جای پای ایران در بازار 100 میلیارد دلاری روسیه محکم خواهد شد؟

ایران و روسیه این روزها بیش از هر زمان دیگری در قامت شرکای استراتژیک یکدیگر سعی در تقویت روابط سیاسی- تجاری خود دارند. شاهد این مدعا رفت و آمدهای مکرر هیات های بلندپایه سیاسی دو کشور و امضای توافقنامه‌ها و اسناد مهم تجاری میان آنهاست.

آثار تلاش تهران-مسکو برای افزایش همکاری‌های تجاری دوجانبه آن هم در اوج تحریم‌ها، در تازه‌ترین گزارش گمرک روسیه نمایان است؛ افزایش 44.9 درصدی ارزش تجارت دو کشور در 6 ماه اول سال ۲۰۲۲ در مقایسه با مدت مشابه سال میلادی گذشته. در واقع ارزش تجارت ایران و روسیه در این بازه به ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسیده است. طبق این آمار، تجارت میان ایران و روسیه در بازه یک‌ساله سال ۲۰۲۱ نیز نسبت به سال ۲۰۲۰ نیز به میزان ۸۱.۴ درصد افزایش یافت و از ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار به ۴ میلیارد دلار رسیده است.

طبق آخرین آمار گمرک ایران هم حجم تجارت دو کشور در سال 1400 بالغ بر 4.63 میلیارد دلار بوده که از این میزان 4.05 میلیارد دلار صادرات روسیه به ایران و 583 میلیون دلار صادرات ایران به روسیه بوده است.

با این حال مقامات هر دو کشور معتقدند این اعداد هنوز از ظرفیت‌های تجاری دو کشور فاصله زیادی دارد. جواد اوجی وزیر نفت و رئیس ایرانی کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه هدف‌گذاری تجارت سالانه ایران و روسیه را 40 میلیارد دلار اعلام کرده است. هدف‌گذاری که او پنج ماه پیش گفته بود تا 18 ماه آینده محقق خواهد شد.

تراز منفی مبادلات ایران و روسیه تغییر خواهد کرد؟

اما گذشته از روند افزایشی ارزش کلی مبادلات ایران و روسیه، داده‌های موجود نشان می‌دهند در این سال‌ها تراز تجاری به نفع روسیه پیش رفته است. اگرچه شرایط تحریمی کشور، روسیه را در ردیف 15 کشور مهم شریک تجاری ایران قرار داده است اما با بروز جنگ روسیه-اوکراین و اعمال تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه انتظار می‌رود این موازنه تغییر کند. چرا که سهم 60 درصدی تجارت روسیه با اروپا با این شرایط تحریمی دگرگون خواهد شد. درست با اشاره به همین شرایط است که علیرضا پیمان پاک رئیس سازمان توسعه تجارت از ایجاد ظرفیتی 100 میلیارد دلاری برای کالاهای ایران در شرایط جدید روسیه سخن گفته است: «طبق برآوردها عددی بین ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار از واردات روسیه از کشورهای غیردوست تأمین می‌شده و به این ترتیب امروز ظرفیت بسیار بزرگی برای کالاهای ایرانی وجود دارد در صورتی که ما بتوانیم با یک اقدام راهبردی شرایط را به نفع خودمان تغییر دهیم قطعاً می‌توان از بخش زیادی از ظرفیت این بازار استفاده کرد.»

او در مرداد امسال گفت: از سال‌های گذشته محصولاتی مثل میوه و سبزیجات، لوازم خانگی و محصولات پلاستیکی ایران به روسیه صادر می‌شده اما با این وجود سهم ما از این بازار تنها حدود ۵۰۰ میلیون دلار بوده است. ما در ماه‌های گذشته جلساتی برگزار کرده‌ایم تا بتوان این فضا را تغییر داد.

تغییر این تراز شاید چندان هم هدف دور از دسترسی نباشد. به ویژه آنکه در نشست مقامات ایرانی با هیات‌های روسی که به دنبال پنجمین سفر پوتین به تهران (بعد از جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه) برگزار شد، رئیس سازمان توسعه تجارت از تأسیس مرکز توسعه تجارت ایران در روسیه به عنوان سفارت تجاری ایران خبر داد و گفت: این امکان وجود دارد که ۸۰ درصد کالاهای مبادله‌ای بین ایران و روسیه تحت عنوان تجارت آزاد انجام شود.

با توجه به اعلام نیازهای وارداتی روسیه در حوزه‌های واردات مواد غذایی همچون خشکبار، خوراک ماهی و میگو، محصولات پتروشیمی مانند پلی استایرن، مصالح ساختمانی مانند کاش، سیمان و سنگ، واردات دارو مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و ویتامین‌ها داروهای استروئیدی و بانداژ، لبنیات مانند خامه یخی، واردات فرش ماشینی، واردات صنایع پلاستیکی مانند ورق فویل، نوار پلیمرهای ونیل کلریدی، پلی استال ها، رزین‌ها، رنگ‌های پلاستیکی و پایه آب، واردات تجهیزات پزشکی مصرفی و سرمایه‌ای و ماشین‌آلات صنعتی (های تک) باید دید تشکل‌های صادراتی ایران تا چه اندازه توان تأمین این نیازها و ورود به بازار 100 میلیارد دلاری روسیه خواهند داشت.