده است. بر این اساس در فروردین‌ماه سال جاری، سطح نقدینگی به بیش از 4823هزار میلیارد تومان رسیده است. این عدد بدان معناست که نقدینگی نسبت به مدت مشابه سال گذشته 2/ 38درصد افزایش پیدا کرده است. از مقایسه این عدد با رشد نقطه به نقطه ماه‌های گذشته می‌توان دریافت که این عدد پایین‌ترین میزان از آبان‌ماه 99 به شمار می‌رود. از سوی دیگر نقدینگی در فروردین‌ماه با کاهش 2/ 0درصدی نسبت به اسفندماه مواجه شده است. به بیان دیگر حجم نقدینگی در فروردین سال جاری نسبت به انتهای سال قبل کاهش یافته است.
نقدینگی خود از دو جزء مهم پول و شبهپول تشکیل شده است؛ پول به اسکناس و مسکوکات و سپرده‌های دیداری اطلاق می‌شود و منظور از شبهپول سپرده‌های غیردیداری است. به عبارت دیگر شبهپول نوعی از سپرده‌های مدت‌دار است که امکان نقد شدن و هزینه کردن آن به آسانی مقدور نیست. از جمله مثال‌های شبهپول می‌توان به اوراق قرضه، سپرده‌های بلندمدت، اسناد خزانه یا هرگونه اوراقی که نقد شدن آن به صرف زمان نیازمند است اشاره کرد. بررسی ترکیب نقدینگی نشان می‌دهد که سهم پول کاهش و شبهپول افزایش یافته است. بر این اساس حجم پول در فروردین 1401 با کاهشی 5/ 3درصدی مواجه شد و به سطحی حدود 952هزار میلیارد تومانی رسید. رشد نقطه به نقطه پول در فروردین‌ماه به 1/ 44درصد رسیده است. کاهش حجم پول در طول فروردین‌ماه سال جاری موجب شد سهم این متغیر از نقدینگی از 4/ 20 به 7/ 19درصد کاهش یافت.
از سوی دیگر حجم شبهپول با افزایشی 7/ 0درصدی در فروردین‌ماه مواجه شد و به سطح 3871هزار میلیارد تومانی رسید. از سوی دیگر رشد نقطه به نقطه شبهپول در فروردین 1401 به 8/ 36درصد گزارش شد. این تغییرات موجب شد سهم شبهپول از نقدینگی با افزایش مواجه شود و از 6/ 79درصد در اسفندماه به 3/ 80درصد برسد.
سایه انتظارات تورمی
روند کاهشی رشد پایه پولی در نیمه دوم سال 1400، در سال 1401 نیز تداوم یافت. بر این اساس رشد نقطه به نقطه پایه پولی به کف یک سال اخیر رسیده است. نقدینگی نیز از شرایط مشابهی برخوردار است و رشد نقطه به نقطه آن از مهرماه سال گذشته روندی کاهشی را تجربه کرده است و از 8/ 42درصد به 2/ 38درصد در فروردین رسیده است. به گواه گزارش‌های تحلیلی بانک مرکزی، این روند کاهش در نیمه دوم سال 1400 تحت تاثیر کاهش انتظارات تورمی بر اثر اخبار مثبت سیاسی ناشی از مذاکرات رقم خورده است و خود را در آمارهای پولی فروردین نیز منعکس کرده است. این تاثیرپذیری شاخص‌ها از اخبار سیاسی به این معناست که خطر اخبار منفی می‌تواند این روند را منعکس کند و به افزایش سرعت رشد شاخص‌های پولی و به دنبال آن، رشد نرخ تورم دامن بزند. اگر چه می‌توان گفت کاهش استقراض از بانک مرکزی در کاهش سرعت رشد این شاخص‌ها موثر بوده است اما اگر سلطه بخش مالی بر پولی به خاطر افزایش هزینه‌های دولت بر اثر افزایش دستمزدها تداوم پیدا کند، می‌تواند بار دیگر به افزایش سرعت رشد این متغیرها و به تبع آن افزایش سطح تورم دامن بزند.
تورم خردادماه رکورد تورم‌های ماهانه بعد از انقلاب را شکست و همین مسئله باعث شد نگرانی‌هایی بابت تداوم این تورم به وجود بیاید. کارشناسان بر این باورند از آنجا که این تورم به دنبال حذف ارز ترجیحی رقم خورده است با نام فشار هزینه شناخته می‌شود. این نوع تورم نمی‌تواند ماندگار باشد و بار تورمی آن به صورت مقطعی تخلیه خواهد شد. با این وجود تورم فشار هزینه می‌تواند اثرات رکودی داشته باشد. اگر سیاستگذاران برای خنثی‌سازی این پیامد رکودی به اقداماتی متوسل شوند که به رشد سرعت افزایش شاخص‌های پولی کمک کند، افزایش سطح تورم می‌تواند تداوم پیدا کند. بنابراین اگر سیاست‌های دولت برای کاهش نرخ رشد نقدینگی به سطوح زیر 20درصد تداوم یابد، می‌توان امیدوار شد که موتور پولی تورم تنظیم شده و فشار تورمی کاهش یافته است.
