ایران در تمام سال‌های پس از استقلال تاجیکستان روابط سیاسی خوبی با این کشور داشته است. با این حال روابط اقتصادی دو کشور در سال‌های اخیر مسیر افزایشی را طی کرده است. البته هنوز سطح مبادلات تجاری دو کشور بسیار محدود است و فاصله زیادی با پتانسیل‌های موجود دارد.
طبق داده‌های رسمی از مجموع 53.16 میلیارد دلار صادرات ایران در سال 1401، تاجیکستان 0.32 درصد (17.4 میلیـون دلار) را بـه خـود اختصـاص داده اسـت و از ایـن نظـر در جایـگاه بیسـت و سـوم در میـان شـرکای تجـاری ایران قرار گرفته است.
درحوزه واردات نیز این کشور از مجموع 59.65 میلیارد واردات ایران، با اختصاص 79.6 میلیون دلار به خود، در جایگاه چهلم قرار گرفته است.
بر اساس آمار رسمی گمرک حجم صادرات ایران به تاجیکستان در 7 ماه سال گذشته هم به ارزش 133 میلیون دلار و به وزن 159 هزار و 239 تن بوده است و حجم واردات ایران از تاجیکستان به وزن 13 هزار و 533 تن و به ارزش 35 میلیون دلار بوده است که نسبت به هفت ماهه سال 1401 برمبنای داده‌های گمرک در صادرات رشد و در واردات روند کاهشی را طی کرده است.
در این مقطع میله‌های آهنی و فولادی گرم نورد شده، پسته با پوست تازه و خشک، سایر رنگ‌ها و ورنی‌ها، کامپاند پلی اتیلن ویژه روکش سیم و کابل و کفپوش‌های غیرمخملی، 5 قلم کالای اولی بوده است که ایران به تاجیکستان صادر کرده است. 5 قلم کالای اولی که ایران از تاجیکستان وارد کرده هم پنبه حلاجی‌نشده، صفحه، ورق و نوار از نیکل غیرممزوج، نخ یک‌لا از الیاف شانه‌زده، سایر مواد دباغی غیرآلی و صفحه و ورق پلیمرهای اتیلن بوده است.
گفت‌وگو با رییس اتاق مشترک ایران و تاجیکستان
«اکوایران» با محمدحسین روشنک رئیس اتاق مشترک ایران تاجیکستان و عضو هیات رئیسه اتاق مشهد ذدرباره آخرین وضعیت تجارت دو کشور، چالش‌های پیشرو و آینده این تجارت گفتگو کرده است.
رقم ارزی صادرات ایران به تاجیکستان چقدر است؟
میزان صادرات ایران به تاجیکستان از نظر رقم ارزی تغییر چندانی نداشته، چرا که با وجود کاهش تنوع در محصولات صادراتی، حجم صادرات همین محصولات افزایش یافته اما رشد مورد انتظار در میزان ارزش کالاهای صادراتی را نداشتیم.
برای مدتی تجارت ایران و تاجیکستان به حداقل رسیده بود که با رفت و آمد مسئولان دولت سیزدهم و دولت این کشور، ارتباط سیاسی و اجتماعی بهبود پیدا کرده و از این بابت مشکلات حل شده است و با بهبود روابط سیاسی و اجتماعی میان دو کشور، حجم تجارت ایران و تاجیکستان رشد پیدا کرده است.
بیشترین اقلام صادراتی ایران به تاجیکستان و اقلام وارداتی از این کشور چه کالاهایی است؟
تاجیکستان تنها دو سه قلم کالا از جمله پنبه، آلومینیوم، خشکبار (میوه‌های خشک) را به ایران صادر می‌کند، البته این کشور کالاهای معدنی هم دارد که به خوبی استخراج نمی‌کنند و ایران این کالاها را وارد نمی‌کند.
از زمان آغاز مراودات تجاری بین دو کشور، ایران هزاران قلم کالا به تاجیکستان صادر می‌کرد اما اکنون به دلیل اینکه قیمت تمام شده کالا در ایران پس از افزایش چندبرابری ارز بالا رفته، میزان صادرات به تاجیکستان کاهش یافته است.
زمانی که ایران بیشترین میزان صادراتی به تاجیکستان را داشت، نرخ ارز حداکثر 2 هزار تومان بود که پس از افزایش نرخ ارز به تدریج اقلام صادراتی به تاجیکستان کاهش یافته است.
اکنون محصولات شوینده، مصالح ساختمانی مانند کاشی و سرامیک و برخی مواد غذایی صادرات داریم، عمدتا کالای صادراتی ایران به کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان براساس مشتقات پتروشیمی است، از طرفی صادرات فولاد و فرش ماشینی نیز به این کشور انجام می‌شود.
بسیاری از اقلام عمده صادراتی که در گذشته به تاجیکستان داشتیم از تجارت با این کشور خارج شده، ما در گذشته سالی 40 میلیون دلار روغن نباتی، مرغ و تخم مرغ، کنسرو و محصولات غذایی مختلف صادر می‌کردیم که اکنون دیگر از صادرات این محصولات خبری نیست.
مهمترین چالش در تجارت ایران و تاجیکستان چیست؟
مشکلات در حوزه صادرات به موضوع برگشت ارز حاصل از صادرات مربوط می‌شود، با وجود اینکه سیاست‌های ارزی بانک مرکزی خوب و مورد قبول بوده اما از نظر صادرات خوب نیست. برای مثال سرمایه گذار خارجی که می خواهد در ایران سرمایه گذاری کند را دلیلی ندارد که مجبور کنیم از طریق بانک این سرمایه گذاری را انجام دهد و مشخص است سرمایه او از خارج از کشور وارد شده است و باید سرمایه‌گذاری او به رسمیت شناخته شود.
اگر سرمایه‌گذار خارجی به صورت رسمی و از طریق بانک در ایران سرمایه‌گذاری کند، با مشکلاتی مواجه خواهد شد که این مشکلات از ورود سرمایه‌گذاران به ایران جلوگیری کرده است.
اجبار در بازگشت ارز حاصل از صادرات برخی کالاها از جمله پتروشیمی و فولاد که حجم بسیار زیادی از حجم صادراتی ایران را تشکیل می‌دهند، توجیه دارد اما برای کالاهایی مانند پسته، زعفران و گیاهان دارویی که توسط بخش خرد خصوصی انجام می‌شود، خیر. در این رابطه بانک مرکزی از صادرکننده میزان و رقم محصول صادراتی را درخواست کند و ارز حاصل از صادرات را به نرخ بازار مورد قبول قرار دهد که متاسفانه تاکنون به این صورت نبوده است.
یکی از مسائل مطرح در تجارت دو کشور موضوع حذف دلار است. اکنون امکان حذف دلار و جایگزینی ارزهای محلی فراهم است؟
حذف دلار از تجارت خارجی ایران و تبادلات با کشورهای دیگر به این سادگی امکانپذیر نیست و سال‌های زیادی زمان می‌برد، نباید این فکر را کنیم که بتوان ارزهای کشورها را جایگزین دلار کرد. تنها ممکن است دلار در تبادلات ایران با کشورهای عراق و افغانستان حذف و ارزهای محلی جایگزین آنها شود.
بعید است با وجود تلاش‌های زیاد، دلار در تجارت ایران با کشورهای آسیای میانه به این زودی حذف شود، اکنون مبادله ریالی و سامانی در تجارت ایران و تاجیکستان نداریم و با استفاده از ارز بین‌المللی با تاجیکستان تجارت می‌کنیم.
پیشنهاد شما برای توسعه تجارت بین ایران و تاجیکستان چیست؟
برای توسعه تجارت راهکاری که وجود دارد این است که ارز حاصل از صادرات غیر از مواد پتروشیمی، نفت، فولاد و در کل موادخام به نرخ بازار از صادرکننده توسط دولت خریداری شود.
از طرفی در رابطه با سرمایه گذاری‌های خارجی، هر سرمایه گذاری که ساختمان یا کارخانه در ایران ساخت را به عنوان آورده ارزی او قبول کنند و نیاز به سرمایه دیگری نداشته باشد.
